BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ ARAŞTIRMA VE ARAŞTIRMA PLANLAMA Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

ARAŞTIRMA NEDİR? Bilimsel bilgi üretmek Hedef toplum ile ilgili çıkarımlar: Toplumu tanımak Profil çıkarmak Değişkenler ile ilişkileri ortaya çıkarmak Eğilimleri belirlemek Problemin nedenleri bulmak ve çözüm aramak Problemi/olayları ortaya çıkaran etmenleri bulmak: neden?niçin?nasıl?ne zaman?nerede?

ARAŞTIRMA NEDİR? Doğadaki olayları anlamak için yapılan çalışmalar Planlı, programlı, sistemli bilimsel çalışmalar Toplumdaki birimlerin tümü ya da bir bölümünün bir ya da birden fazla değişkenini incelemek Uluslararası bilimsel ve teknik standartlara göre Ölçme, tartma, sayma Değişkenin ana eğilimini belirleme Toplum için geçerli ve güvenilir kararlara ulaşmak.

ARAŞTIRMA NEDİR? Kuramsal ve/veya pratik problem Eleştirel İnceleme Yeni Gerçekler Yeni İlişkiler ve Sonuçlar Arayış ve Sorgulamalar Bütünü

ARAŞTIRMACININ GÖREVLERİ Bilim alanına giren her türlü bilgi birikimini okumak, anlamak, gelişmeleri izlemek Toplumsal sorunları kısa zamanda saptamak ve çözüm için araştırma planlamak Sorunların çözümü için incelenecek değişkenleri/özellikleri doğru ve yeterli saptamak Sorunlarla ilgili özgün hipotezler kurmak veya formüle etmek

ARAŞTIRMACININ GÖREVLERİ Sorunların saptanması ve çözüm yollarının geçerli ve güvenilir biçimde ortaya konması dogru toplum, dogru ve yeterli sayıda birim, doğru özellikler/değişkenler, dogru ve etkin yöntemler

ARAŞTIRMACININ GÖREVLERİ Toplumun ya da temsili biriminin özelliklerini doğru ölçmek Uygun ölçek kullanmak Sayısallaştırmak Verileri kaydetmek

ARAŞTIRMACININ GÖREVLERİ Verileri uygun istatistik yöntemler ile analiz etmek Toplumda birimlerin benzer ve farklı olan özelliklerini istatistiksel yaklaşımlarla ortaya koymak Karar vermek ve çözüm üretmek Tutarlı Geçerli Etkin

ARAŞTIRMACININ GÖREVLERİ 10. Üretilen bilgileri, ulaşılan kararları ve çözümleri yaymak Bilim çevreleri Bilimsel yazılar (Tez, bildiri, makale) Bilimsel etkinlikler: Sempozyum, kongre, konferans, seminer

ARAŞTIRMA PLANI 10 Maddede yazılan tüm görevlerin plana aktarımı Planın uygulanması Aşamalar ilişkili ve ardışıktır.

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ (GENEL) Konu/Problem Seçimi Araştırma Önerisi Hazırlama Eleştirel Kaynak İncelemesi Araştırma Stratejisi ve Hipotezlerin Belirlenmesi Popülasyon ve Örneklemin Belirlenmesi Verilerin Toplanması Veri Analizleri Araştırma Bulgularının Raporlanması

TEMEL KAVRAMLAR DEĞİŞKEN: Toplumun/birimin incelenen özellikleri Fiziksel, kimyasal Biyolojik (fizyolojik, anatomik, histolojik, patolojik, hematolojik, biyokimyasal) Demografik, psikolojik, davranışsal, sosyo-kültürel, Bağımlı/Bağımsız Uygun ölçek kullanımı Toplum (N), örnek/birim (n), değişken (k)

TEMEL KAVRAMLAR VERİ: değerler dizisi Toplum ya da örnekteki değişken(ler)den elde edilen Doğru, geçerli, güvenilir ölçeklerle saptanmış ÖLÇME: Sayısal değerler elde etme Ölçekler Değişken boyutu (uzunluk, yoğunluk, derece, şiddet) Boyutun büyüklüğü (boyutları, çekimi, kuvveti, gücü, yoğunluğu Standart ölçek= istatistiksel özellikli veri

