SANAYİDE KİMYA GÜBRELER

Bitkiler kendi besinini kendi yapan canlılardır Bitkiler kendi besinini kendi yapan canlılardır. Besin maddelerini yaparken su, karbon dioksit ve güneş ışını kullanırlar. Kökleriyle topraktan su alırken, topraktan bulunan su ve suda çözünmüş maddeleri alarak fotosentez yapımında kullanırlar. Bitkilerin sürekli aldığı bu maddeler toptakta azalınca toprağın verimide azalmaya başlar. Bu durumda toprağı azalan besin maddelerinin verilmesi gerekir.

GÜBRE: toprağın verimini artırmak amacıyla toprağa verilen maddelere gübre denir. GÜBRELEME:Bitkiler için gerekli olan besin maddelerin toprağa verilmesine denir. GÜBRELEMENİN AMACI:Birim alandan daha fazla ve daha kaliteli ürün elde etmektir.

Bitki besin maddeleri iki gruba ayrılır: Makro besin elementleri olarak tanımlanan karbon, hidrojen, oksijen, azot, fosfor, kükürt, potasyum, kalsiyum ve magnezyum elementlerine bitkiler daha fazla ihtiyaç duyar ve bitki bünyesinde bu besin maddeleri fazla miktarda bulunur.

2. Mikro besinler elemetleri Demir, mangan, bakır, çinko, molibden, klor ve bor mikro besinlerdir. Fakat bunlara duyulan ihtiyaç azdır. Gübreleme programlarında kullanılan azot, fosfor, potasyum yüksek miktarda kullanılır.

GÜBRE ÇEŞİTLERİ 1.Makro Besin Gübreleri A)Azotlu Gübreler Çözünürlükleri yüksek olan gübrelerdir. Azotlu bitkilerden gübreler %100 yararlanmaz. Ticaret gübreleriyle toprağa verilen azot bileşiklerinden amonyum azotu açığa çıkar. Ençok kullanılan azotlu gübreler şunlardır: *Amonyum nitrat *Amonyum sülfat *Üre

1-Amonyumsülfat - Amonyum sülfat gübresi açık sıradan griye değişen çoğunlukla beyaz renkli olan kristal yapılı bir gübredir. -Asit özellikli bir yapıya sahiptir. Nötr ve kireçli topraklarda kullanılır. -Uzun yıllar sürekli olarak toprağa verilmesi halinde, topraktaki asit miktarını artırır. Bu nedenle asitli topraklara verilmemelidir. Verilmek zorunda kalındığında ise bir miktar kireçle uygulanmalıdır. -Yapısında kükürt bulunur. -Çay, çeltik ve tahıl tarımında kullanılır. Bu bitkilere ihyacından az amonyum sülfat verilirse bitkilerin gelişmesi zayıf olur.

2. Amonyum nitrat Amonyum nitrat gübresinin iki tipi mevcuttur. Bunların birincisi; -tarla bitkilerine doğrudan üst gübre olarak topraktan uygulanır. -Buğday ve arpada serpme yoluyla, çapalama ve sulama yapılan bitkilerde ise çapa ile toprağa karıştırılarak sulama öncesinde verilir. -Gübrenin bu tipi sistemde tıkanmalar meydana getireceğinden kesinlikle damla sulama sisteminde kullanılmamalıdır.

İkinci tip Amonyum Nitrat gübresi;. damla sulama sistemine uygundur İkinci tip Amonyum Nitrat gübresi; *damla sulama sistemine uygundur. Her iki tipin de etkili madde oranı ve kimyasal yapısı aynı olmakla birlikte, rutubet almasını önlemek için kullanılan katkı ve kaplama maddeleri farklıdır. Bu nedenle damla sulamaya uygun tip isteniyorsa bayiye mutlaka belirtilmelidir.

