GÖSTERMEYE BAĞLI DÜZYAZI TÜRLERİ TİYATRO

TİYATRO NEDİR? Tiyatro; hayatta gelip geçmiş veya olabilecek ya da tümüyle imgesel olayların belirli yerlerde belirli bir zamanda, yetenekli kişilerce seyirciler önünde canlandırılması sanatıdır.

Trajedi, komedi, dram gibi sahnelenme amacıyla kaleme alınan edebî türlerin hepsine birden tiyatro denildiği gibi, bu türlerde verilen eserlerin oyuncular tarafından sahnede canlandırılması sanatına ve sahnelenme mekânına da tiyatro denmektedir.

Tiyatro sözcüğü Yunanca'da "seyirlik yeri" anlamına gelen theatron'dan türetilmiş, dilimize İtalyanca'daki teatro sözcüğünden geçmiştir.

TİYATRONUN KÖKENİ Tiyatro da başka sanatlar gibi dinsel törenlerden doğmuş, sonra dinden bağımsızlaşarak sanatlaşmıştır. Kökeninde, ilkel insanın doğa olaylarını kendi bedensel hareketleriyle simgesel olarak temsil etme çabaları vardır.

Avrupa'da Üst Paleolitik Çağdan kalma mağara resimlerinde, ellerine ve yüzlerine hayvan postları geçirmiş insanların ritmik hareketler yaptığı görülmektedir. Bunlar, maske ve köstüm kullanımının, dolayısıyla tiyatronun ilk örneği sayılır.

GENEL ÖZELLİKLERİ *Tiyatro, dış gerçeklikte yaşanılan bireysel ve sosyal hayatın küçük bir minyatürünün yeniden kurgulanarak, belirlenen yer ve zamanda, belli bir amaca uygun olarak yeniden yaşatılması sanatıdır. Bir diğer ifadeyle dramatik bir tür olarak, İnsanların bireysel ve sosyal hayatlarıyla ilgili olay ve olguları gerçeğe uygun olarak kurmaca canlı bir yaşantı halinde sahnelenmesi demektir.

*Tiyatronun iki anlamı vardır: Birincisi, dram, komedi, vodvil gibi yazılı eserin oynandığı yer; ikincisi, bu eserleri sahnede oynama sanatı. Sahnede canlandırılmak üzere yazılmış eserlerin ortak adı olarak da kullanılmaktadır

*Tiyatro eserlerinde hem yazarın hem de oyuncuların izleyenler üzerinde etkisi çoktur. * Sanatlı yazı türleri içinde yazımı en zor olanı, izleyiciye ulaşmak için en çok emek isteyeni tiyatrodur. Öykü ya da roman yazarı gibi tiyatro yazarı da yaşanmış ya da yaşanabilecek olayları anlatır, fakat oynanmak için yazar.

*Tiyatro yazarı, okuyucuya yaşamdan bir sanal kesit sunmakla kalmaz, olayları oyuna dönüştürerek sanallığını sahnede de sürdürür. *Yapı olarak sanki iç içe birçok öyküden kurulmuştur. Uzun plânlı yazılardır.

* Tiyatro eserlerinde hem yazarın hem de oyuncuların izleyenler üzerinde etkisi çoktur. Sanatlı yazı türleri içinde yazımı en zor olanı, izleyiciye ulaşmak için en çok emek isteyeni tiyatrodur.

* Tiyatro eserinin konusu,bir sahnede oluş halinde gösterilen bir olay ya da olaylar dizisidir.Olay yazılmış olabileceği gibi taslak halinde sözlü de olabilir.Yazılı olmayıp oyuncuların aklında tasarlanarak oynanan oyunlar daha çok doğmaca (tuluat) tiyatroların da görülür

* Tiyatronun diğer türlerden ayrılan en önemli özelliği, kalabalık önünde ve hareket halinde gösterilmesidir. * Bütün türler okunmak ve dinlenme için olduğu halde tiyatro seyredilmek içindir.

* Tiyatro olayları, dekorlar ve kişiler yardımıyla günlük hayatta olduğu gibi gözümüzün önünde canlandırılır.Bunun için hem göze hem de kulağa hitap eden güzel sanatlardan yararlanır.