TEMEL KAVRAMLAR ÖLÇEK: Matematiksel özellikleri belirlenmiş ölçümler kümesi Uzunluk, yükseklik ve derinlik Isı, nem ve basınç Yoğunluk Hız, zaman Miktar Sezgizel gözlem/değerleme Bilgi, tutum ve davranış, beğeni Kişilik

TEMEL KAVRAMLAR ÖLÇME ARACI: Bir değişkenin büyüklüğünü sayısal hale getirmek için kullanılan araç, yöntem ve grafikler Fiziksel ölçü araçları Ölçekler (anket gibi) Karşılaştırma grafikleri Davranış, değerlendirme, kişilik testleri Skorlama kriterleri (indeksler) ÖLÇME BİRİMİ: Karşılaştırmaya esas alınan standart büyüklük ölçüsü

TEMEL KAVRAMLAR TOPLUM: Birimlerin oluşturduğu topluluk İSTATİSTİKSEL OLAY: Varlık ve birimlerde ortaya çıkan ve sayısal olarak ifade edilebilen oluşumlar Canlı/cansız varlıklar ve kuramsal olarak varsayılan birimler BİRİM: Toplumun küçük parçası Araştırmaya konu olan ve değişkeni incelenen Canlı/cansız varlıklar Kurum ve kuruluşlar Yerleşim yerleri TOPLUM: Birimlerin oluşturduğu topluluk Evren, yığın

TEMEL KAVRAMLAR HİPOTEZ (DENENCE): Gerçekleşmesi gereken bir durumu belirten önerme Gözlem, kuram, sezgi Sıfır Hipotez Alternatif Hipotez VARSAYIM (ÖNKABUL): Önceden belirlenen önermeler ve koşullar Doğrusal regresyon: doğrusallık varsayımı

TEMEL KAVRAMLAR KOŞUL VE SINIRLILIK: Kabul ve göz ardı edilen durumlar, koşullar, Yer, zaman ve birimlerin özellikleri Geçerlilik durumları Çalışmanın sınırları Ölçeklerin özellikleri Dengeli ve ölçülü olmalıdır

TEMEL KAVRAMLAR AKSİYOM(BELİT): Doğruluğu kesin ve tartışmasız olarak kabul edilen önermelerdir. Durumlar, koşullar, gerçekler POSTULAT (GERÇEKLİK): Gerçek olduğu mantıksal olarak varsayılan önermelerdir.

TÜMEVARIM & TÜMDENGELİM Sıklıkla kullanılan ilişkilendirme yöntemleri Teori testi ve teori inşasında (hipotezler yardımıyla) Tümevarım Sınırlı sayıda örnekten genel kanaate doğru Sağlık gelirleri Türkiye’de artmaktadır ve Türkiye hızla gelişmektedir, o halde gelişmekte olan ülkelerin sağlık gelirleri artar. Tümdengelim Genele bakarak özeli yorumlama Ekonomik istikrara sahip her ülkenin sağlık geliri artmıştır, o halde Türkiye’nin sağlık geliri de artacaktır.

Bilimsel Araştırma Süreci (DETAY) Konu/problem seçimi Araştırma önerisi hazırlama Ön amaçların belirlenmesi Kaynak tarama (klasik ve literatür tarama) Amaçların netleştirilmesi Değişkenlerin ve ölçeklerin belirlenmesi Problemin net tanımı ve hipotezlerin belirlenmesi Popülasyon ve örneklemin belirlenmesi

Bilimsel Araştırma Süreci (DETAY) Araştırma, veri toplama yöntemlerinin ve araştırma düzenlerinin belirlenmesi Anket/araştırma/bilgi toplama formlarının hazırlanması Verilerin özetlenmesi için tablo ve grafiklerin tasarlanması Uygun veri analiz yöntemlerinin belirlenmesi Genellemeler için sınırlılık ve koşulların denetlenmesi Gerekli ise Etik Kurul’dan izin alınması