3. Üre *Azotlu gübreler içinde azot miktarı en yüksek olan, granül yapılı, beyaz renkli, suda kolay ve çok eriyen bir gübredir. Hem topraktan, hem yapraktan uygulamayla bitkilerin azot ihtiyacını karşılar. *Üre, bitkilerin azot ihtiyacını karşılamak için hemen her tür üründe ve tütün fidelerinin gübrelenmesinde çok yararlıdır.

B) Fosforlu Gübre Bitki büyümesinde mutlak gerekli gübrelerden birisi de fosforlu gübrelerdir. Fosfor olmadan bitkide hücre çoğalması ve büyüme olmaz. Bir kısmı suda çözünürken bir kısmı suda çözünmez. Fosforlu gübreler fosforlu kayalardan, fosfor kapsayan demir filizlerinden elde edilir. Forforlu gübrelerin toprağa katılmasıyla fosfat iyonlarının büyük kısmı bitkiler tarafından alınır. Alınmayanları ise, suda çözülmesi zor bileşikler haline dönüşür.

Fosforlu Gübrelerin Faydaları. Kök teşekkülünü ve büyümesini sağlar Fosforlu Gübrelerin Faydaları * Kök teşekkülünü ve büyümesini sağlar.  * Bitkilerin olgunlaşmasını çabuklaştırır. * Mahsulün kalitesini yükseltir. * Dane dökümünü önler ve daneler dolgun olur. *Verimi çoğaltır. *Bitkinin kuraklığa dayanıklılığını artırır. * Bitkinin hastalıklara karşı mukavemetini artırır.

Fosforlu gübreler; fosforik asit normal süper fosfat triple süper fosfat amonyum fosfatlar ( mono amonyum fosfat) ( di amonyum fosfat gübrelerdir)

C)Potasyumlu Gübreler Özellikle meyve oluşumu ve gelişimi için gerekli temel besin maddesidir. Potasyum özellikle çilek bitkileri için çok önemlidir. Yer altı kaynaklarından elde edilir. Genellikle sülfat ve klorür şeklinde bulunur. Potasyum toprakta fazla bulunduğundan eksikliği çok fazla hissedilmez. Potasyum eksikliği; yeterli potasyum alamayan bir bitkinin meyveleri şekilsiz olur, yaprakları zamanla küçülür, renk değişikliği ilk olarak yaşlı yapraklarda görülür.

Potasyumun özellikleri fotosentezde görev alır ve bitkide su dengesini sağlar. şeker ve azot metabolizmasında etkilidir. bitkilerin rüzgar ve benzeri faktörler nedeniyle yatmalarına karşı direncini arttırır. bitkilerde kök gelişmesine olumlu katkıda bulunur. bitkilerin olgunluğa daha kolay erişmelerini sağlar. bitkilerde ürün kalitesini geliştirir. bitkilerin tuzlu ve kireçli topraklardan da az etkilenmesini sağlar. bitkilerin soğuğa karşı dayanıklılığını artırır.

D)KALSİYUMLU GÜBRELER Topraktaki kalsiyum ihtiyacı kireçleme ile giderilir. Öğütülmüş ve yanmış kireç bu amaçla kullanılır.

Kullanıldığı Alanlar Sera sebzeleri ve çiçeklerde Açıkta yetiştirilen sebzelerde Sert ve yumuşak çekirdekli meyvelerde Saksı bitkileri ve fideliklerde Tütün, pamuk, patates ve seker pancarı gibi değerli bitkilerde kullanılır.

E)MAGNEZYUMLU GÜBRELER *Klorofilin ana bileşenidir. * Fotosentezi ve bazı enzim reaksiyonlarını aktive eder. *Eksikliğinde bitkinin yaşlı yapraklarında sarımsı, bronz ve kırmızı benekler oluşur, bazı bitkilerin gövde ve dallarında zamklaşma görülür. *Magnezyumun en önemli görevi, klorofil molekülünde merkez katyon olmasıdır. *Bitki yeterli magnezyum alamazsa, yeterli klorofil üretemeyecek, yeşil renk kaybolacak ve fotosentez yapamayacaktır. *Zayıf gövde, uzun saçaklı kökler, yapraklarda yukarı doğru kıvrılma ve hasat öncesi meyve dökülmesi görülecektir.

