FAİZSİZ BANKACILIK İLKELERİ VE KATILIM BANKACILIĞI Eğitim notlarına uluslar arası düzeyde faizsiz bankacılık çalışmaları yapan kurumları AAOIFI, IFSB vs. ekle….?

MEŞRU MAL EDİNME YOLLARI İhraz, Miras, Vasiyet Hibe, İnfak / Sadaka (Zekat), Ticaret a) Alım Satım b) Ortaklık

BATIL MAL EDİNME YOLLARI Rüşvet, (Bakara, 2/188) Hırsızlık, (Maide, 5/38-39) Gasp (Maide, 5/38-39) Dini Kullanmak,(Tevbe, 9/34) Ölçü ve Tartıda Hile, (Mutaffifin, 83/1-5) Kumar (Maide, 5/90-91) Faizcilik

Faizin günümüzdeki tanımı: İSLAM’DA FAİZ YASAĞI FAİZİN TANIMI Faizin fıkıhtaki tanımı: Faiz; ticari işlemde karşılığı olmaksızın şart koşulan fazlalıktır. Faizin günümüzdeki tanımı: Faiz; borçtan (krediden) sağlanan gelire denir. Faizli işlem; gelir amaçlı borç işlemidir.

FAİZİN TANIMI 1) 6000 TL asıl borcun karşılığı 2) 2000TL karşılığı olmayan fazlalık (FAİZ) Faiz: Aynı niteliklere sahip iki malı farklı miktarlarda değiştirmektir.

FAİZİN TANIMI 1) 100 kg asıl borcun karşılığı 2) 10 kg karşılığı olmayan fazlalık (FAİZ)

TİCARETİN TANIMI Bir malı başka bir mal ile değiştirmektir. 1) Müşteri para verdi 2) Satıcı paradan başka bir malı (muz) verdi Bir malı başka bir mal ile değiştirmektir.

İslam’ın Reddettiği Finansman Yöntemi; Faizli Borç İlişkisi İslam’ın reddettiği temel finansman yöntemi faizli borç ilişkisi ile finansman sağlanmasıdır. Bu yöntemde, sermayeyi ya da malı elinde tutan kişi ya da kuruluş, karşılıksız kazanç sağlamak maksadıyla sermayesini ya da malını, finansman açığı yaşayanlara ya da mala muhtaç olanlara faiz şartıyla borç olarak vermekte ve vade dolduğunda da anapara (ya da anamal) ve faizini tahsil etmektedir. Faiz ilk çağlardan beri ödünç verme muameleleriyle birlikte gelişmiş ve ortaya çıktığı andan itibaren en başta din adamlarının, sonra filozofların, devamında da maliyeci, hukukçu ve iktisatçıların inceleme konusu olmuştur. İlkçağlarda Eflatun (m.ö. 427-347) ve Aristo (m.ö. 384-322) paradan para kazanmayı doğru ve ahlâkî bulmamıştır. Dinler de faiz konusunu ele almıştır. Tevrat‘ta ve İncil’de faiz yasaklanmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de faiz kesin ve tehdit edici ifadelerle yasaklanmıştır.

BANKACILIK SİSTEMLERİ I. Faizli Bankacılık Sistemi: Ortaya Çıkışı ve Temel Felsefesi II. Faizsiz Bankacılık Sistemi: Ortaya Çıkışı ve Temel İlkeleri

Faizli Bankacılık Sistemi: Ortaya Çıkışı ve Temel Felsefesi İlk Faizli Bankalar: Banka Ma‘bedler (Eski Yunan ve Mısır’da) Çağdaş Faizli Bankalar: - Venedik (İtalya)1157. - Cenova (İtalya) 1170. - Barcelona (Ispanya) 1401. - Venedik (İtalya) 1578; adı Banco Della Pizzadi Rialto. - Amsterdam (Hollanda) Amsterdam Bankası 1609. -İngiltere Bankası, 1694, - Fransa Bankası 1800, -Rayşbank (Almanya) 1875,

Faizli Bankacılığın Finansal Sistemdeki Rolü Borçlu-Alacaklı İlişkisi Borçlu-Alacaklı İlişkisi Sermaye Toplama Yöntemleri 1) Cari/Vadesiz Hesap (Borç) 2) Vadeli Hesap (Borç) Sermayeyi Değerlendirme Yöntemleri 1) Kredi kullandırma (Borç) 1000 TL %10 Faizle 1000 TL % 20 Faizle 1100 TL Geri Ödeme 1200 TL Geri Ödeme 11

