ASİT - BAZ VE TUZ KİMYA PERFORMANS GÖREVİ

ASİTLER VE BAZLARIN TANIMI ASİT – BAZ VE TUZUN TANIMI 1. Arhenius (Arenyus) Asit – Baz Tanımı Arhenius, bileşikleri suyla etkileşimine göre asit veya baz olarak tanımlamıştır. Arhenius’a göre; Asit : Suda H+ iyonu oluşturacak şekilde ayrışan maddedir. Asitler suda H+ oluşturduklarından suyun [H+] ni artırırlar. Baz : Suda OH– iyonu oluşturacak şekilde ayrışan maddedir. Bazlar suyun [OH–] ni artıran maddelerdir. Arhenius’e göre asitler HX , bazlar MOH genel formülüne sahiptir. ASİTLER VE BAZLARIN TANIMI 1. Arrhenius (Arenyus) Asit – Baz Tanımı Arhenius, bileşikleri suyla etkileşimine göre asit veya baz olarak tanımlamıştır. Arrhenius’a göre; Asit : Suda H+ iyonu oluşturacak şekilde ayrışan maddedir. Asitler suda H+ oluşturduklarından suyun [H+] ni artırırlar. Baz : Suda OH– iyonu oluşturacak şekilde ayrışan maddedir. Bazlar suyun [OH–] ni artıran maddelerdir. Arrhenius’e göre asitler HX , bazlar MOH genel formülüne sahiptir.

2. Bronsted Lowry Asit – Baz Tanımı Bronsted ve Lowry asitleri ve bazları biraz daha genel anlamda tanımlamıştır. Bunlara göre; Asit: Karşısındaki maddeye H+ verebilen Baz: Karşısındaki maddeden H+ alabilen (veya H+ bağlayabilen) maddedir. Bronsted – Lowry’ye göre bir tepkimede bir asit-baz çifti tepkimeye girerek yeni bir asit baz çifti oluşturmaktadır. Girenler tarafında asit olan madde H+ iyonunu kaybederek baza; baz olan madde H+ kazanarak aside dönüşmektedir. Bu teoride aralarında H+ kadar fark olan asit- baz çiftine eşlenik (konjuge) asit-baz çifti denir.

3.Lewis(Livayz) Asit – Baz Tanımı Brönsted-Lowry asit-baz tanımı da bir başka maddeyi referans alarak yapılan tanımdır. Daha genel bir asit-baz tanımı Lewis tarafından yapılmıştır. Lewis’a göre; Asit: elektron nokta yapısında elektron boşluğu bulunduran ve dolayısıyla elektron çifti bağlayabilen, Baz: elektron nokta yapısında ortaklanmamış elektron çifti bulunduran ve dolayısıyla elektron çifti verebilen maddedir. Negatif yüklü iyonlar genellikle Lewis bazı olarak davranır.

Asit ve Bazların Kuvveti Asitler ve bazlar suda az ya da çok iyonlaşır. Sulu çözeltisinde yüzde yüze yakın oranda iyonlaşan asit veya bazlara kuvvetli asit veya kuvvetli baz denir. Suda çözündüğü hâlde çok az iyonlaşan asit veya bazlara zayıf asitler veya zayıf bazlar denir. Zayıf bir asidin (HA ile gösterilir) sulu çözeltisinde asidin büyük bir bölümü molekül hâlinde bulunur. Molekül hâldeki asit ile oluşan iyonlar arasında bir denge kurulur. Kuvvetli bir asidin veya bazın çözeltisi su ile seyreltilirse asidin veya bazın iyonlaşma yüzdesi değişmez. Ancak kuvvetli asit çözeltisinin [H+], kuvvetli baz çözeltisinin [OH–] derişimi azalır. Zayıf bir asidin (veya bazın) derişimi düşürülürse iyonlaşma yüzdesi artar. Ancak zayıf asit çözeltinin H+ derişimi, azalır.

4) Tuzlar Nötrleşme tepkimesi sonucu ortaya çıkarlar 4) Tuzlar Nötrleşme tepkimesi sonucu ortaya çıkarlar. Yani, asitler ve bazların tepkimesi sonucu ortaya çıkan kimyasal bileşiklerdir. Çözeltilerinden ayrıştırıldığında katı yapıda olan tuzlar, asit ya da baz özelliği göstermezler. Bu nedenle suda çözüldüklerinde suyun pH değerini değiştirmezler. Turnusol kâğıdının rengini değiştirmezler. Tuzlar, asit ve bazlara göre daha kararlı bileşikler olup erime ve kaynama noktaları, kendilerini oluşturan asit ve bazlardan daha yüksektir. Tuzlu çözeltilerin kaldırma kuvveti yüksek ve tatları acıdır. Asit + Baz –––> Tuz + Su HCl + NaOH –––> NaCl + H2O

