Damızlık süt sığırı sürüsünde reprodüktif performansın ölçülmesi Geert Opsomer Ghent Üniversitesi, Veterinerlik Fakültesi, Reprodüksiyon, Doğum ve Sürü Sağlığı Departmanı, Belçika

İdeal bir inek 10-12 aylık iken siklisiteye başlar, Düve için ilk tohumlamada gebelik oranı >%70 24 aylıkken ilk buzağılama <105 günde tekrar gebelik Laktasyon periyodu 335 gün Kuru dönem 50 gün

Modern bir damızlık süt sığırı sürüsünde, sürü sağlığı kontrolünü başlatmada, fertilite çalışmaları sıklıkla ‘kapı açıcıdır’ . Çünkü: °fertilite, modern damızlık süt sığırı sürülerinde; ekonomik açıdan oldukça önemlidir. °hayvan yetiştiricilerinin çoğunluğu fertilite çalışmasıyla ilgilenir. ° Mevcut artan üretim düzeyi reprodüksiyonun yakın takibi gerektirir. °‘Fertilite’ ile uğraşmakla siz tipik veterinerlik çalışması yapıyorsunuz. °Fertilite, sürünün diğer yönlerinin çoğuyla ilişkilidir: enfeksiyöz hastalıklar, beslenme, tırnak sağlığı, …

Temel performans göstergeleri (KPI) ile çalışmak Amaç: Performansı gözden geçirmek ve ortaya çıkan problemleri vurgulamak

Göstergelerle çalışmak... Önceden belirlenmiş hedefler Çiftlik yönetimi İnspeksiyon: sürü, veri, klinik gözlemlemeler İzleme, değerlendirme, yorumlama Önceden belirlenmiş hedefleri karşılama Takip etme Girişimlerin değerlendirilmesi Hayır Evet Takip etme İzlemeye devam / Hedefleri yeniden ayarlama Problem analizi Tanı Girişim

İneklerin fertilite siklusunun bileşenleri Buzağılama – konsepsiyon aralığı Buzağılama – 1. tohumlama aralığı Uterus involüsyonu Ovaryan aktivitenin yeniden başlaması Gönüllü bekleme süresi Kızgınlık belirlemesi 1. Tohumlama – konsepsiyon aralığı Kızgınlık belirleme Gebelik oranı Ovaryan aktivite

İNSAN İNEK SÜRÜ (Senger, 2003) DEĞİŞİM Yüksek düzey kontrol Kızgınlık Belirleme Etkinliği % 40 – 60 Kızgınlık Belirleme Hataları % 5 – 30 Tohumlamayıcı Yeteneği Konsepsiyon – 1. ST % 40 - 60 ST Boğasının Fertilitesi % 40 - 63 Semen Saklama & Taşıma Tavsiyelere uyulmuş Çevre – Sıcaklık Stresi Düşük kızgınlık belirleme Aşılamalar Geçiş Dönemi İnek Beslemesi İNEK Orta düzey kontrol DEĞİŞİM Güç Doğum % 2 – 10 Plasentanın Atılamaması % 4 – 12 Uterus Enfeksiyonları % 15 – 30 Kistik Ovaryumlar % 6 – 20 Embriyonik Ölümler % 30 – 40 İkizlik % 1 - 10 SÜRÜ Düşük düzey kontrol DEĞİŞİM Irk Yönetim kararı Yaş Doğal olarak düşüşte Üretim 200 Ibs = 1 gün (Senger, 2003)

Yetiştirici tarafından verilen önemli yönetim kararları gönüllü bekleme süresi: Sezonsal değişim: süt fiyatı İnekteki bireysel değişim: laktasyon eğrisinin kalıcılığı, puerperal hastalık ineği tohumlama ya da kesime sevk etme kararı: Süt üretimi, doğum sayısı, laktasyondaki günler, spesifik ‘inek nitelikleri’ Tohumlama sayısı/gebe olmayan hayvan sayısı: 2,5 - 3 Yetiştirici tarafından alınan kararların hepsi ekonomiye dayalı değildir Yaşam kalitesi, serbest zaman