Topraktaki magnezyum ihtiyacını gidermek için genellikle kalsiyumla magnezyumu bir arada bulunduran dolomitik kreç taşı kullanılır.

A)Demir Gübreler 2.Mikro Besin Gübreleri Bitkiler mikro besin elementlerine daha az ihtiyaç duyarlar. Mikro besin elementleri içeren gübreler şunlardır. A)Demir Gübreler Demir noksanlığı nedeniyle yeterli büyüme ve gelişme gösteremeyen bitkiler için tavsiye edilir. Demir fotosentezin bileşenlerinden biri olup, iyi bir gelişme için mutlaka gerekli iz elementlerden biridir. Bununla birlikte, kurak ve yarı kurak bölgelerde oluşan kireçli topraklarda eksikliğine en çok rastlanan mikro besin maddesidir. Noksanlığın hafif olduğu durumlarda en son çıkan genç yapraklar sarımsı yeşil olur. Noksanlık arttıkça yaprak damarları arasındaki renk tamamen sarıya döner

B)Manganlı Gübreler Toprakta bulunan mangan bileşikleri ile toprak pH'i arasında yakın bir ilişki vardır. Asit topraklarda mangan bileşiklerinin çözünürlüğü nedeniyle mangan alınabilirliğioldukça yüksektir.  Buna karşılık, pH'i yüksek topraklarda mangan alınabilirliği düşüktür. Turunçgillerde mangan noksanlığı sık görülür. Esasen kireçli topraklarda elma, armut, kiraz, erik gibi meyve ağaçlarında da mangan noksanlığına oldukça sık rastlanır. Özellikle uzun süren kurak dönemlerden ve uzun süren yağışlı havalardan sonra mangan noksanlıkları ortaya çıkabilmektedir.

C)Bakırlı Gübreler Bakır noksanlığı büyüme ve gelişme yavaşlar,genç yapraklar daralır ve küçülür,meyve ağaçlarında dalların uç kısımları kurur

D) Çinkolu Gübreler Tüm canlılar için çinko elementi dengeli beslenme yönünden mutlak gerekli bir elementtir. Özellikle çinkonun toprakta hiç bulunmaması ve gübreleme ile verilmemesi bitkisel üretimin olmayacağının bir işaretidir. Yetersiz çinko ihtiva eden topraklarda yetiştirilen hububat ve mısır gibi ve diğer yem bitkileri ile beslenen hayvanlarda büyüme gelişmede azalma, iskelet yapısında gerileme, yem yeme iştahında azalma gibi belirtiler ortaya çıkmakta ve hayvansal üretimde zararlara neden olmaktadır.

E)Borlu Gübreler Bor, bitkiler için toprakta bulunması gerekli bir element olup, besinlerin ve suyun bitkilerin bünyesinde taşınmasına yardımcı olması sayesinde bitkilerin büyümesinde, gelişmesinde, ürün vermesinde ve çekirdek oluşturmasında önemli rol oynamaktadır. Bitkilerin bor ihtiyaçları miktarsal açıdan çok düşük olmasına rağmen toprakta bor eksikliği olması durumunda bitkilerin gelişimi ve ürün rekoltesi aşırı derecede olumsuz etkilenmektedir. Bor eksikliğini gidermek için boraks, barik asit, bor firitleri ve boratlar kullanılır. Boraks en çok kullanılan gübredir. Ancak kolay çözünür bir gübre olduğundan çözünürlüğünün azaltılması için cam ile karıştırılır.

