Radyasyonun Biyolojik Etkileri Yrd Doç Dr Zehra Pınar Koç Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Tıbbı Laboratuar Teknikleri

İyonize radyasyonun moleküler düzeydeki etkileri Direkt etki: moleküller iyonize radyasyona maruz kalır ve ekzite olur. İndirekt etki: su moleküllerinin ayrışmasına neden olur ve serbest radikaller oluşur. Oluşan serbest radikaller moleküllerde hasara neden olur. Özellikle proteinlerde denaturasyona neden olurlar ve lipidler, enzimler ve nükleik asitler gibi maddeleri etkilerler.

Radyasyonun hücresel düzeyde etkileri En belirgin etkilerinden biri büyümenin baskılanmasıdır. Bu nedenle mitoz hızı yüksek hücreler (tiroid, kemik iliği hücreleri gibi) radyasyonun etkilerinden daha fazla etkilenir. Sinir sistemi hücreleri gibi bölünmeyen hücreler radyasyondan en az etkilenir. Kromozomların kırılmasına, yapışmasına neden olabilir. Bu olaylar mutasyonla sonuçlanabilir.

Radyasyonun biyolojik sistemler üzerine etkileri Hematopoetik sistem üzerine baskılayıcı etki Üreme sistemi üzerine geçici veya kalıcı sterilite Gastrointestinal sistemde mukozalarda ödem dejenerasyon ve nekroz; sonucunda bulantı, kusma, ishal .. Vb Deride ilk olarak eritem, tırnak ve saçlarda değişiklik ve kıllanmada azalma, Yüksek dozlarda ülserler, dermatit .. Vb Gözde katarakt

Doza bağlı etkiler; Düşük doz radyasyonun etkileri Genetik etkiler:kromozomlar ve DNA hasarı Kanserojenik etkiler: Hiroşima mağdurlarında lösemi, tiroid ve meme kanserleri daha sık Embryo ve fetüs üzerine etkiler: İlk 7-10 günde embryonun kaybı, 2-8 hafta en kritik dönem; büyüme geriliği, organ anomalileri, kanser yapıcı etki, 8-40 hafta; duyarlılık azalır ama büyüme geriliği, sinir sistemi üzerine etkiler, neoplastik eğilim.

Yüksek doz radyasyonun biyolojik etkileri Akut somatik etkiler Başlangıç; 0-48 saat; iştahsızlık, bulantı, terleme, yorgunluk Latent evre; 48 saat-2-3 hafta; bulgularda düzelme Ağır hastalık evresi; 2-3hf-6-8 hf; ateş, enfeksiyon, cilt hassasiyeti, saç dökülmesi, hemoraji, diyare, letarji, şuurda kapanma İyileşme;6-8 hf- birkaç ay; hemopoetik sistem, gastrointestinal belirtiler, merkezi sinir sistemi bulguları Kronik somatik etkiler;ciltte değişiklikler, yanık, dermatit, kanser, yaşamın kısalması, yaşlanmanın hızlanması, lösemi insidansında artış, tümör insidansında artış.