Neden fertilitenin KPI’larının belirlemek bu kadar zordur? Farklı bir çok faktörün dahil olması Birbirleriyle ilişkili Bazıları sadece çok sınırlı kontrol altında Ekonomik etkiler konusunda görüş birliğinin olmaması Örneğin buzağılamalar arası aralık: inek düzeyinde optimizasyon

Neden fertilitenin KPI’larının belirlemek bu kadar zordur? çok farklı stratejilerin kullanımı Sezonsal buzağılama ya da değil Kızgınlık belirlemeye karşı Sabit zamanlı suni tohumlama, DIY ST & ST’ye karşın doğal tohumlama Tek ve aynı sürü içerisinde: kızgınlık belirleme – SZST – boğa kullanılmaması tipik problemler: ivme, zaman farkı, karıştırıcı faktörler Örneğin buzağılamalar arasındaki aralık, ilaç kullanımı (prostaglandinler) Avrupa sürü boyutunun küçük olması

Laktasyon eğrilerinin karşılaştırılması CI365 A CI 410 B 4.5 yaşın üzerindeki A ve B sürülerinin karşılaştırılması A= 4 laktasyon tamamlamış + 5.’nin 180. günü B= 4 laktasyon tamamlamış

Buzağılamalar arası süre… dikkat (1/2) Buzağılamalar arası süre, tarihi bir sayıdır. Bu, 1 yıl önceki reprodüktif verimlilik hakkında bir şeyler söyler. İstenilen BAS = doğum-konsepsiyon aralığı + 280 gün Buzağılamalar arası süre yalnızca gebe hayvanlar için dikkate alınır! Ya fertilite nedenlerinden kesime sevk edilen hayvanlar (failure to conceive within a specific time limit??)

Buzağılamalar arası süre… dikkat (2/2) BAS hesaplandığında, abort yapan hayvanlar sayılmaz (BAS <260 gün) BAS normalde dağınık değildir: <12 ay 12-13 ay 13-14 ay >14 ay Sürü A %19 %27 %34 %20 Sürü B %37 %10 %11 %40

Fertilite idaresinin ana komponentleri Gönüllü bekleme süresi Kızgınlık belirleme Konsepsiyon oranı İneğin kısır olduğu ve gebe kalmadığı için kesime sevkinden önce öngörülen maksimum östrus periyodu sayısı

Kızgınlık belirleme tohumlamadan önce ve tohumlamadan sonra Doğum – 1. kızgınlık/tohumlama aralığı 1. tohumlama – konsepsiyon aralığı Gebelik kontrolünde gebe olmayan ineklerin sayısı kızgınlık belirleme etkinliği: ineğin yetiştirici tarafından kızgınlıkta olduğunu belirlemedir. kızgınlık belirleme doğruluğu: yetiştirici tarafından ineklerin gerçekten kızgınlıkta olduğu belirlenmesidir?

Kızgınlık belirleme etkinliğinde performans göstergeleri Doğum-1. kızgınlık aralığı: 40 - 45 gün Pp 60. günde kızgınlıkta görülen ineklerin sayısı > %85 Kızgınlığa gelme ve tohumlama oranı (submission rate) (tohumlanan inek sayısı) pp 80. gün > %75 pp 90. gün > %85 Gebelik muayenesinde gebe olmayan inek sayısı < %15 Belirlenen kızgınlıklar %’si = (21/2 östrus arası ortalama) x 100 ≥ %80

Kızgınlık belirleme doğruluğunda performans göstergeleri Kızgınlık belirleme doğruluğu problemlerindeki indikatörler: Aynı kızgınlıkta iki hatta üç kez tohumlanmış çok sayıda inek Anormal östruslar arası aralığa sahip çok sayıda inek Östruslar arası aralığın ≥%70’i, 18-24 gün arasında olmalıdır.