Faizsiz Bankacılık Sistemi Ortaya Çıkışı ve Temel Felsefesi DÜNYADA Modern anlamda faizsiz bankacılığın olup olamayacağı tartışması 1940 ve 50’li yıllarda başlamıştır. Çağdaş anlamda ortaklığa dayalı ilk faizsiz banka 1963 yılında Mısır’ın Mit-Ghamr kasabasında Ahmed en- Naccar tarafından kurulmuştur. 1971 yılında Mısır devletinin de desteğiyle Nasr Sosyal Bankası, faizsiz olarak çalışan bir ticari banka olarak kurulmuştur. Nasr Sosyal Bankası’nın kurulmasıyla faizsiz bankacılık teoriden pratiğe dökülmüştür. 1974 yılında ise İslam Kalkınma Bankası (Islamıc Development Bank – IDB) kurulmuştur. Faizsiz bankacılık sektörünün en belirgin kurumları; 1975’te kurulan Dubai İslam Bankası, 1977’de kurulan Kuveyt Finans Evi (Kuwait Finance House), 1977’de kurulan Mısır ve Sudan Faisal İslam Bankası, 1981’de kurulan Dar al-Maal al-Islami ve 1982’de kurulan Al Baraka grubudur.

TÜRKİYE’DE Türkiye'de 16.12.1983 gün ve 83/7506 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile Özel Finans Kurumları'nın kurulmasına imkan sağlanmıştır. Türkiye’de ilk katılım bankaları, Faisal Finans (hisseleri sonradan devralınarak ismi Family Finans olarak değiştirilmiştir.) ile Al Baraka Türk (1985) olmuştur. Onu “Kuveyt Türk Evkaf Finans Kurumu AŞ.” (1989) izlemiş, 1991’de “Anadolu Finans Kurumu AŞ.”, 1995’te de “Asya Finans” ile yaşanan ekonomik krizde tasfiyeye uğrayan “İhlas Finans” kurulmuştur. 2005 Aralık ayında Family Finans ile Anadolu Finans, “Türkiye Finans Katılım Bankası AŞ.” adıyla birleşmişlerdir. Asya Finans ünvanı yanında Bank Asya ismini de kullanmaktadır. Özel Finans Kurumları, 2005 yılında yapılan kanun değişikliğiyle Katılım Bankası’na dönüştürülmüş ve gelişimleri yolunda önemli bir adım atılmıştır.

FAİZSİZ BANKACILIĞIN TEMEL İLKELERİ 1. Faizsizlik ilkesi (Kredi sisteminin terki), 2. Katılımcılık ilkesi (Ortaklık sisteminin uygulanması), 2. Tüm haramlardan kaçınma ilkesi 3. Finansal ürünlerin meşruluğu ilkesi 4. Sosyo-ekonomik kalkınmayı gözetleme ilkesi 5. İnanç ve Ahlakilik İlkesi Faizi yasaklayan ayetler: Bakara 2/ 275, 276, 278 , 279 , 280; Al-i İmrân 3/ 130; Nisa 4/ 161; Rûm 30/ 39.

Faizsiz Bankacılığın Finansal Sistemdeki Rolü Karz ve Emek-Sermaye Ortaklığı (Mudaraba) Otaklık ve Ticaret İlişkisi Sermayeyi Değerlendirme Yöntemleri Mudarabe Muşareke Murabaha Kiralama (Leasing) Borsa İşlemleri (Hisse senedi, Sukuk) Diğer Yatırım İşlemleri Selem İstisna Müzaraa Müsakaat Sermaye Toplama Yöntemleri 1) Cari Hesap (Karz) 2) Katılma Hesabı (Mudarabe) 15

Getirisi Olan / Olabilen Meşru Finansman Yöntemleri 1. Ortaklık (Şirket) - Şirket (ortaklık) bir terim olarak şöyle tanımlanır: “Bir şey üzerindeki hakkın iki ya da daha fazla kimseye ait olmasıdır.” Ortaklık en basit ayırımla iki çeşittir: Mülk Ortaklığı: Şirket akdi olmaksızın iki ya da daha fazla kişinin bir mal üzerinde satın alma, hibe, vasiyet ve miras gibi yollarla ortak olmalarıdır (Mecelle, md: 1060). Akit Şirketi: İki ya da daha fazla kişinin, kazanç sağlamak amacıyla, sermayelerini veya emeklerini birleştirmek ya da sermaye koymadan birlikte veresiye mal ya da borç alarak ticaret yapmak suretiyle ortaklık kurmalarıdır (Mecelle, md: 1329). 2. Vadeli Satış - İslam hukukçularının çoğunluğu vadeli bedel karşılığında mal satışını onaylamışlardır. Hatta İbn Battâl el-Kurtubî (ö. 449/1057) veresiye satışın caiz olduğu konusunda görüş birliği (icmâ) bulunduğunu söylemiştir.