ASİTLERİN ÖZELLİKLERİ: – Asitlerin sulu çözeltileri suda iyonlar oluştururlar ve elektrolit duruma gelen bu sıvı elektriği iletir. Örnek: Akü suyu. – Asitler katı, sıvı ya da gaz durumunda olabilirler. – Sulu çözeltileri yakıcı ve aşındırıcıdır. – Sudaki çözeltilerine H+ iyonu verirler. – Mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirirler. – Her asitte H vardır. – Sulu çözeltilerine metal batırınca H gazı açığa çıkar. – Seyreltik çözeltilerinin tadı ekşidir. – Her asidin tadına bakılmaz.

– Midemizdeki sindirim, HCl sayesinde oluşur – Midemizdeki sindirim, HCl sayesinde oluşur. – Midemizdeki değeri pH 2 olarak bilinen HCl, jileti bile parçalayabilecek güçtedir. – Kuvvetli asitlerde iletkenlik fazla, zayıf asitlerde azdır. – Asitler, sulu çözeltilerine kattıkları hidrojen iyonunu miktarı arttıkça kuvvetlenirler. – Asitler, bazlarla birleşerek tuz ve su oluştururlar. NaOH + HCl –––> NaCl + H2O 2KOH + H2SO4 –––> K2SO4 + 2H2O – Asitler, metal oksitlerle birleşerek tuz çeşitlerini yaparlar. Na2O + 2HCl –––> 2NaCl + H2O CaO + H2SO4 –––> CaSO4 + H2O

BAZI ASİTLER VE BULUNDUKLARI YERLER ◦Formik Asit : Karıncada bulunan asittir. ◦Asetik asit : Sirkelerde bulunan asittir. ◦Malik Asit : Elmada bulunur. ◦Laktik Asit : Yoğurtta bulunan asittir. ◦Sitrik Asit : Limonda bulunur. ◦Tartarik Asit: Üzümde bulunur. ◦Bütirik Asit : Tereyağında bulunur. ◦Karbonik Asit: Gazozda bulunur. ◦Oleik Asit : Zeytinyağında bulunur. ◦Nitrik Asit : Kezzapta bulunur. ◦Asetilsalisilik asit : Aspirinde bulunur. ◦Akrilik asit : Bazı boyalarda bulunur.

BAZLARIN ÖZELLİKLERİ – Sulu çözeltilerinde iyonlaşarak elektrik akımını iletirler. – Kırmızı turnusol kâğıdını maviye çevirirler. – Seyreltik çözeltilerinin tatları acıdır. – Seyreltik çözeltilerinin tatlarına bakılmaz. – Bazlar, ele kayganlık hissi verir. Örnek: Sabun suyu

TUZLARIN ÖZELLİKLERİ: – Asit ve bazlarda olduğu gibi tuzlar da çözeltilerinde iyonlaşarak elektrik akımını iletirler. – Tuzların iyonlaşması sonucu hidrojen (H+) ya da hidroksit (OH-) ortaya çıkmaz. – H+ ve OH- iyonları asit-baz tepkimesinde suya dönüşmüştür. – Tuzlu su iletken iken saf su iletken değildir.

Normal tuz; tam nötralleşme ürünü olup, meydana getirici asit ve baz kuvvet olarak birbirine denktir. NaCl, NH4Cl, Na2SO4, Na2CO3, Na3PO4 ve Ca3(PO4)2 birer normal tuzdur. Bazik tuzlar, bünyelerinde en az bir OH iyonu bulunduran tuzlardır. Suda çözündükleri zaman ortamı bazik yaparlar. Pb(OH)Cl, Sn(OH)Cl ve Al(OH)2Cl'de olduğu gibi. Diğer sınıflandırma metodunda ise, basit, çift ve kompleks tuzlar şeklinde sınıflandırılır. NaCl, NaHCO3 ve Pb (OH)Cl gibi tuzlar basit tuzlardır.Asitlerle bazlar karıştığında asitin H+ iyonu ile bazın OH- iyonu birleşir.Bu birleşim sırasında bir molekül su açığa çıkar ve tuz meydana gelir. Çift tuzlar iki basit tuzdan meydana gelen tuzlardır. Bunlar suda çözündükleri zaman kendilerini meydana getiren iyonlara ayrışır. Şaplar da çift tuzlar sınıfına girer.

