İDARE HUKUKU Konu : DİSİPİLİN, CEZA VE HUKUKİ SORUMLULUKLAR Yrd. Doç. Alptekin AKTALAY Hazırlayan: Veysel TAŞ - 050114250 MART 2015

DİSİPİLİN, CEZA VE HUKUKİ SORUMLULUKLAR   A-MEMURUN DİSİPLİN SORUMLULUĞU 1-Disiplin ve Disiplin Hukuku 2-Cezalar ve Disiplin Yaptırımları 3-Disiplin Hukukunun Temel İlkeleri 4- Disiplin Cezalarının Çeşitleri 5- Disiplin Soruşturması Usulü 6- Disiplin Cezalarına Karşı Başvuru Yolları 7-Disiplin Cezalarının Ortadan Kalkması 8-Görevden Uzaklaştırma B-MEMURUN CEZA SORUMLULUĞU 1-Memurların Korunması İhtiyacı ve İzin Sistemi 2-Suçun Öğrenilmesi ve Ön İnceleme 3-Soruşturma İzni ve Yetkili Merciler 4-İtiraz ve İtiraz Mercileri C-MEMURLARIN HUKUKİ SORUMLULUĞU 1-Memurun İdareye Karşı Sorumluluğu 2-Memurun Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu

1-MEMURUN DİSİPLİN SORUMLULUĞU 1- Disiplin ve Disiplin Hukuku   Disiplin hukukunda ‘’disiplin suçu’’ ve ‘’ disiplin cezası’’ kavramları mevcuttur.Kamu görevlileri için öngörülen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya yasaklara uyulmaması şeklindeki fiillere’’disiplin suçu’’, bu fiiller için öngörülen yaptırımlara da ‘’disiplin cezası’’ denir. Disiplin cezaları, kamu görevlilerinin mevzuata, çalışma düzenine,hizmetin gereklerine aykırı eylemlerine karşı düzenlenen idari yaptırımlardır.

2-Cezalar ve Disiplin Yaptırımları   Disiplin Hukukunda öngörülen yaptırımlar da, ceza hukukunda öngörülen cezalar gibi, kişilerin bazı fiillerini müeyyideye bağlamaktadırlar.Ancak bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bunlar; a- Mahiyetleri bakımından farklar;Cezalar, genel olarak toplum düzeninin gerektirdiği kurallara uymamanın, disiplin yaptırımları ise belli bir meslek düzeninini bozucu fiiller bakımından tatbik edilirler. b-Muhatapları açısından farklar; Cezaların muhatabı herkes olabilirken, disiplin yaptırımlarının muhatabı ancak belli bir meslek mensupları olabilir.

c- Müeyyideleri bakımından farklar;Cezalar toplum düzenini bozucu fiiller için öngörüldüğünden hürriyeti bağlayıcı cezalar gibi daha ağır müeyyideleri kapsamaktadır.Disiplin yaptırımları ise, mesleki kuralların ihlali halinde uygulandığından nispeten daha hafif olup, sadece mesleki hayata etki eder niteliktedir. d- Uygulayan merci açısından farklar; Cezalar yalnız mahkemeler tarafından tatbik edilirler.Oysa disiplin yaptırımları , idari mercilerce tatbik edilirler. e- Amaç açısından farklar; Disiplin yaptırımlarının amacı, kurumda düzenin sağlanması, kamu hizmetinin layıkı ile sunulmasıdır.Cezaların amacı ise genel olarak toplum düzeninin sağlanmasıdır.  

3-Disiplin Hukukunun Temel İlkeleri   a)Kanunilik İlkesi; Ceza hukukunda geçerli olan ‘’kanunilik ilkesi’’disiplin hukuku bakımındanda geçerlidir.Disiplin cezalarının neler olduğu kanunda belirtilmelidir.Kanunda belirtilen disiplin cezalarından başka bir ceza tatbik edilemez.Disiplin suç ve cezalarının da yasayla düzenlenmesi hukuken zorunludur. b)Bir Fiil İçin Bir Yaptırım İlkesi; Bir fiile birden fazla cezanın verilmemesi (non bis in idem )ilkesinin, disiplin hukukunda da geçerli olduğu kabul edilmektedir. c)Geçmişe Yürümeme İlkesi; Disiplin suç ve cezalarını düzenleyen bir kanun , yürürlüğe girdikten sonraki fiiller için uygulanabilir.

