FERGÂNİ Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Ferganidir. Batı dünyasında Alfraganus adı ile bilinir. Fegana’da bulunan ünlü bir Türk ailesine mensuptur. Fergani'nin 9.yüzyıl başlarında dünyaya geldiği, 861 yılında hayatta olduğu ve bundan kısa bir süre sora vefat ettiği kabul edilmektedir.
İlim tahsilini zamanın kültür merkezi olan Fergana’da yaptı. Sonra o devirde İslam aleminin devlet ve ilim merkezi olan Bağdat’a gitti. Fergânî astronomi,matematik,coğrafya ve mekanik alanlarında çalışmalar yapmıştır. İlmi çalışmalarında deneye dayanan inceleme ve araştırmalar yaptı. Gök cisimlerinin Batlamyus ve izindekilerin iddia ettiği gibi akıl dışı ve ruhi cisimler olduğunu kabul etmedi.
Gök cisimlerinin akli, katı, homosentetik ve eksantrik daireler şeklinde hareketlere sahip olduklarını ispatladı. Alemin ve gezegenlerin hacim ve büyüklükleri ile birbirlerine uzaklıklarını inceledi. Fergânî güneşin yarıçapının 3250 Arap mili olduğunu söyledi. Bu 6.410.000 m ve 3990 ingiliz miline eşittir. Fergânî güneşinde kendine göre hareketi olduğunu ilk keşfeden alimdir. Güneşinde bir yörüngesi olduğunu ve batıdan doğuya doğru döndüğünü ilk defa Fergânî keşfetti.
Kırk sene devam eden astronomi incelemelerinde enlemler arasındaki mesafeyi hesapladı. Güneş tutulmasını önceden tespit eden bir usül buldu. Çizimini kendi hazırladığı ve yapımına nezaret ettiği Nil Nehri sularının hızını ve seviyesini ölçen Mikyas-ül- Cedid adlı bir alet ile yaptı.
Fergani’nin astronomi ile ilgili eserlerinden altısı günümüze kadar ulaşabilmiştir. Bu eserlerin en önemlisi Cevamiu ilm-in Nücum vel-Hareket-is- Semaviyye’dir. Diğer eserleri ise; 1) Usulü ilm-in-Nücum: Yıldızlarla ilgili bir eserdir. 2) EI-Medhal ila ilm-i Hey’et-il-Eflak, 3) Kitab-ül-Füsul-is-Selasin, 4) Astronominin Unsurları, 5) El-Kamil fil-Usturlab, 6) Fi San’at-il-Usturlab’dır.
KAYNAKÇA VURAL C.(2013). Işık Doğu’dan Yükselir. Birinci Baskı. Panama Yayıncılık. Topdemir H.& Unat Y. (2011). Bilim Tarihi. Üçüncü Baskı. Pegem Akademi Yayıncılık. www.tr.wikipedia.org www.sezgiler.com www.turkislamtarihi www.biltek.tubitak.gov.tr