-KOMPAZE GÜBRELER- İçinde birden fazla besin maddesi bulunduran gübrelere kompaze gübreler denir. İçinde bulundurduğu azot ,fosfor gibi minarellerden dolayı kullanıcıya tasarruf sağlar. Kompaze gübrelerde bu minarellerin dışında mikro elementlerde bulunmaktadır. Yapısında amonyum sülfattan elde edilen kükürt olduğu için bu gübreler bitkinin kükürt ihtiyacını karşılar. Potasyum ihtiyacı olan toprak ve bitkiler için en uygun gübredir.Toprak analizi yapıldıktan sonra potasyum ihtiyacı olan topraklarda kullanılır.

*Ülkemizde en çok kullanılan gübre çeşididir * 100 kg’da 20 kg saf azot,20 kg’da fosfor asidi vardır.Bu da suda erirlilik derecesi yüksek gübre değerlerine tercih edilir.

Gübreleme Metodları* Gübrelerden en iyi şekilde faydalanabilmek için, gübrelerin toprağa ve mahsule uygulanma metodu ve zamanı son derece önemlidir. Gübrelerin uygulanma metodunun doğru seçilmesi gübrelerin etkinlik derecesini artırır. Gübrelerin verilmesinde başlıca altı metot uygulanmaktadır. Bunlar: • Serpme şeklinde gübreleme* • Banda gübreleme (şeritvari)* • Üstten ve yandan verme* • Yapraklara püskürtme* • Sulama suları ile verme*  

*Serpme Şeklinde Gübreleme * Bu metodla gübreleme arazi sürülmeden veya ekilmeden hemen önce elle veya makine ile toprak yüzeyine muntazam olacak şekilde saçılarak verilebileceği gibi,bitkiler biraz geliştikten sonrada uygulanabilir.Daha sonra toprak işlenerek gübreleme tekniğine devam edilir Yapraklarda Püskürtme * Genel olarak meyve ağaçları ve kültür bitkilerinde mikro element noksanlığı görüldüğünde, ticaret gübreleri eriyik halinde yapraklara verilir. Bu maddeler yaprakların kütikula veya gözeneklerinden girerek ulaşır. Çok soğuk ve çok sıcak iklim bölgelerinde uygulanır. N.P.K. sınırlı olarak verilir. Gübreler eriyik halinde verilirken yaprakların yaş olmamasına özellikle dikkat edilmelidir. Mücadele ilaçları ile birlikte vermek de mümkündür. Ancak dikkat edilecek husus, gübrelerin kalsiyum, sülfür yada yalnız sülfür kapsayan ilaçlarla birlikte verilmemesidir. Azot noksanlığı görüldüğünde yapraklara en fazla ÜRE şeklinde vermek mümkündür

*Sulama Suyu İle Gübreleme Bu metotta, sulama suları ile karıştırılan gübre toprağa verilir. Sulama suları ile gübreleme daha ziyade narenciye, şekerpancarı, yonca gibi bitkilere uygulanır. Avantajlarının yanında dezavantajları da vardır. Örneğin, fosfor kapsayan gübrelerin suda erirliğinin az olması nedeniyle serpmeye veya banda vermeye oranla etkisi daha azdır. Potaslı gübreler sulama ile verilebilir. Sulama suyunun çok kireçli olmamasına dikkat edilmelidir. *Üstten Veya Yandan Gübreleme Daha önce ekilmiş bitkiler toprak yüzeyine çıktıktan sonra üstten veya yandan gübrelenir. Bu metot daha çok erken ilkbaharda kullanılan azotlu gübrelerin uygulanmasında kullanılmaktadır. Üstten gübreleme bitkilerin üzerine serpilerek, yandan gübreleme ise sıra aralarına verilerek yapılmaktadır.