d)Ölçülülük İlkesi; Disiplin hukukunda , disiplin cezası ile disiplin suçunun ağırlığı arasında belli bir orantının, ölçülülüğün bulunması gerekmektedir.Bu durum disiplin yaptırımının alt ve üst sınırının belirlenmesi durumunda daha belirgin olarak ortaya çıkar.   e)Gizlilik İlkesi; Disiplin soruşturması esnasında,idarenin sırlarının korunması, delillerin karartılmaması, soruşturulan kişinin haklarına halel gelmemesi için, disiplin soruştumasının gizliliği asıldır.

f)Gerekçe İlkesi; Disiplin cezalarının sebeplerinin, işlem metninde belirtilmesi, yani disiplin kararının gerekçeli olması gereklidir. g)Bir Alt Ceza Uygulaması; Geçmiş hizmetleri sırasındaki çalışmaları olumlu olan ve ödül veya başarı belgesi alan memurlar için verilecek cezalarda bir derece hafif olanı uygulanabilir.

4- Disiplin Cezalarının Çeşitleri Memurların yürüttüğü hizmetlerin bir düzen içinde yürümesi için, disiplin suçları ve bunlar karşılığında uygulanacak disiplin yaptırımları öngörülmüştür.Bunlar;   a-Uyarma Cezası; Memura görevinde ve hareketlerinde daha dikkatli olmasının yazılı bildirilmesidir. b-Kınama Cezası; Memura görevinde ve davranışında kusurlu olduğunun yazılı olarak bildirilmesidir.

c-Aylıktan Kesme Cezası; Memurun aylığından 1/30 ila 1/8 oranında kesinti yapılmasıdır. d-Kademe İlerlemesinin Durdurulması Cezası; Fiilin ağırlık derecesine göre, memurun bulunduğu derecede 1 ila 3 yıl arasında kademe ilerlemesinin durdurulmasıdır. e-Devlet Memurluğundan Çıkarma Cezası;Bir daha devlet memuru olamamak üzere memurluktan çıkarmaktır.

5- Disiplin Soruşturması Usulü a)Disiplin Soruşturmasının Açılmassı; Disiplin usulü, disiplin soruşturmasının açılmasıyla başlayıp , memura ceza verilmesi ya da verilmemesi yönündeki kararın ilgili memura tebliği ile sona eren bir yöntemdir. Soruşturmaya yetkili amirin, soruşturma açmadan doğrudan ceza verme yetkisi bulunmamaktadır.  

b)Disiplin Kararı ve Yetkili Makamlar; Soruşturmacı, soruşturmayı tamamlayarak disiplin amirine teslim ettiğinde, disiplin amiri bakımından karar verme aşamasına gelinmiş olur. Disiplin cezalarını vermeye yetkili makamlar şunlardır; I-‘’Uyarma’’, ‘’Kınama’’ ve ‘’ Aylıktan kesme’’ cezalrı ‘’ disiplin amiri’’ tarafından verilir. II-‘’Kademe ilerlemesinin durdurulması’’ cezası, memurun bağlı bulunduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra ‘’atamaya yetkili amir’’ tarafından verilir. III-Devlet memurluğundan çıkarma cezası ise, atamaya yetkili amirlerin bu yöndeki isteği üzerine, memurun bağlı bulunduğu kurumun ‘’yüksek disiplin kurulu’’ kararı ile verilir.

c)Disiplin Cezasında Zaman Aşımı; Disiplin suçlarında, belli bir sure geçince, artık memura disiplin cezası verilemez. I-Soruşturmaya başlama süresinde zamanaşımı; Disiplin cezası gerektiren fiilin işlendiğinin disiplin amirince öğrenildiği tarihten itibaren; aa)Uyarma ,kınama,aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında 1 ay içinde, bb) Memuriyetten çıkarma cezalarında 6 ay içinde soruşturma açılmaz ise, disiplin cezası verme yetkisi zamanaşımına uğrar. II-Ceza Verme Zamanaşımı; Disiplin cezasını gerektiren fiil ve hallerin işlendiği tarhten itibaren nihayet iki yıl içinde disiplin cezası verilmediği takdirde ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrar.

6- Disiplin Cezalarına Karşı Başvuru Yolları a-İtiraz; Disiplin amirleri tarafından verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı disiplin kuruluna, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yüksek disiplin kuruluna itiraz edilir. İtirazda sure, kararın ilgiliye tebliği tarihinden itibaren 7 gündür.Süresi içinde itiraz edilmeyen disiplin cezaları kesinleşir. b) Yargısal Başvuru; Disiplin cezalarına karşı yargı yoluna gidilmesi konusunda uyarma ve kınama cezaları hariç tutulmuştur.Kararın tebliğini izleyen günden itibaren 60 gün içinde idari yargı yerlerinde iptal davası açılabilecek ve yürütmenin durdurulması istenebilecektir.  

