ebelıkte ETİK İLKELER İNSAN VE HASTA haKLARI DOÇ. DR. YURDANUR DİKMEN

ULUSLARARaSI EBELİK FELSEFESİ VE ETİK KODLARI Meslekler toplumların gereksinimlerinden doğar ve profesyonel anlayışla gelişir. Meslek sahibi olmak Toplumda pek çok ayrıcalık, sosyal, ekonomik, yasal ve politik üstünlükler sağlar Bu üstünlükler meslek üyelerine topluma karşı özel bir ahlaki sorumluluk getirir.

MESLEK AHLAKI MESLEK AHLAKI ETİK KODLAR MESLEK FELSEFESİ MESLEKİ DEĞERLER

ULUSLARARaSI EBELİK FELSEFESİ Meslek felsefesi; Mesleğin uygulamalarının ana hedefini oluşturur ve meslek üyelerinin düşünce ve davranışlarına rehberlik eden düşünce ve davranışlar içerir.

Uluslararası EbelIK Konfederasyonu tarafından belırlenen ebelIK felsefesı 1.Doğum; kadın, ailesi ve toplum için önemli anlamlar taşıyan, etkileyici bir deneyimdir. 2.Doğum normal fizyolojik bir süreçtir ve gerekmedikçe müdahele edilmemelidir.

Uluslararası EbelIK Konfederasyonu tarafından belırlenen ebelIK felsefesı 3.Gebelik, travay, doğum ve doğum sonu dönemde en uygun bakım sağlayacak kişi ebedir. 4.Ebelik bakımı; kendisi ve ailesinin sağlığı için sorumlu farz ettiği kadını güçlendirmeye odaklanmıştır.

Uluslararası EbelIK Konfederasyonu tarafından belırlenen ebelIK felsefesı 5.Ebe; otoriter olmadan, sürekli ve bireyselleştirilmiş olarak kadınla işbirliği içindedir. 6.Ebelik bakımı bilim ve sanatı birleştirir. Ebelik bakımı kadının; fiziksel, psikolojik, sosyal, emosyonel, kültürel ve spirituel doğasında bütüncüldür ve eldeki en iyi kanıtlara dayanır.

Uluslararası EbelIK Konfederasyonu tarafından belırlenen ebelIK felsefesı 7.Ebeler kadına ve onun doğurma yeteneğine saygılı, güvenilir kişilerdir. 8.Kadın, bakımı konusunda karar verecek kişidir. Bu nedenle kadının karar verme yeteneğini geliştirmek gerekir.

Uluslararası Ebelık Konfederasyonu tarafından belırlenen ebelık felsefesı Sonuç olarak; Ebelik bakımı; etnik ve kültürel ayrımcılığa karşı, kadının üreme haklarını korur, destekler ve yükseltir. Ebelik uygulamaları; normal doğumların müdahelesiz olması gerektiğini savunur ve destekler.

Uluslararası Ebelık Konfederasyonu tarafından belırlenen ebelık felsefesı Ebelik uygulamalar doğumun yönetiminde kadına özgüven kazandırır. Ebeler teknolojiyi kullanır ve problem geliştiğinde , zamanında ve uygun şekilde gebeyi sevk eder.

Uluslararası EbelIK Konfederasyonu tarafından belırlenen ebelIK felsefesı Ebeler, ileriye dönük ve esnek bakım sunar. Ebeler, kadına uygun bilgi sağlar, kararlara katılımını arttıran bir yolla tavsiyelerde bulunur ve bilgilendirilmiş karar vermeyi kolaylaştırır.

