BASINÇ YARASI PREVALANSI *Vildan TANIL * Evrim BEŞBINAR * Münevver SARSILMAZ *Yurdanur ÇETİNKAYA * Sibel YİGİT *Gülay ÇANKAYA

BASINÇ YARASI NEDİR? Basınç yarası, kemik çıkıntılarının dış yüzeylerindeki deri ve subkütan dokunun uzun süreli basınca maruz kalması ve sürtünmenin etkisi ile oluşan lokalize doku nekrozu ve ülserasyonlardır. (Uluslararası NPUAP-EPUAP Basınç Ülseri Tanımı )

Basınç yarası, hasta ve ailelerini çeşitli yönleri ile etkileyen bir halk sağlığı sorunudur. Maliyet artışı İş gücü kaybı Hastanede kalma süresinde artma Duyusal bozukluklarda artma Enfeksiyonun artması Ölüm oranları

Avrupa’da yapılan çalışmalara baktığımızda; Vanderwee, Clark (2007) prevalans çalışmasında, Beş Avrupa ülkesinde, 25 hastanede, 5947 hasta Bası yarası prevalansı (I-IV evre) %18,1 ve I. evre olanlar dışarıda tutulduğunda, bu oran %10,5 olarak bulunmuştur. Vanderwee, Defloor ve arkadaşlarının(2011) Avrupa Bası Yarası Danışma Paneli (EPUAP) veri toplama formunu kullanarak Belçika’da yaptıkları geniş çaplı kesitsel, çok merkezli bası yarası prevelans çalışmasında toplam 19.968 hasta ele alınmış ve bası yarası prevelansı %12,1 olarak bulunmuştur.

ABD’ de Basınç ülseri ABD ’inde 2,5 milyondan fazla Akut bakım şartlarında, Basınç ülseri insidansı %0,4 - %38 Yatan hastalarda %48 - %53 ABD hastanelerinde, her yıl yaklaşık 60 bin hasta, sağlık hizmeti kaynaklı basınç ülseri komplikasyonları nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Basınç ülserlerinin tıbbi bakım maliyeti, ekonomiye her yıl yaklaşık 3,6 milyar dolarlık bir yük getirmektedir

Hill-Rom’un sponsorluğunu yaptığı Uluslararası Basınç Ülseri Prevalans Çalışması, ( 2005) Basınç ülseri prevalansının %15,2, Hastane kaynaklı basınç ülseri prevalansı %7,3 olduğunu ortaya koymuştur.

ÜLKEMİZDE Ülkemize baktığımızda bası yarası ile ilgili geniş çaplı bir veri bulunmamaktadır. Yapılan çalışmaların bir kısmı incelendiğinde; İnan ve Öztunç’un (2009) bir üniversite hastanesi dahili-cerrahi klinikleri ve yoğun bakım ünitelerindeki 496 hasta ile yaptıkları çalışmalarında, bası yarası prevalansı %10,4 bulunmuştur. Tel ve arkadaşları, (2006) bir üniversite hastanesi yoğun bakımında yaptıkları araştırmada, serebrovasküler hastalık tanısıyla yatan hastaların %41’inde bası yarası geliştiğini saptamışlardır.

ÇALIŞMANIN AMACI Çalışma Ege Üniversitesi Hastanesi’nde erişkin ve çocuk hasta için basınç yarası nokta prevalansının belirlenmesi amacıyla planlanmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma örneklemini Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde 15 ocak 2014 tarihinde hastanede yatan ve çalışmaya katılmayı kabul eden 1371 hasta oluşturmuştur. Veriler; Basınç yarası olan ve olmayan erişkin ve çocuk hastalara için 25 sorudan oluşan iki ayrı form ve hastanın dosya bilgileri değerlendirilerek ilgili birimin servis sorumlusu ve dışarıdan görevlendirilen başka bir hemşire gözetiminde toplanmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM Basınç yarası risk değerlendirilmesinde erişkin ve 5 yaş ve üzeri çocuklar için “Braden Risk Değerlendirme Ölçeği ” kullanılmıştır. Braden Risk Değerlendirme Ölçeği: Braden ölçeği 6 alt ölçekten oluşmaktadır. Duyusal algılama, Nem, Aktivite, Hareketlilik, Beslenme, sürtünme ve yırtılmadır. Ülkemizde ölçeğin geçerlilik-güvenilirlik çalışması 1997 yılında Oğuz ve Olgun tarafından yapılmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM Braden Risk Değerlendirme Ölçeği Toplam puan 6 ila 23 arasındadır. 18 puan üstü risksiz, 15-18 puan riskli, 13-14 puan orta derecede riskli, 10-12 puan yüksek riskli, 9 ve altında çok yüksek riskli