*Banda (Şeritvari) Gübreleme Bu metotta, gübreler ekimden önce, tohum ya da fidenin 3-5 cm altına ve 5-8 cm. yanına şeritler açılarak yerleştirilebileceği gibi açılacak şeritlere toplu halde verildikten sonra üzerleri toprakla örtülerek de verilebilir. Bu metot: • Sıraya ekilen veya sıra araları çok geniş bırakılan bitkilere uygulanır. • Sabitleme (Fiksasyon) kapasitesi yüksek olan topraklara, fosforlu ve potasyumlu gübreler verileceği zaman uygulanır. Böylece, verilen gübrenin toprakla temas yüzeyi azaltılacağından, sabitleme (fiksasyon) önlenmiş olur. Yine bu metot, verimliliği düşük topraklarda ve kök sistemi zayıf bitkilerin yetiştirildikleri bölgelerde, az miktarda gübre vermek gerektiğinde uygulanır. Gerek yurdumuzda gerekse diğer ülkelerde yapılan birçok araştırma gübrelerin bant halinde verilmesinin daha yararlı olduğunu göstermektedir. Gübre banda verildiği zaman genç bitkinin henüz fazla gelişmemiş olan kökleri, bitki yakınındaki bu gübreden kolaylıkla yararlanmakta ve daha çabuk büyümektedir. Diğer taraftan banda verilen gübrenin içerisinde bitki besin maddesi (özellikle fosfor) bitkiye yarayışlılığını uzun süre devam ettirmektedir.

-Gübreleme Şu Durumlarda Uygulanır- • Verimli topraklarda gübre uygulanacağı ve kökleri saran bitkiler yetiştirileceği zaman, • Fazla miktarda gübre verileceği zaman, • Gübrelerin Muntazam olarak ve bitkiye zarar vermeden dağılımının sağlanması İçin, • Hafif yapılı topraklara, potasyumlu gübrelerin verilmesi düşünüldüğü zaman, • Suda erir azot kapsayan gübre verileceği ve sıraya ekim yapılmayan bitkiler yetiştirileceği zaman,

GÜBRE UYGULAMA ZAMANI VE ŞEKLİ *GÜBRE UYGULAMA ZAMANI Meyve ağaçlarında gübre uygulama zamanı bölgenin iklimine göre değişmekle beraber bölgemiz sahil kuşağında Ocak, Şubat veya Mart aylarında kışı şiddetli olan iç kesimlerde ise Mart veya Nisan aylarında yapılmalıdır. Yılın bu ilk gübrelemesinde Potasyumlu ve Fosforlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrelerin yarısı verilmelidir. Azotun kalan diğer yarısı ise 2-3 ay sonra sulamadan hemen önce verilip tırmıkla hafifçe karıştırıldıktan sonra derhal sulanarak erimesi sağlanmalıdır. *GÜBRE UYGULAMA ŞEKLİ  Ağaç tacının altına (izdüşümüne) tacın büyüklüğüne göre gövdeden 1-3 m uzaklıkta açılacak daire şeklindeki 15-20 cm genişliğinde ve 15-20 cm derinliğindeki çukura fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı verilerek çukur kapatılır. Fosforlu ve potasyumlu gübreler bu şekilde verildikten sonra her ağaca verilecek azotlu gübrenin yarısı gövdeden 50-60 cm uzaktaki daire şeklindeki alan hariç olmak üzere, taç izdüşüm alanına serpilip tırmık veya çapa ile toprağa karıştırılır. Kalan azotlu gübre ise aynı şekilde bir veya iki defada olmak üzere yaklaşık iki ay ara ile sulamalardan hemen önce verilip hemen arkasından sulama yapılmalıdır

*Gübrelemenin Zararları Topraklarda tuzlanma Ağır metal birikimi Besin maddesi dengesizliği Mikroorganizma etkinliğinin bozulması Sularda ötrofikasyon ve nitrat birikimi Ozon tabakasının incelmesi Sera etkisi Havayı olumsuz etkileyen gazları oluşturur(Amonyak,Azot oksit)

*Gübrelemenin Faydaları Bitkilerin gelişmesini sağlama Toprağın yapısını tarıma uygun hale getirme Toprağın fiziksel,biyolojik ve kimyasal özelliğini düzenler Toprağın su tutma kapesitesi artar Suyun verimli toprakları taşıyıp götürmesini engeller Toprağı erezyon tehlikesine karşı korur