Bilimsel Araştırma Süreci (DETAY) Araştırma projesinin yazılması ve mali destek bulunması Pilot uygulama, denetleme-kontrol-düzeltmelerin yapılması Güç analizi ile benzetim çalışmaları, sanal denetlemelerle kontrollerin yapılması Personel eğitimi (teknik eleman, anketör) Esas araştırmaya geçiş, veri toplama Verilerin işlenmesi, denetim ve kontrol Veri çözümleme, istatistiksel analizler Yorumlar, kararverme ve raporlar

Bilimsel Araştırma Süreci: Araştırma Konusunun Belirlenmesi Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

Bilimsel Araştırma Süreci: Araştırma Konusunun Belirlenmesi Bugün: Bilimsel araştırma süreci Bilimsel araştırmalarda kullanılacak temel kavramlar Araştırma konularının seçiminde dikkate alınması gereken ölçütler Bir konuyu araştırılabilir hale getirme Araştırma önerisinin hazırlanması

ARAŞTIRMA TÜRÜ TANISAL ARAŞTIRMA: Tanısal bilgiler elde etmek Değişkenlerin belirtici istatistiklerini hesaplamak Dağılım türlerini belirlemek Yer-zaman-birey özelliklerini belirlemek Araştırma konusunun tarihi gelişimi üzerine hedef birimin güncel bilgileri Problem ya da sorun yoktur Belirleme, açıklama ve tanıtma işlevi

ARAŞTIRMA TÜRÜ Problem vardır ve çözüm aranır ANALİTİK ARAŞTIRMA: Değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisi Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin düzeyini ve yönünü ortaya çıkarmak Tutarlı, geçerli kuramlar geliştirmek Problem vardır ve çözüm aranır Geçerli, güvenilir, tekrar elde edilebilir bilgiler, öneriler Geçmişin metodolojik ve tanısal bilgileri destek olur

ARAŞTIRMA KONUSU/PROBLEM SEÇİMİ Araştırma Hedefleri Bir gerçeği açığa çıkarmak Var olan problemlere çözüm aramak Akademisyenler ve uygulamacılar için yeni konuları gündeme taşımak Araştırma Sürecinin İlk Adımı Zaman alıcı ve sıkıntılı Araştırmanın Operasyonel Hale Getirilmesi Araştırma konusunun bir dizi aşamadan geçirilerek süzülmesi ve tortularından ayıklanması

OLASI ARAŞTIRMA KONULARININ BELİRLENMESİ Birinci Aşama: Konunun Genel Hatlarıyla Belirlenmesi Kuram ve uygulamalardan yola çıkarak Güçlü ve zayıf yönleri belirleyerek Daha önce yapılan çalışmaları inceleyerek Tezler, araştırma raporları vs. Tartışarak Kaynak incelemesi yaparak İkinci Aşama: Konu Daraltılması

Sağlık kuruluşlarında teknoloji kullanımı OLASI ARAŞTIRMA KONULARININ BELİRLENMESİ: GENEL ARAŞTIRMA KONU ÖRNEKLERİ Sağlık kuruluşlarında teknoloji kullanımı Sağlık kuruluşlarında verimlilik-performans ilişkisi Sağlık sektöründe çalışanların……sürecinde karşılaştıkları zorluklar Bireysel ilişkilerin hasta/müşteri tercihleri üzerindeki etkisi Yönetici-sendika ilişkileri Teknoloji ve işgören sağlığı Sağlık sektöründe müşteri memnuniyetinin belirleyicileri

OLASI ARAŞTIRMA KONULARININ BELİRLENMESİ: ARAŞTIRMA KONUSU DARALTMA-ÖZELLEŞTİRME “Yıllık performans değerlerinin sağlık hizmetlerinde çalışanların verimlilikleri üzerindeki etkileri” Tipik Daraltma Örnekleri Alt Sektör Ayrımı (hastane, dal merkezi, toplum sağlığı merkezi, diğer sağlık kuruluşları) Alt sektör içinde Kuruluş Ayrımı (Devlet kuruluşları, özel kuruluşlar,….) Konunun kapsamı (Ücret, Verimlilik, Performans, Potansiyel) Coğrafi Alan (Deniz, Dağ, Kırsal/Köy, Nehir) Mevsim Zaman (1980 ve öncesi, 1990-2000, …) Çalışan grupları (Üst Düzey, Orta Düzey, Alt Düzey Yöneticiler ve Çalışanlar) Sosyo ekonomik grup Yaş kategorileri (Bebek, çocuk, genç, orta yaşlı, yaşlı) Gelir Grupları Diğer ölçütler

