ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER DERS-1 ASBEST Prof. Dr. Sezai KIRIKOĞLU

ASBEST (AMYANT)

ASBEST (AMYANT) Asbest ya da amyant, ısıya, aşınmaya ve kimyasal maddelere (asitlere) çok dayanıklı lifli yapıda kanserojen bir mineral. Halk arasında ak toprak, çorak toprak, gök toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle de bilinir. Bir doğal silikat minerali olan asbest maddesinin, ısıyı iletmemesi yani iyi bir izolasyon maddesi olması nedeniyle kullanımı çok eski çağlarda başlamıştır. Arkeolojik çalışmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda asbest kullanımının 2500 yıl öncesine dayandığı bilinmektedir. Yunan ve Roma uygarlıklarında dokumalarda asbeste rastlanmaktadır. Marco Polo (MS 1250) Sibirya’da asbestli dokumalardan bahsetmiştir.

Asbestin sanayide kullanımı ve ticari önemi krizotil yataklarının keşfedildiği 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında hızla artmıştır. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından sonra ısıyı ve elektriği yalıtması, sürtünmeye ve asit gibi maddelere dayanıklı olması nedeniyle sihirli mineral olarak tanınmaya başlanmıştır. Fakat yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra insan sağlığına önemli zararlar veren kanserojen bir madde olduğunun tespit edilmesi ile asbest maddesi için öldürücü toz tanımlaması yapılmıştır.

OLUŞUMU En önemli asbest minerali olan krizotilin oluşumu alterasyon (bozunma) süreçlerinin sonucunda ortaya çıkar. Fe-Mg-silikat minerali olan olivin atmosfer koşulları altında ve yeraltı sularının etkisiyle hidrate olarak serpantine dönüşür. Bu hidratasyon sırasında kütle hacminde artış ortaya çıkar. Serpantinleşmenin devamında hacim artışı tektonik nedenlerle engellenmekte, sıkışmalar sonucu serpantin bünyesinde rekristalizasyon başlamakta, paralel yapılı bir klivaj (dilinimlenme) ortaya çıkmaktadır. Bu krizotil oluşumunun ana sürecidir.

Yüksek oranda Mg içeren krizotil asbestlerin lifleri ipeksi beyaz renklidir ve lif çapı 0,01 mikrondan daha incedir. Bileşimi ve fiziksel özellikleri aşağıdaki gibidir: SiO2 % 37 – 44 Sertlik 2,5 -4 MgO % 39 – 44 Özgül A (g/cm³) 2,4 – 2,6 FeO % 0 – 6 Ergime Noktası 1521°C Fe2O3 % 0,1 – 5 Isıya Dayanımı İyi Al2O3 % 0,2 – 1,5 Asit ve Baz Mkv Zayıf H2O % 12 – 15 AZ (1000°C) % 13,77 CaO % Eser – 5 Renk Beyaz, gri, Na2O % - yeşil, sarı

REZERV Kanada’nın Quebec eyaletinde, Asbestos kenti yakınlarında, serpantinleşmiş gabro ve gabro-diyorit türü kayaçlara bağlı çok büyük asbest yatakları vardır. Kuzey Amerika’daki asbest yataklarının toplam rezervi 100 milyon ton civarındadır. Günümüzde dünyanın en büyük asbest üreticisi durumundaki Rusya Cumhuriyeti’nde yataklar Sibirya’da Baykal Gölü civarında yer alır. Rusya dahil Avrupa’nın toplam asbest rezervi 115 milyon tondur. , Güney Afrika’da Rodezya’da bir ultrabazik sil kütlesinin tabanında bulunan ve 15 km uzanıma sahip asbest yatakları önemli rezerler içerir. Afrika Kıtası’nın toplam asbest rezervi 17 milyon tondur. Asbest üretiminde dünya dördüncüsü olan Çin’de önemli rezervler vardır.

TÜRKİYE’DE ASBEST Türkiye serpantinit ve amfibolit gibi yeşil kayaçlar bakımından zengin olduğu için asbest rezervlerinin bilinenden daha büyük olduğu sanılmaktadır. 1970’li yıllarda Hatay-Kızıldağ Masifi’nde MTA tarafından önemli asbest varlığı belirlenmiştir. Sivas ile Erzincan arasındaki alanda önemli asbest yataklarının bulunabileceği düşünülmektedir. Krizotil asbest rezervlerimiz Sivas, Hatay, Bursa ve Tokat’ta yer almaktadır. Amfibol asbest oluşumlarına ise Eskişehir’de rastlanmaktadır. Türkiye’nin toplam asbest rezervi 21,3 milyon ton olarak tahmin edilmektedir.

TÜRKİYE MADEN REZERVLERİ Cinsi Rezerv (Gör+Muh)(Ton) Açıklamalar Asbest 29.646.379 Değişik lif boylarında, lif yüzdesi % 4 'ün üzerinde

Türkiye Asbest Yatakları Haritası

İhracat Rakamları Mal Grubu / Ülke Perf. 2010 USD$ 2011 DEĞİŞİM (%) İhracat Yılı : 2011 KUMULATIF OCAK - ARALIK / TURKIYE GENELI ÜRÜN GRUBU İTİBARİYLE İSTATİSTİK VERİLERİ  Mal Grubu / Ülke Perf. 2010 USD$ 2011 DEĞİŞİM (%) AMYANT 2.092,79 524,66 -74,93 (İSTANBUL MADEN İHRACATÇILARI BİRLİĞİ verilerine göre)

KULLANIM ALANLARI Asbestin dünya genelinde kullanımı çok yaygındır. Uzun ve iyi lifli olan ve toplam üretimin yaklaşık % 8’ini oluşturan krizotil asbestlerin % 90’ı tekstilde kullanılmaktadır. Orta uzunluktaki lif boyuna sahip asbestlerin % 70’i çimento sanayiinde, levha ve boru imalinde tüketilmektedir. A

Üretimi gerçekleştirilen asbestlerin % 7’si kağıt, % 5’i fren balatası yapımı, % 10’u ise yer karoları, çatı kaplayıcı levha imalinde kullanılmaktadır. Amfibol asbestlerin genel tüketimdeki payı % 10 olup, filtrasyon işlerinde, yarı gevrek kiremit ve kağıt üretiminde kullanılmaktadır. Ayrıca krizotil asbest ile karıştırılarak basınçlı su borusu imalinde kullanılmaktadır.

SAĞLIK VE ÖNLEM ASBEST KULLANIMI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE GÜNÜMÜZDE TÜMÜYLE YASAKLANMIŞTIR. SAĞLIK ÜZERİNDE GERİ DÖNÜŞÜ OLMAYAN HASTALIKLARA NEDEN OLMAKTADIR!

(HABER) 1 ocak 2011 Tarihinden ASBEST KULLANILMASI YASAKLANMIŞTIR. Asbest Türkiye'de Tarih Oluyor 30 Aralık 2010 Perşembe 20:28 Kansere neden olan asbestin üretimi, kullanımı ve asbest içeren eşyaların piyasaya arzını yasaklayan yönetmelik yarın yürürlüğe giriyor.    Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü'nden yapılan açıklamaya göre, daha önce kısmen yasaklanan asbest, yarından itibaren tamamen yasaklı hale gelirken, Avrupa Birliği ile de bu konuda tam uyum sağlanacak. Yürürlüğe girecek yönetmelikle asbestin, herhangi bir ürünün üretiminde kullanılması ve asbest içeren tüm ürünlerin piyasaya arzı da yasaklanmış olacak.