Uluslararası EbelIK Konfederasyonu tarafından belırlenen ebelIK felsefesı Ebelik bakımı; ebe ve kadın arasında karşılıklı saygı ve güven ilişkisinin sürdürülmesini sağlar. Ebelik bakımı; aktif olarak kadının iyiliğini korur,destekler ve bebeğin sağlık durumunu yükseltir.

etık Etik, insan davranışlarında neyin iyi, kötü, doğru ve yanlış olduğunu belirlemeye çalışan felsefenin bir alt dalıdır. Etik, sosyo-kültürel, felsefi ve dini inançlar üzerine temellenmiştir.  Etik ile ahlak arasındaki en temel fark, ahlakın toplumsal değerlere dayanırken; etiğin evrensel insani değerlere dayanmasıdır.

etık Ebenin temel işlevi olan bakım verme, bakım verene ahlaki bir sorumluluk yükler, bu nedenle ebeler ve hemşireler, hastaya bakım ve hizmet verirken etik ilkeleri bilmeli ve bunları uygulayabilmelidirler.

ETİK KURALLAR Etik kurallar, meslek üyeleri tarafından kabul edilmiş olan etik ilkeler bütünüdür. Bu ilkeler, meslek üyesinin mesleğe, meslektaşlarına, hizmet verdiği bireylere, birlikte çalıştığı ekip üyelerine, meslek örgütüne ve kendisine karşı sorumluluklarını ifade eder.

Etık İlkeler Yararlılık: Tıp/sağlık etiğinde öncelikle ve her şeyin üzerinde yararlı olmayı öngörür. Zararın engellenmesi, ortadan kaldırılması ve iyiliğin arttırılması ögelerini kapsar. Zarar vermeme ve iyilik: Bu ilkeler kişiye zarar vermemekten, iyi şeyler yaparak başkalarına yararlı olmaya doğru derecelendirilir. Sağlık bakımında ‘iyi’nin belirlenmesi için her koşulun risk ve yararları hesaplanmalıdır. Sağlık bakımında nadir durumlar risksizdir. Örn. Kanser tedavisine başlamadan önce ilaçların yarar ve riskleri hesaplanmalıdır.

Etık İlkeler Özerklik/Otonomi: Bireyin kendi başına düşünme, değerlendirme, özgür biçimde kendi hakkında karar verme eyleminde bulunma yetkinliğidir. Adalet: Bireylere tarafsız ve eşit davranma. Sağlık hizmetlerinde araç-gereç ve insan kaynaklarının

Etık İlkeler Dürüstlük ve Sadakat: Dürüstlük vicdanlı olmanın bir sonucu olarak ortaya çıkar ve hastalarla kurulan ilişkinin en temel dayanağıdır. Doğruluk: Verilen sözleri tutma ve gizli bilgileri korumayı kapsar. Güvenirlilik: bireye ait bilgilerin saklanması , gerçeği söyleme, yalan söylememe, sağlık bakım ekibi ile birey arasında güvenilir ilişkinin kurulmasını sağlar.

Uluslararası EbelIK etIK kodları Uluslararası Ebelik Federasyonu (ICM) ; 1986 yılında ebelik mesleğinin etik kodları ile ilgili çalışmaları başlatmış ve 7 yıl süren titiz bir çalışma ile 1991 yılında bugünkü şeklini vermiştir ve 4 temel bölüme ayırmıştır.

Uluslararası ebelık etık kodları 1.EBELİKTE İLİŞKİLER 2.EBELİK UYGULAMALARI 3.EBELERİN MESLEKİ SORUMLULUĞU 4.EBELİK BİLGİ VE UYGULAMALARININ GELİŞMESİ

1.EBELİKTE İLİŞKİLER Kadınların sorumluluk ve otonomisi Kadınların insan eşitliği ve otonomisi Kaynakların dağıtımında adalet (eşitlik)

1.EBELİKTE İLİŞKİLER İnsan değerine (onuruna) saygı Yetkili sağlık profesyonellerinin güven ve bağımsızlığı Başkalarına saygı Öz saygı

2.EBELİK UYGULAMALARI Başkalarına saygı, iyiyi yapma, zarar vermeme Kararda sorumluluk ve güvenlik Ebeler, koşullar ne olursa olsun mesleki bilgilerini sağlık hizmeti talep eden kadınlara güvenli bir doğum sağlamak amacıyla kullanır.

