Maliyet ve unsurları, muhasebe maliyeti, fırsat maliyeti, gider-zarar ayırımı, sabit, değişken ve karma giderler İŞL 313 İkinci Hafta

Maliyet; hedeflenen bir sonuca ulaşmak için katlanılması gereken fedakarlıkların parasal tutarıdır. Maliyet; herhangi bir malı veya hizmeti kullanıldığı veya satıldığı yerde veya durumda elde edebilmek için doğrudan doğruya ve dolaylı olarak yapılan toplam harcamalardır. Örn: K.B.sy.45 Muhasebe maliyeti; ilgili sonuca ulaşmak için yapılması gereken giderler toplamıdır. Örn:K.B. sy.49 Fırsat maliyeti; vazgeçme maliyeti, alternatif maliyet adlarıyla da bilinen bu maliyet, ilgili sonuç veya şey uğruna kaçırılan net kazanç tutarıdır.Örn: K.B.sy.50

A işletmesi %60 üretim kapasitesi ile faaliyette bulunmakta olup, ayda 200.000 birim mamul üretmektedir. Yönetim aylık üretim kapasitesini 300.000 birime çıkarmak istemektedir. Mamulün satış fiyatı 18 TL olarak belirlenmiştir.İşletme için; mamulü kendisinin üretebileceği (bu nedenle meydana gelen maliyet artışı aşağıdaki tablodadır.) yada, (1.400.000 TL ödeyerek) dışarıdan satın alabileceği ve elindeki boşta kalan makineleri (500.000 TL)’ye kiraya verebileceği ve pazarlama giderinin de üretimi kendisi yaptığı durumdaki gibi olacağı şeklinde iki seçenek mevcuttur.Örn: N.A. Sy. 17

Gider 200.000 Birim Üretim Kapasite TL 300.000 Birim Üretim Kapasite TL Fark TL Direkt ilk madde ve malzeme gideri Direkt işçilik gideri Genel Üretim Gideri Endirekt malzeme Endirekt işçilik Amortisman gideri Vergi Resim ve Harç Toplam üretim gid. Pazarlama satış dağıtım giderleri Genel Yönetim Giderleri Toplam Giderler 400.000 600.000 180.000 120.000 100.000 + 50.000 ---------------- 1.450.000 + 300.000 --------------- 2.150.000 900.000 280.000 170.000 2.100.000 500.000 2.900.000 200.000 300.000 50.000 --- + --- 650.000 + ---- ----------------- 750.000

100. 000 birim üretim artışı için üretim durumunda; Ek maliyet 750 100.000 birim üretim artışı için üretim durumunda; Ek maliyet 750.000 Üretim artsın yada artmasın sabit olan giderler toplamı (300.000+100.000+50.000) Batmış maliyet 450.000 Elde edilen ek gelir 18*100.000=1.800.000 TL

100.000 birim 100.000 birim üretilmesi satın alınması ----------------- ------------------ Ek maliyet 750.000 1.400.000 Fırsat maliyeti 500.000 (500.000) Kaybedilen kira geliri + + 100.000 paz.satış -------------- -------------------- Toplam maliyet 1.250.000 1.000.000 Satışlardaki artış 1.800.000 1.800.000 - - ------------------- ----------------- net gelir artışı 650.000 800.000 Daha verimli olan ve net geliri 800.000 TL olan satın alma seçeneği seçilecektir.

Gider; bir işletmenin belli bir dönemdeki mal teslimi veya üretim, hizmet kullanımı veya sürekli ana iş konusuyla ilgili diğer işlemleri sonucunda işletmenin varlıklarında meydana gelen azalışlar veya yükümlülüklerinde meydana gelen artışlardır. Gider; işletmenin faaliyetini ve varlığını sürdürebilmesi ve bir ekonomik yarar (gelir elde etmesi) sağlaması için belli bir dönemde kullandığı ve tükettiği girdilerin faydası tükenmiş maliyetlerinin hasılattan düşülen kısmıdır. Gider; işletmeye ekonomik bir yarar sağlamak üzere yapılan bir harcama veya tüketimdir.