4. İstısnâ (Eser Sözleşmesi) 3. Selem Bir kişinin peşin bedel karşılığında ileride teslim etmek üzere bir miktar misli mal satmasıdır. Selem de faizsiz yoldan finansman açığını kapatmak için kullanılan bir yöntemdir. Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur: “Kim bir şeyde selem akdi yaparsa; belirli ölçüde, belirli tartıda ve belirli zamana kadar yapsın.” 4. İstısnâ (Eser Sözleşmesi) - İstısna akdi peşin ya da vadeli bir bedel mukabilinde bir malın yapılıp / imal edilip teslim edilmesi işlemidir. 5. İcare (Kira / İş – Hizmet Sözleşmesi) - Belirli bir menfaatin, belirli bir süre için belirli bir fiyat karşılığında satılmasıdır.

FAİZSİZ BANKACILIKTA FON TOPLAMA VE FON KULLANDIRMA YÖNTEMLERİ

Fâizsiz Bankacılıkta Fon Toplama ve Fon Kullandırma Yöntemleri A. Faizsiz Bankacılıkta Fon Toplama Yöntemleri 1. Câri Hesap Tanımı: Gerçek veya tüzel kişiler tarafından açılan, istenildiği zaman tamamen veya kısmen geri çekilme özelliği taşıyan, karşılığında faiz veya kâr ödenmeyen hesaplara carî hesap adı verilir. Fıkhi Temeli: Carî hesap sözleşmesi karz’dan (ödünç) ibarettir. Câri hesap, fâizli bankacılıktaki vâdesiz hesap ile aynıdır. Bu hesaplara yatırılan mevduat, faizsiz bankaya verilmiş “borç” olarak değerlendirilir. Faizsiz banka bu hesaplara yatırılan fonu işletir ve kârını kendisi alır. Bu hesaplardaki paraların banka tarafından kullanımı sırasında yanlış ticâri tercihler sebebiyle yok olması durumunda, faizsiz banka hesap sahiplerine borcunu ödemekle münferit olarak yükümlüdür.

2. Katılma Hesabı Tanımı : Katılım bankalarının kâr ve zararına katılma amacıyla açılan hesaplara “katılma hesapları” denir. Fıkhi Temeli: Banka ile hesap sahibi arasındaki ilişki karz değil ortaklıktır. Bu ortaklığın fıkıhtaki ismi mudârabedir. a. Katılma hesabı açan kişi ya da kuruluşlarla faizsiz banka arasındaki ilişki emek sermaye ortaklığıdır (mudârebe). b. Banka ile hesap sahibi, ortaklığın ne kadarlık bir vâdeye bağlı olacağı konusunda anlaşırlar. c. Banka, katılma hesabı açanlara mutlaka kâr edeceğini taahhüt edemez. d. Katılma hesaplarına yatırılan mevduatların 100.000 TL’lik kısmı Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun güvencesi altındadır. e. Havuzlarda biriken mevduat, faizsiz bankacılık enstrümanlarıyla değerlendirilir. Ortaya çıkan kâr ya da zarar, yine paranın cinsi ve vâdesine göre havuzlara aktarılır. Ancak bu gerçekte bir kar ve zarar ortaklığı değil, mudarabedir.

Emek – Sermaye Ortaklığı’nın Temel Özellikleri 1. Mudarebe ortaklığında kar, tarafların anlaşmasına göre paylaşılır. Zarar sermayedar tarafından karşılanır. İşgücü sahibinin zararı, işgücü kaybıdır. 2. Karın paylaşımına geçmeden önce sermaye ve masraflar ayrılır kalan net kar paylaşılır. 3. Mudârip (emek sahibi), ihmal, kusur ya da kastı olmaz ise mudârebe malının telef olması durumunda bunu tazmin ile sorumlu tutulamaz. 4. Verilen sermayeye göre oransal veya maktu (miktarı belirli) bir kârı önceden taahhüt etmek mümkün değildir. 5. Sermaye ve kârı garanti edecek bir rehin veya kefalet şartı ileri sürülemez. Ancak mudâribin ihmal, kasıt ve kusuru ile doğabilecek zararları tahsil için kefil veya rehin istenebilir.

Faizsiz Bankacılıkta Fon Kullandırma ve Mevduatı Değerlendirme Yöntemleri 1. Murabaha a. Klasik Murabaha Murabaha (satıcı tarafından maliyet fiyatı ve kar oranı açıklanan satış) İslam Ticaret Hukukunda “güven esasına dayalı alışveriş sözleşmeleri” arasında yer alır. Bu alışverişte satıcı malın kendisine maliyetini müşteriye açıklamakta ve bu maliyet üzerine bir miktar kar koyarak satmaktadır. b. Çağdaş Murabaha Bu yöntemde müşteri satın almak istediği malı görür, beğenir ve peşin fiyatını öğrenir. Daha sonra Katılım Bankası’na gelerek peşin fiyatını öğrendiği malın alınıp kendisine vadeli olarak satılmasını ister. Katılım Bankası müşteriyi değerlendirir, ödeme gücünü araştırır, çeşitli teminatlar alır ve müşteriye ne kadar vade farkı uygulayacağını açıklar. Sonra da malı peşin fiyata satıcıdan alıp, vadeli olarak müşteriye satar.