2.EBELİK UYGULAMALARI Ebeler sağlık hizmeti isteyen kadınların psikolojik, fiziksel, duygusal ve ruhsal gereksinimlerine yanıt verir. Ebeler, sağlığın geliştirilmesi ve yükseltilmesi konusunda etkili rol model olur. Ebeler meslek yaşamları boyunca kazandıkları bireysel, zihinsel ve mesleki gelişmeleri uygulamalarına entegre eder.

3.EBELERİN MESLEKİ SORUMLULUĞU Gizlilik hakkına saygı ve sır saklama. Karar, davranış ve verdikleri bakım sonucundan sorumlu olma. Ebenin otonomisi Sağlık politikası geliştirme.

4.EBELİK BİLGİ VE UYGULAMALARININ GELİŞMESİ Birey olarak kadının haklarını koruma. Ebelik bilgisini geliştirme. Ebeler, ebe öğrenciler ve meslektaşlarının eğitimlerine aktif olarak katılır.

MESLEKİ ETİK DEĞERLERİN KARARLARI Etik düzenlemeler, mesleğin insani yönünü güçlendir. Profesyonel kimliğin gelişmesine yardımcı olur. Uygulamaların meslek felsefesi üzerine temellenmesini sağlar. Etik değerler sayesinde; ebeler ve hizmet alanlar korunmuş olur.

MESLEKİ ETİK DEĞERLERİN KARARLARI Mesleki doyum sağlar. Ebelerin birbirleri ile olan ilişkisini düzenler. Karşılaşılan etik ikilimlerde karar verme sürecini kolaylaştırır. Mesleği ilgilendiren konulardaki gelişmelere uygun etik yaklaşımda bulunabilmeyi sağlar.

EBELERİN KARŞILAŞTIKLARI ETİK SORUNLAR Ebeler hasta bakımı verirken, bazen etik sorunlar yaşayabilirler. Bu sorunların çözümünde, belirlenen etik kodlar EBELERE yarar sağlayacaktır.

Vaka 1 Ebe-Hemşire A, karaciğer nakli bekleyen 2 hastaya bakmaktadır. 2 çocuk annesi 38 yaşındaki Bayan K hastalar arasında 3 yıldan beri organ bekleyen bir hastadır. Sağlık durumu git gide kötüye gitmektedir. Bayan R ise geçmişinde alkol ve uyuşturucu kullandığı bilinen 65 yaşında ve organ transplantasyonunda çalışan bir hekimin akrabasıdır. Bayan R ise 6 aydır karaciğer nakli beklemektedir. Bayan R’nin iki çocuğu vardır ve çocuklarının tümü evlidir. Ebe A, hastaların organ nakli için sırasını düzenlemekte uygun organ bulunduğunda hastaları arayarak bilgilendirmektedir. Bir gün her iki hastayla da doku uyumu bulunan bir karaciğer bulunur. Transplantasyon ekibi ekip arkadaşlarının yakını olan Bayan R’ye organın nakledilmesini uygun görürler ve Ebe A, ‘dan Bayan R’yi aramasını isterler. Ebe A, ise Bay K’nın diğer hastadan daha uzun bir süredir organ beklediğini ve yaşamak için daha fazla nedeni olduğuna inanır. Bayan A organların adaletli dağıtımı için ortaya çıkan bu ve buna benzer durumların üstesinden nasıl gelebilir. Bakmakla yükümlü olduğu hastalar karşısındaki etik sorumluluğa karşı nasıl davranmalıdır?

??????????? Vakada ikilem; Ebe -Hemşir A,, Bayan R’ yi aramalı mı? Bu kararı red edip sağlık ekibiyle çatışmalı mı? Hasta yakınlarına bu konu hakkında bilgi vermeli mi? yönündedir.