Giderlerin Sınıflandırılması çeşitlerine, İşletme fonksiyonlarına, Mamullere yüklenmesine, Faaliyet hacmiyle olan ilişkilerine, Kontrol edilebilirlik özelliklerine, Fiili olup olmamasına, Göre değişik açılardan sınıflandırılabilir.

Çeşitlerine göre giderler a. İlk madde ve malzeme giderleri, b. İşçi ücret ve giderleri, c. Memur ücret ve giderleri d. Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, e. Çeşitli giderler, f. Vergi, resim ve harçlar, g. Amortismanlar ve tükenme payları, h. Finansman giderleri.

İşletme fonksiyonlarına göre giderler a. Satın alma (tedarik) giderleri, b. Üretim giderleri, c. Araştırma geliştirme giderleri, d. Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri, f. Genel yönetim giderleri g. Finansman giderleri.

Mamullere yüklenmesine göre giderler; belirli bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenip yüklenmemesine göre direkt giderler endirekt giderler olarak bölümlenir. Faaliyet hacmiyle olan ilişkisine göre giderler; a.Sabit (kapasite)giderler , -yapısal giderler, amortisman ve kira giderleri -programlanmış giderler, reklam giderleri b.Değişken giderler, c. Yarı değişken ve yarı sabit giderler olarak sınıflandırılır.

Giderler sorumlu yöneticinin karar ve faaliyetlerinden etkilenmesine göre kontrol edilebilen giderler ve kontrol edilemeyen giderler olarak ikiye ayrılır. Giderler işletmede uygulanan maliyet sistemine göre fiili veya standart gider olarak adlandırılabilir. Fiili giderler; tahakkuk etmiş gerçekleşmiş giderlerdir. Standart giderler; faaliyet yapılmadan önce bilimsel yöntemlere göre belli bir gelişme düzeyinde, belli koşullara göre gerçekleşmesi beklenen standart verilere göre hesaplanan giderlerdir. Örnek: Bir kibrit fabrikasının bir aylık üretimi 1.000.000 adettir. Bu üretim hacmindeki aylık toplam ve birim maliyetler aşağıdadır.

Gider Kalemi Toplam Tutarı (TL) Paket Başına (TL) Tüketilen ağaç bedeli 220.000 0,22 Kimyasal malzeme bedeli 210.000 0,21 Kağıt ve karton bedeli 110.000 0,11 Üretim karşılığı işçilik ücreti 80.000 0,08 Fabrika yönetici maaşları 40.000 0,04 Makinelerde kullanılan enerji bedeli 150.000 0,15 Fabrika bina ve makine amortismanları 20.000 0,02 Dağıtıcı firmaya ödenen nakliye ücreti 50.000 0,05 Genel müdürlük gider payı 120.000 0,12 Giderler toplamı 1.000.000 1,00

Eğer hesaplanacak maliyet bir paket kibritin satış fiyatının saptanması amacıyla kullanılacaksa bu fiyatın bütün toplam giderlerin üstünde olması gerekir. Eğer bulunan maliyet fabrikanın kendini kurtardığı en düşük maliyet ise bu tutar genel müdürlük payı hariç olan tutardır. 1,00-0,12=0,88 TL 3. Eğer fabrika 1/3 kapasite ile çalışıyorsa ilave 500.000 üretmek istediğimiz durumda amortisman, yönetici maaşları ve genel müdürlük payı toplam maliyet hesabına katılmayacaktır. Bu durumda 0,82 TL fiyatın üzerindeki satış fiyatı kabul edilecektir. 4. Eğer fabrika tam kapasitede çalışıyorsa, ilave üretim mevcut satış fiyatına eşit yada daha yüksek fiyatlar için olumlu olacaktır. 5. Eğer bu veriler ışığında stok maliyetini belirlemek istersek pazarlama gideri (nakliye) ile genel müdürlük gideri bu toplamda yer almayacaktır. 0,83 TL stok birim maliyet söz konusu olacaktır.