  7-Disiplin Cezalarının Ortadan Kalkması a-Geri Alınma; İdare hukukunun genel ilkelerine göre , hukuka aykırı ve kişinin aleyhine olan idari işlemler, işlemi yapan idarece geri alınabilir. b-Silinme; Disiplin cezaları memurun özlük dosyasına işlenir. Devlet memurluğundan çıkarma cezasından başka bir disiplin cezasına çarptırılmış olan memur uyarma ve kınama cezalarının uygulanmasından 5 sene , diğer cezaların uygulanmasından 10 sene sonra atamaya yetkili amire başvurarak, verilmiş olan cezalarınıın özlük dosyasından silinmesini isteyebilir. c-Mahkeme Tarafından İptal Edilme; Disiplin cezalarına karşı idari yargıda iptal davası açıması halinde, mahkeme disipli cezasını iptal edebilir. d-Af Kanunu İle Kaldırma;Yasama organı; zaman zaman disiplin affını öngören kanunlar çıkarmaktadır.Kanunla affa uğrayan disiplin cezası da ortadan kalkmış olur.  

8-Görevden Uzaklaştırma Görevden uzaklaştırma, kamu hizmetlerinin gerektirdiği hallerde,görevi başında kalmasında sakınca görülecek devlet memurları hakkında alınan ihtiyati bir tedbirdir.Görevden uzaklaştırma tedbiri, soruşturmanın herhangi bir safhasında da alınabilir.

B-MEMURUN CEZA SORUMLULUĞU 1982 Anayasasının 129. Maddesinde ‘’ Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idari merciin iznine bağlıdır’’hükmü yer almıştır Memurlar suç işlediklerinde , yargılanabilmeleri için , yasada öngörülen şdari merciilerin iznine gerek vardır.İdari merciin izni olmadığı müddetçe, bazı istisnalar hariç , memurlar sevcılıkça kovuşturulamayacak, dolayısıyla yargılanamayacaktır.

1-Memurların Korunması İhtiyacı ve İzin Sistemi   Memurların , diğer vatandaşlar gibi her durumda doğrudan yargı önüne çıkarılması, devlet ve hükümetin otoritesini sarsar.Memurun hareketinin suç teşkil edip etmediğinin takdirini, idareye bırakmak, yürütme ve yargının ayrılığı ilkesinin bir gereğidir. Memurlara özel bir soruşturma usulünün uygulanması, bir ayrıcalık değil, memur olmanın güvencesidir.

2-Suçun Öğrenilmesi ve Ön İnceleme a-Suçun Öğrenilmesi; Olayın yetkili mercie iletilmesi başlığını taşıyan 4. Maddede , savcıya, memurun amirine ve diğer kamu görevlilerine bazı görevler verilmiştir. Savcının görevleri ; Cumhuriyet Başsavcıları, öncelikle toplanması gerekli ve kaybolma ihtimali olan delilleri toplar.Bunları yaptıktan sonra, başka bir işlem yapmadan evrakın bir örneğini ilgili makama göndererek soruşturma izni talep eder. Kamu görevlileriin görevleri; Herhangi bir kamu görevlisi, herhangi bir memurun suç işlediğini öğrenirse, izin vermeye yetkili amire bunu iletebilir.Ayrıca kişiler böyle bir suçu öğrendiklerinde savcılıklara da durumu iletebilirler.

b-Ön İnceleme; Ön incelemeyi yapacak kişiler bunlardır; I-İzin vermeye yetkili mercii bizzat yapabilir. II-Görevlendireceği bir veya birkaç denetim elemanı marifetiyle yapabilir. III-Hakkında inceleme yapılan kişinin, üstü konumundaki memur yada kamu görevlilerinden biri veya bir kaçı eliyle yapılabilir.   Ön incelemeyi yapacak kişilerin yetkileri ; Ön inceleme ile görevlendirilen kişiler, bakanlık müfettişleri ile kendilerini görevlendiren merciin bütün yetkilerine sahiptirler.

3-Soruşturma İzni ve Yetkili Merciler a)Soruşturma İzni; Ön inceleme sonunda hazırlanan raporu alan izin vermeye yetkili merci, ‘’ soruşturma izni verilmesine veya verilmemesine’’ karar verir.Bu kararlar gerekçelidir.Yetkili mercii suçun öğrenilmesinden itibaren ön inceleme dahil otuz gün içinde kararını vermek zorundadır.

b)İzin Verymeye Yetkili Merciler; I-Kaymakamlar; İlçedeki memurlar öbür kamu görevlileri, ilçeye bağlı köy ve mahalle muhtarları, belde belediye başkanı ve meclis üyeleri. II-Valiler; İl merkezinde görevli memurlar ve diğer kamu görevlileri, ilde bölge düzeyinde örgütlenen kurumlarda çalışan memurlar, merkez ilçeye bağlı belde belediye başkanları ve meclis üyeleri.