Söz ve hareketler birbirini tamamlar. Oyuncu ile seyirci bütünleşir * Söz ve hareketler birbirini tamamlar.Oyuncu ile seyirci bütünleşir.Bu bakımdan edebi türler arasında en canlı,hayata en yakın olanıdır.

* Bir olay üstüne kurulmuş bütün türler gibi tiyatroda da şu altı öğe vardır:konu,kişiler,çevre,zaman,üslup amaç.bunların tümüne tiyatro unsurları denir.

Tiyatronun Unsurları Seyirci:Sahnede gösterilen oyunu seyreden kişilerdir. (seyirci tiyatronun vazgeçilmez öğesidir.) Oyuncu:Bir oyun kişisini sahnede canlandıran erkek veya kadın tiyatro sanatçısıdır.

Aktör:Oyunda rol alan erkek oyuncular. Aktrist:Oyunda rol al kadın oyuncular. Jest:Oyuncunun el kol hareketleridir. Perde:Oyunun ana bölümlerinden her birine denir.

Mimik:Yüzdeki göz,kaş,ağız,yanak gibi bölümlerin anlamlı hareketleridir. Pandomima:Konuşmadan,sadece jest ve mimiklerle gösterilen seyirlik oyunlardır. Dekor:Oyuncuların olayları,yaşadıkları yeri seyirciye gösterebilmeleri için temsili ve somut tarzda hazırlanan çevredir.

Sahne:Perde içindeki küçük bölümlerdir Sahne:Perde içindeki küçük bölümlerdir. (ayrıca oyunun sahnelendiği yerdir.) Mizansen:Sahnedeki oyuncuların temsil ettikleri kişiye özgü hareketlerdir. Başkahraman:olayları ön planda yaşayan varlıktır.

Tiyatro eserleri de hikaye ve roman da olduğu gibi üç bölümden oluşur:serim,düğüm ve çözüm.Serim(giriş)bölümünde olaylar kısaca ele alınır. Düğüm(gelişme)bölümünde olay ve olayla ilgili kişilerin çatışması ve çatışmanın merak uyandıracak bir hal aldığı bölümdür. Çözüm(sonuç)de ise olay bir sonuca bağlanır.

DÜNYA EDEBİYATINDA TİYATRO Bugünkü tiyatronun kaynağı olan Antik yunan Tiyatrosudur.Antik tiyatronun iki türü olan trajedi ve komedinin kaynağı Bağ Bozumu Tanrısı Dionysos adına yapılan törenlerdir.

İlk örnekleri Antik Yunan edebiyatında trajedi ve komedi,daha sonra Yunan ve Latin edebiyatlarının örnek tutulduğu klasisizm akımı devrinde özellikle Fransa’da yeniden canlanarak 19.yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür.

19.yüzyılda romantizm akımına bağlı sanatçıların trajedi ve komedisinin klasik kalıplarını kırması ve bir ölçüde bunları kaynaştırmasıyla dram doğmuştur.

TRAJEDİ Yaşamın acıklı yönlerini,kendine özgü kurallarla sahnede yansıtmak;ahlak,erdem örneği sergilemek için yazılmış en eski tiyatro çeşidine trajedi denir.

Özellikleri * Yapıtta güldürü unsuru bulunmaz. * Konular tarihten ve mitolojiden seçilir. Kişiler; tanrı, tanrıça ve soylulardır * Klasik trajedi diyalog ve koro bölümlerinden oluşur. * Şiir biçiminde oluşturulur. * Seçkin bir üslupla yazılır. .

* Yapıt “Üç Birlik” kuralına uyar.Üç nirlik kuralı; Zaman birliği:Olay yirmi dört saatte geçer. Yer birliği:Olay baştan sona aynı yerde geçer. Olay birliği:Tek olay canlandırılır. * Beş perdeden oluşur.

Klasik trajedinin önemli yazarları Corneille (M.S.17.Yüzyıl) Racine Aiskhylos (M.Ö. 6.Yüzyıl) Sophokles (M.Ö.5. Yüzyıl) Euripides (M.Ö. 5.Yüzyıl)

Tiyatro, toplum kültürünün aynasıdır. Tiyatrosu olan bir ülkede kötülükler, çirkinlikler, yanlışlıklar sürüp gitmez!!!!

HAZIRLAYAN MÜŞERREF KURAL 9/A 431 BUCAK ANADOLU LİSESİ