Giderler ve Satış Fiyatı 1.Normal Satış Fiyatı 2. Fabrikayı Kurtaran Normal Fiyat 3.Eksik Kapasitede Ek Üretim 4.Tam Kapasitede Ek üretim 5. Stok Değerleme İçin Normal Satış Fiyatı 1,00 üzeri 0,88 üzeri 0,82 üzeri Ağaç Bedeli 0,22 Kimyasal Malzeme 0,21 Kağıt ve Karton 0,11 İşçilik 0,08 Fabrika Yön. Maaşları 0,04 -- Enerji 0,15 Amortisman 0,02 Nakliye 0,05 Gn.Md.Gd.P. 0,12 --- Topl.maliyet 1,00 0,88 0,82 0,83

Zarar; işletmedeZarar; belirli bir döneme ait giderler(zararlar da dahil) toplamının, o dönem hasılatından fazla olan kısmıdır. n çekilen ve konan değerler hariç olmak kaydı ile dönem sonu öz sermayesi ile dönem başı öz sermayesi arasındaki negatif farktır. Zararın oluşmasının koşulları; Dönem hasılatının elde edilmesiyle ilgili bulunmadığı halde, varlıkların yarar sağlama potansiyelinin ölçülebilir bir biçimde, kesin olarak tükenmiş olması gerekir. (bir varlığın edinme maliyetinin altında satılması) Varlık maliyetlerine ait ölçülebilir bir biçimde kesin olarak o dönemde tükenmiş olması gerekir. Varlıklardaki azalışın, işletmenin yan faaliyetlerinden veya arızi iş ve olaylardan kaynaklanması kaynaklanmış olması gerekir.

Gider Zarar ayırımı Gider ve zarar Harcama ve Tüketimler Gerekli ve Normal Gereksiz ve Anormal Yararsız (boşa giden) GİDER ZARAR

Giderler sorumlu yöneticinin karar ve faaliyetlerinden etkilenmesine göre kontrol edilebilen giderler ve kontrol edilemeyen giderler olarak ikiye ayrılır. Giderler işletmede uygulanan maliyet sistemine göre fiili veya standart gider olarak adlandırılabilir. Fiili giderler; tahakkuk etmiş gerçekleşmiş giderlerdir. Standart giderler; faaliyet yapılmadan önce bilimsel yöntemlere göre belli bir gelişme düzeyinde, belli koşullara göre gerçekleşmesi beklenen standart verilere göre hesaplanan giderlerdir.

İşletme faaliyetlerinin yürütülmesi için gerekli olan ve normal ölçüler içerisinde yapılan tüm harcamalar varlık ve hizmet tüketimler giderdir. İşletme faaliyetlerinin yürütülmesi için gerekli olmayan veya normal ölçüleri aşan harcama ve tüketimler zarardır. Örneğin; işletme faaliyeti için gerekli yasal bir zorunluluk olduğundan, tasdik için ödenen ücret bir giderdir. Tasdikin hiç veya zamanında yaptırılmamış olması nedeniyle Maliye’ye ödenen para cezası ise zarardır. Aynı şekilde, üretim sırasında tüketilen enerji bedeli bir gider, üretim partisi tamamlandıktan sonra makinelerin boşa çalıştırılması nedeniyle tüketilen enerji bedeli ise bir zarardır. Ancak, bir demir çelik fabrikasında üretim kısa süreler için dursa da fırının sıcak tutulması için tüketilen enerji veya yakıt bedelleri zarar değil giderdir. Çünkü, fırın bir kere soğuduğunda, yeniden ısıtmak için yaklaşık bir aylık süre gerekir ki bu durum da işletme faaliyeti bu süre kadar aksar ve gecikir.

Kaynak : Prf. Dr. Kamil Büyükmirza Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Tekdüzene Uygun Bir Sistem Yaklaşımı Gazi Kitabevi