Östruslar arası aralık tablolarında elde edilen bilgi Tipik dağılım Hedef Zayıf belirleme Yanlış belirleme 1 – 17 gün %5 %5 >%15 %70 <%45 18 – 24 gün (normal) %+50 %40-50 25 – 35 gün %5-10 %5-10 >%15 36 – 48. gün (kayıp kızgınlık) %15 %10 %15 - 30 %10 %20 >48. gün %1-2 %15 %15 %1-2 >78. gün %20 %20

Konsepsiyon performans göstergeleri İlk tohumlamada konsepsiyon oranı (%): %50 İlk tohumlamada dönmeme oranı (%): %60-70 Tüm tohumlamalardaki konsepsiyon oranı (%): %45-50 Her konsepsiyondaki tohumlama sayısı: 1,7 ≥3 tohumlama alan ineklerin %’si: < %10

Karışık performans göstergeleri Açık gün/buzağılama arası süre: <110 gün – 390 gün 1. tohumlama – konsepsiyon aralığı: < 18 gün Laktasyonun 100. gününde buzağıdaki inek sayısı: > %50 Laktasyonun 200. gününde buzağıda olmayan inek sayısı : < %6-10

Fertilite problemlerinde performans indikatörleri Güç doğum: < %10 fötal membranların atılmaması: < %10 postpartum uterus enfeksiyonları: < %10 anormal vajinal akıntı: < %15 abortlar: ≤ %6 folliküler kistler: < %10

Temel Performans Göstergeleri Buzağılama arası aralık: tarihsel & beklenilen (buzağılamadan konsepsiyona kadar olan gün + gebelik süresi) Fertilite nedenlerinden kaynaklı kesime sevk: Belirli bir zaman diliminde gebe kalmamadan dolayı kesime sevk Kesime sevk edilen hayvan sayısı >2 tohumlamalar <%7 Birçok göstergenin kombinasyonu: Örneğin Fertilite Durumu (FD): (1. tohumlamada gebelik oranı/tohumlama sayısı/konsepsiyon) – p-konsepsiyon aralığı+ 125

Fertilite için temel KPI’lar Fertilite nedenlerinde dolayı kesime sevk edilmiş inekler ; inek sayısı >2 tohumlamalar: <%7 tohumlama /gebe olmayan inek sayısı 2) Mevcut hedeften (ortalama ve Standart Sapma (SD)) daha uzun buzağılama aralığı (sürü spesifik)

Buzağılamalar Arası Sürenin uzaması (ortalama ve Standart Sapma (SD)) Buzağılama – 1. tohumlama aralığı 1.tohum.-konsepsiyon aralığı Gönüllü bekleme süresi Prensip ve uygulamalar uygun Uygun değil uygun Uygun değil Kızgınlık belirleme etkinliği (tohumlama öncesi) Yetiştirici tarafından ayarlama Kızgınlık belirleme etkinliği (tohumlama sonrası) uygun Uygun değil Konsepsiyon etkinliği Kızgınlık belirleme ayarlaması 1. tohum. kons. oranı Tohum./tohumlanan inek sayısı uygun Uygun değil Genel neden olan problem: -tohum. Tekniği -kızgınlık belirleme doğruluğu -enfeksiyonlar -beslenme problemi Tohumlama sayısı ve konsepsiyon oranı hesaplama -her sezon, her boğa, her doğum

Buzağılama – ilk tohum. aralığı Planlanan BA ORTALAMA İnek başı tohumlama Buzağılama – ilk tohum. aralığı ORTALAMA ORTALAMA Kızgınlık belirleme oranı Birkaç ‘problemli’ hayvan ORTALAMA İlk tohum. – konsepsiyon aralığı Tohumlama stratejisi Kızgınlık belirleme oranı ORTALAMA ORTALAMA Sebep 2 Sebep 1 İnek başı tohumlama Östrus belirleme Östrus onayı ORTALAMA Birkaç ‘problemli’ inek Tohumlama stratejisi Östrus belirleme Dönmeyen %’si İlk tohum. konsepsiyon oranu ORTALAMA ORTALAMA Birkaç ‘problemli’ hayvan Birkaç ‘porblemli’ hayvan Östrus belirleme Tohumlama szamanı Ata seçimi Sebep 3

Sürü Fertilite Durumu Laktasyon günü

Gelecek… Protokollerle çalışma: Uyguladığın protokol nasıl çalışıyor, zayıf noktalar, uygunluk nerede Sürü için en iyi protokolün dikkate alınması: Ekonomi, zaman yönetimi, az stres

Teşekkürler