III-Bakanlıklar; Bakanlığın merkez teşkilatında çalışanlar ile , ilgili kuruluşlarda görev yapan genel müdür, müşteşar ve başkanlar. IV-TBMM Başkanı; Meclis genel sekreteri ve yardımcıları için, diğer memurlar için ise genel sekreter. V-Cumhurbaşkanı; Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri hakkında Cumhurbaşkanı, buradaki diğer memurlar hakkında, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri.  

C-MEMURLARIN HUKUKİ SORUMLULUĞU   Memurlar görevlerini yerine getirirken, eylem ve işlemleri ile idareye veya üçüncü kişilere zarar verebilirler.Bu hallerde memurların hukuki sorumluluğu meydana gelir.Memurun idareye veya üçüncü kişilere verdiği zararlardan ne şekilde sorumlu olacağı Anayasa da yer almaktadır.

4-İtiraz ve İtiraz Mercileri a)İtiraz; İtirazda bulunabilecek kişiler, soruşturma izni verilmesine ilişkin karara karşı, hakkında soruşturma yapılan memur veya diğer kamu görevlisi.Eğer soruşturma izni verilmemesine ilişkin karar karşı ise, sevcılık yada şikayetçi. İtiraz süresi ,yetkili merciin kararının tebliğinden itibaren on gündür.   İtiraz mercileri , danıştay ve bölge idare mahkemeleridir. İtirazlar öncelikle incelenir ve en geç üç ay içerisinde karara bağlanır.İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir.Yani başka bir mercia başvurulmaz.

1-Memurun İdareye Karşı Sorumluluğu   Memurun idareye karşı sorumluluğu konusunda bazı kurallar vardır.Bunlar; I-Devlet memurları, görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek ve kendilerine teslim edilen Devlet malını korumak ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri almak zorundadırlar. II-Devlet memurununkasıt, kusur , ihmal veya tedbirsizliği sonucu idare zarara uğratılmışsa , bu zararın ilgili memur tarafından rayiç bedeli üzerinden ödenmesi esastır.

2-Memurun Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu   Kamu görevlileri davranışları ile üçüncü kişilere (kendi çalıştığı kamu tüzel kişisi dışında ki kişilere ) de zarar verebilir.Genel olarak bu zararların tazmin edilmesi gerekmekedir.Memurların üçüncü kişilere karşı sorumluluğu iki şekile ayrılır. I-Kamu görevi dışındaki faaliyetlerden sorumluluğu; Devlet memuru, yürüttüğü kamu görevinin tamamen dışında, günlük kişisel hayatındaki davranışları ile sebep olduğu zararlardan , bizzat kendisi özel hukuk hükümlerine karşı sorumludur. II-Kamu görevini yürütme faaliyetinden sorumluluk; Devlet memurları, üstlendikleri kamu görevlerini yürütürken, kamu hizmetin gerektirdiği faaliyetleri gerçekleştirirken üçüncü şahışlara zara verebilirler.

Burada zararın kimin tarafından karşılanacağı iki şekilde anlatılmıştır.   Birincisi ,hizmet kusuru, yürütülen görevden ayrılmayan kusurlar şeklinde tanımlanmaktadır.Bu anlamda hizmet kusuru, kamu görevlilerinin yürütülen hizmetle iç içe olan, kişiselleştirilmeyen kusurlarını ifade etmektedir.İşlenen kusur hizmetten ayrılmaz nitelikte ise bundan kamu görevlisi değil kamu tüzel kişisi sorumlu tutulur. İkincisi ise ,kişisel kusur, yürütülen görevden ayrılabilir nitelikteki kusurlar olarak tanımlanmaktadır.Kamu görevlilerinin kusurları, yürüttükleri hizmete bağlanabilir nitelikte değilse, ortada kişisel bir kusur söz konusudur ve meydana gelen zararlardan kamu görevlisi kişisel olarak sorumludur.

KAYNAKÇA -Ramazan ÇAĞLAYAN –İdare Hukuku Dersleri Kitabı Genişletilmiş 2.baskı’dan yararlanılmıştır. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM … VEYSEL TAŞ