Murabaha İşleminde Dikkat Edilecek Hususlar - Mal, hizmet ya da mali hak gerçekten var mı? - Bu mal, hizmet ya da mali hak satılabilir mi? - Bu mal ya da mali hak taksitli satılabilir mi? - Satıcı ile nihai alıcı anlaşmayı tamamlamış mı? Alım satım gerçek bir işlem mi? Bu aşamalar tespit edildikten sonra: İşlem konusu şey muhakkak surette satın alınmalıdır. İşlem konusu şey muhakkak surette müşteriye satılmalıdır.

2. İcare (Kira – İş ve Hizmet Sözleşmeleri), İcara Müntehiye bi’t-temlîk (Leasing / Finansal Kiralama (Mülkiyetin Devri İle Sona Eren Kiralama Sözleşmesi) İcare, İslam Hukuku’nda gerek menkul ve gayrimenkul malların kiralanması akitlerini gerekse iş ve hizmet sözleşmelerini kapsamına alan bir kavramdır. Kira konusu şeyin İslam Hukuku’na göre meşru olması gerekir. Katılım Bankası, faizsiz bankacılık ilkelerine uygun olan her türlü kira finansmanı ile hizmet (eğitim, sağlık vs.) finansmanını sağlayabilir. Burada en önemli nokta; müşterinin kiralamak istediği şeyi veya almak istediği hizmeti önce kurumun kiralamış veya almış olmasıdır. Mülkiyetin devri ile sona eren kira akdi / leasing ise kira akdi + süre sonunda cüzi bir bedelle satış akdi veya kira akdi + hibe (bağış) akdi yöntemiyle yapılan yeni bir akit türüdür

3. Ortaklıklar a. Emek-Sermaye Ortaklığı (Mudarebe) Katılım Bankası, emek – sermaye ortaklığında emek sahibi olabileceği gibi, sermaye sahibi de olabilir. Katılım Bankasındaki, katılma hesapları emek-sermaye ortaklığı sistemi ile çalıştırılmaktadır. Burada müşteriler sermaye sahibi konumunda iken, Katılım Bankası emek sahibi konumundadır. Katılım Bankası, kendi öz sermayelerini veya hesaplarda biriken paraları işletirken sermaye sahibi sıfatıyla emek-sermaye ortaklıkları da kurabilir.

b. Sermaye Ortaklığı (Müşâreke) Bu ortaklık tarafların sermaye olarak belli oranda para koymaları ile gerçekleşir. Örneğin Katılım Bankası ile bir başka kişi ya da kuruluş 500’er bin $ koyarak ortaklık kursalar, bu ortaklığa “sermaye ortaklığı / müşareke” denilir. Bu ortaklığın da kendine özel şartları bulunmaktadır: Kar tarafların anlaşmasına göre paylaştırılır. Ortaklığa eşit hisse ile katılmak şart değildir. Taraflar bu ortaklığı süreklilik esası üzere kurabileceği gibi, belli bir vade sonunda bir tarafın hisselerini diğerine satması esasına göre de kurabilirler. Taraflar zararı ortaklıktaki sermayeleri oranında üstlenirler.

FAİZSİZ BANKALARIN SERMAYEYİ DEĞERLENDİRME İŞLEMLERİ VE FIKHİ TEMELLERİ 1. Murâbaha: a. Tanımı: Maliyet+karlı satış. b. Teorik Temeli: Satım akdidir. 2. Mudârabe: (Emek ve Sermaye Ortaklığı) a. Tanımı: Bir tarafın emek diğer tarafın sermaye koyarak ticaret yapmak ve oluşacak kârı anlaşılan oranda paylaşmak üzere kurdukları ortaklıktır. b. Teorik temeli: Ortaklık akdidir; bütün hukuk sistemlerinde tanınır. 3. Müşâreke: (Sermaye Ortaklığı) a. Tanımı: İki veya daha fazla şahsın belirli bir sermaye koyarak, iş yapmak ve oluşacak kâr veya zararı paylaşmak üzere kurdukları ortaklığa denir. 4. Finansal Kiralama (Leasing): a. Tanımı: Malın mülkiyetinin temlîki ile sona eren kiralama akdi. b. Teorik temeli: Kira ve satım veya kira ve hibe birlikteliğinden oluşan bir akittir; çoğunluk meşru görür. 5. Borsa Yatırım İşlemleri: Meşru temelli hisse senedi yatırımı / Ortaklık.