GEREÇ VE YÖNTEM 5 yaş altındaki çocuklar için “Modifiye Braden Q Risk Değerlendirme Ölçeği ”kullanılmıştır. Modifiye Braden Q Risk Değerlendirme Ölçeği 7 alt ölçekten oluşmaktadır. Duyusal algılama, Nem, Aktivite, Hareketlilik, Beslenme, Sürtünme ve yırtılma Doku perfüzyonu ve Oksijenasyon Ülkemizde ölçeğin geçerlilik-güvenilirlik çalışması Güneş Bora N., Kılıçarslan Törüner E.tarafından yapılmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM Modifiye Braden Q Risk Değerlendirme Ölçeği Toplam puan 7 ila 28 arasındadır. 16 puan ve üstü risksiz, 13-15 puan orta dereceli riskli, 10-12 puan yüksek riskli, 9 puan ve altı çok yüksek riskli,

GEREÇ VE YÖNTEM Verilerin değerlendirilmesi SPSS for Windows 15.0 programında Sayı, yüzde dağılımları ve ki-kare testi ile yapılmıştır.

Hastaların yattıkları birimler Hastanede kalış süreleri BULGULAR Cinsiyet Yaş grupları Hastaların yattıkları birimler Hastanede kalış süreleri Bağımlılık Düzeyleri Beslenme Durumları Aktivite Durumları Ödem Durumu Risk Durumu Koruyucu Önlemler

CİNSİYET

Yaş Grupları

Birimi

Bağımlılık Düzeyi

Önlemeye Yönelik Girişimler Sayı (n) Yüzde (% ) Pozisyon Verme 192 75,9 Bariyer Krem Kullanımı 163 64,2 Yastık Kullanımı 138 54,5 Havalı Yatak Kullanımı 126 49,8 Özel Yatak Kullanımı 40 15,9 Doğal koyun postunun basınç ülserlerinin önlenmesine yardımcı olabileceğine dair veriler bulunmaktadır.

Kliniğe Geliş Durumları Sayı (n) Yüzde (%) Evden 901 65,7 Acil Servisten 308 22,5 Başka Hastanelerden 49 3,6

Prevalans Değeri Basınç Yarası Sayı(n) Yüzde(%) 65 4,7 Yok 1306 95,3 Total 1371 100 Var

Gelişinde basınç yarası olan Sayı (n) Yüzde (%) Var 38 2,8 Yok 1333 97,2 Total 1371 100

Yaş Grupları Sayı (n) Yüzde (%) 0-4 yaş 1 1,5 5-16 yaş 3 4,5 17-33 yaş 10 15,2 34- 50 yaş 51-65 yaş 65 yaş üstü 32 48,5 Total 66 100

BİRİM servis Yoğun bakım Var % 44,6 % 55,4

Hastanede Yatış Süresi   Sayı (n) Yüzde (%) BASINÇ YARASI OLAN 65 4,7 Risk Durumları Yüksek Riskli 29 45,3 Orta Riskli 17 26,6 Riskli 13 20,3 Risksiz 3 Hastanede Yatış Süresi 30 günden fazla 26 40,6 6-30 gün arası 1-5 gün arası 10 14,1 Aktivite Durumları Yatağa Bağımlı 51 78,5 Sandalyeye Bağımlı 8 12,3 Bağımlılık Düzeyleri ÜDBH 32 49,2 ODBH 25 38,5 Beslenme Durumları NG sonda TPN 26,2 Oral Yolla 22 33,8

% 49,2 Omurgalar BASINÇ YARASI BÖLGELERİ % 1,6 Kulak Başın arkası Topuk % 4,8 Kalçanın yan yüzleri % 9,5 Kürek kemiği % 12,7 Kalçanın arka kemik çıkıntısı % 19 Sakrum % 49,2

Son Üç Yılda Basınç Yarası Prevalans Değerleri SONUÇ Son Üç Yılda Basınç Yarası Prevalans Değerleri % 7,1 (n=75) 2012 % 5,0 (n=69) 2013 % 4,7 (n=65) 2014

SONUÇ Basınç yarası gelişme oranı % 1,9 Basınç Yarası prevalansı % 4,7 Gelişinde basınç Yarası olan % 2,8 Basınç yarası gelişme oranı % 1,9

Basınç Yarası olan Hastalarda SONUÇ Basınç Yarası olan Hastalarda

Yoğun bakımda tedavi gören Bağımlılık düzeyi üst ve orta düzey Basınç Yarası 65 yaş üstü Yüksek Riskli Olan Yoğun bakımda tedavi gören Bağımlılık düzeyi üst ve orta düzey Yatağa bağımlı 6 günden fazla hastanede kalan

Basınç ülserlerinin önlenmesi yeni ve pahalı bir girişim değildir. Buna karşın basınç ülserlerini önleme yöntemleri, milyonlarca hastanın gereksiz zarar görmesine engel olacak potansiyele sahiptir.