OLASI ARAŞTIRMA KONULARININ BELİRLENMESİ: ARAŞTIRMA KONUSU DARALTMA Her zaman “bulgular ne işe yarar” sorusuna hazırlıklı olunmalı Araştırılan konu, kuram ve uygulama açısından değer taşıyor mu? Daraltmanın sınırı iyi belirlenmeli Konu, ne çok geniş ne de çok dar olmalı

ARAŞTIRMA KONUSU SEÇİMİ: İYİ BİR KONUNUN BELİRLEYİCİLERİ Araştırılabilirlik İşyerlerinde uyuşturucu kullanımına ilişkin bir anket çalışması Uygulama ve kuramsal anlamlılık Ön kaynak taraması Özgünlük Kütüphane ve internet taraması Değerlendirme komitesinin/jürinin beklentileriyle uyum Kişisel yeteneklerle uyumluluk

ARAŞTIRMA KONUSU SEÇİMİ: KONTROL LİSTESİ Araştırma Konusu: Araştırılabilir nitelikte mi? Değerlendiricilerin beklentilerini karşılıyor mu? İlginizi çekiyor mu? Kuram/Uygulama açısından anlamlı mı? Araştırıcı yeterli mi? Zaman yeterli mi? Kaynak yeterli mi? Veri bulunabilir mi? Geçmişte ilgili konuda yapılmış çalışmalar… Problemler ve hedefler açıkça ifade edilebiliyor mu?

ARAŞTIRMA FİKRİNİN PROJEYE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ: SORU ÖRNEKLERİ Tanımlayıcı Sorular (Ne/Nedir?) Türkiye’deki çalışanların yaş grupları itibarıyla dağılımı Çalışanlar içindeki sendikalaşma oranı Sağlık sektöründe kapasite kullanım oranı Son 15 yılda sağlık hizmetlerinin eğilimi Tezler/İddialar (Niçin?) Niçin ……..sağlık harcamalarında Türkiye uluslararası platformda geri plandadır?

ARAŞTIRMA FİKRİNİN PROJEYE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ Çalışma, araştırma amaçlarına mı yoksa hipotezlere mi dayandırılmalı? Her araştırma hipotezle ifade edilebilir mi? Küçük ölçek ve az denek durumu? Araştırma sorularının yazılması Araştırma sorularıyla sonuç arasında tam bir uyum olmalıdır Araştırma amaçlarının yazılması Araştırmadan elde edilecek bulgular ve varılmak istenen sonucun belirlenmesi

ARAŞTIRMA ÖNERİSİNİN YAZILMASI Araştırma önerisinin amacı Fikirlerin organize edilmesi Araştırma niyeti tutarlı ve mantıklı şekilde ifade edilir İlgilileri ikna etmek Gerekli düzeltmeler ışığında araştırmanın yapılabilir hale getirilmesi Araştırma önerisinin içeriği Araştırmanın başlığı Arka plan (Ne) Araştırma soruları ve amaçları (Nedir/Niçin) Yöntem (Nasıl) Araştırmanın yapılacağı yerin seçilme sebebi Araştırma evreni ve seçilme sebebi Araştırma yöntemi (anket, mülakat, ikincil veri, karma) ve seçilme sebebi Hangi veri analiz tekniği kullanılacak, niçin Zaman planı (Ne zaman) Maddi kaynaklar Kaynakça

Kaynak Özdamar, K. “Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri”, 1. Baskı, Kaan Kitabevi, 2003. Altunışık R., Coşkun R., Bayraktaroğlu S., Yıldırım E., “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı”, 3. Baskı, Sakarya Kitabevi, Sakarya, 2004