Ebelik kodları, hastaya bakma kavramı, insanın yaşamını, onurunu ve haklarına saygı gösterilmesini kapsar. Vatandaşlık, ırk, din, renk, yaş, cinsiyet, siyaset ya da sosyal seviye hakkındaki düşünceler, bakım hizmeti vermeyi sınırlandıramaz VE ETKİLEYEMEZ….. Yine ebelik etik kodlarında ebeler, bakım verirken kişisel sorumluluk taşır; meslek yetilerini sürekli geliştirmek ve onları korumakla yükümlü olup ebeler, bireysel duruma uygun, olabildiğince kaliteli bakım sağlamak için sürekli çaba gösterir.

SONUÇ Ebe-Hemşire yukarıdaki örnek vakada belirtildiği bir durumla karşı karşıya kaldığında, hasta için en iyi olmak anlamını taşıyan yararcılığı, görevlerin yerine getirilmesinde zarar vermeme ve sağlık kaynakları araç gereçleri sınırlı olsa da hastaların eşit yararlanmasını sağlayan adalet/eşitlik etik ilkelerini dikkate almalıdır. Sağlığı yeniden sağlama sorumluluğu ebe-hemşire için büyük bir etik sorumluluktur.

VAKA 2 Bayan A 37 yaşında 4 çocuk annesidir ve kısa bir süre önce düşük yaşamıştır ve ağır bir klinik tablo geçirmiştir. Eşiyle konuyu paylaşan Bayan A ve eşi bir aile planlaması (AP) polikliniğine başvurmaya karar verirler. AP polikliniğinde Doktor F ve Ebe A danışmanlık hizmeti vermektedirler. Danışmanlık almak üzere AP polikliniğine başvuran Bayan A ve eşinden doktor hiçbir yöntemi anlatmadan doğrudan tüpleri bağlatma yönteminin onlar için en uygun yöntem olduğunu söyler ve bunun üzerine Bayan A tüplerini bağlatmaya karar verir. Ebe hekimin bu tutumunun doğru olmadığını aileye diğer aile planlaması yöntemlerinin anlatılmadığını, seçilen yöntemin avantaj ve dezavantajlarından söz edilmediği (gerekli bilgi verilmediğini) düşünür.

??????? Vakada ikilem; Ebe AP konusunda aileye eğitim vermeli miydi? Hekime gerçek danışmanlığın bu olmadığını açıklayıp aileye bilgi vermeli miydi? Hekimle çatışmaya girip işinden mi olmalıydı ya da sorun çıkaran kişi mi olmalıydı?

sonuç Hasta hakları bildirgesinde belirtildiği üzere her insanın kendi sağlık durumu ve mevcut sağlık hizmetleri hakkında seçim yapmasını kolaylaştıracak sağlık eğitimi alma hakkı vardır.

İNSAN VE HASTA HAKLARI İnsan Hakları: “insanların sırf insan olmak sıfatıyla doğuştan bir takım dokunulmaz, devredilemez ve vazgeçilmez haklara sahip olduğu” görüşünü savunur.

Hasta hakları ise esas olarak insan haklarının ve değerlerinin sağlık hizmetlerine uygulanmasını ifade etmekte ve dayanağını insan hakları ile ilgili belgelerden almaktadır.

Hasta hakları, hastalanan bireyin insan olmaktan doğan haklarının yanı sıra hastalığı dolayısıyla sahip olması gereken haklar bütünüdür. Hasta hakları, sağlık hizmetlerinin sunumu sırasında temel insan haklarının güvenceye alınması ve özellikle insan onuru ve bütünlüğünün korunması amacını taşır. Hasta haklarının en önemli hedefi: sağlık hizmetlerinin herkes için eşit düzeyde ve ulaşılabilir ve sürekli olmasıdır.

TEŞEKKÜR EDERİM…..