Na Al(SO4)2 ve NH4Cr(SO4)2 birer çift tuzdur Na Al(SO4)2 ve NH4Cr(SO4)2 birer çift tuzdur. Kompleks tuzlar, asit kökü aynı olan iki basit tuzun kompleks kök vererek meydana getirdiği tuzlardır. K4Fe(CN)6, K3Fe(CN)6, birer kompleks tuzdur. Bunlar suda çözündükleri zaman kendini meydana getiren tuzların iyonlarına ayrışmazlar. Tuzlar, önce metalin ismi, sonra asidin kökü söylenerek adlandırılır. Na2SO4 = sodyum sülfat, KCl= potasyum klorür, KHCO3 = potasyum hidrojen karbonat (potasyum bikarbonat) gibi.

ASİT VE BAZLARIN KULLANIM ALANLARI Formik asit (HCOOH); Bakterilere küf ve mayalara etki eder. Mikrobik bozulmayı önlemek için gıdalarda koruyucu olarak kullanılır. karınca salgısında bol miktarda bulunur. Asetik asit (CH3COOH) ; Sirke asidi olarak bilinir. Asetik asidin %5-8’lik çözeltisi sirke olarak kullanılır. Asetik asit birçok ilaç ve endüstri maddesinin hazırlanmasında kullanılır. Tahriş edici kokuya sahip bir sıvıdır. Alüminyum asetat tuzu, taze kesilmiş yaralarda kan dindirici olarak kullanılır. Sorbik asit (HC6H7O2) ; Küf ve mayaların gelişmesine engel olur. Bu özelliğinden dolayı yiyeceklerde anti mikrobik koruyucu olarak kullanılır. Kokusu, lezzeti yoktur. Sülfürik asit (H2SO4); Endüstride kullanılan en önemli asit ve dünyada en çok üretilen kimyasallardan biridir. SO2 gazı kullanılarak Kontak Metodu denilen bir metotla üretilir. Endüstride birçok alanda kullanılan bu asit, özellikle gübre üretiminde, amonyum sülfat üretiminde, patlayıcı yapımında, boya sanayinde, petro kimya sanayiinde kullanılmaktadır.

Benzoik asit (C6H5COOH); Beyaz renkli iğne yaprakçık görünümünde bir maddedir. Gıdalarda mikrobik bozulmayı önlemek için kullanılır. En çok kullanıldığı alanlar; meyve suyu, marmelat, reçel, gazlı içecekler, turşular, ketçap ve benzeri ürünlerdir. Benzoik asit, birçok bitkinin yaprak, kabuk ve meyvelerinde bulunur. Benzoik asit, genellikle sodyum tuzu olarak kullanılır. İlave edildiği gıdanın tadını etkiler. Folik asit; Yaşayan tüm hayvan ve bitki dokularında az da olsa bulunur. Folik asit en çok koyu yeşil yapraklı sebzeler ve gıda olarak kullanılan hayvanların böbrek ve karaciğerlerinde bulunur. Biftek, hububat, sebzeler, domates, peynir ve sütte az miktarda bulunur. Folik asit eksikliğinde vücutta anemi (kansızlık) ortaya çıkar. Hidrojen sülfür (H2S) ; Renksiz bir gazdır. Kokmuş yumurtayı andıran bir kokusu vardır. Çok zehirlidir. Uzun zaman solunduğunda insanı öldürebilir. Havada seyreltik olarak bulunduğunda yorgunluk ve baş ağrısı yapar.

Nitrik asit (HNO3); Dinamit yapımında kullanılır Nitrik asit (HNO3); Dinamit yapımında kullanılır. Nitrik asidin gliserin ile reaksiyonundan nitrogliserin meydana gelir. Ayrıca nitrik asit NH4NO3 içeren gübrelerin üretiminde kullanılır. Fosforik asit (H3PO4); Saf fosforik asit, renksiz kristaller halinde bir katıdır. Fosforik asit, en çok, fosfatlı gübrelerin yapımında ve ilaç endüstrisinde kullanılır. Hidroflorik asit (HF); Yüksek oktanlı benzin yapımında, sentetik kriyolit imalatında kullanılır. Ayrıca hidroflorik asit, camların üzerine şekiller yapmak için kullanılır. Bu iş için, önce cam eşya yüzeyi bir parafin tabakasıyla kaplanır. Sonra parafinin üzerine bir çelik kalem ile istenen şekil çizilir. Bu çizgilere hidrojen florür gazı veya çözeltisi tatbik edilir. Camdaki parafin temizlendikten sonra camda yalnız sabit şekiller kalır.

Sodyum hidroksit (NaOH); Beyaz renkte nem çekici bir maddedir Sodyum hidroksit (NaOH); Beyaz renkte nem çekici bir maddedir. Suda kolaylıkla çözünür ve yumuşak kaygan ve sabun hissi veren bir çözelti oluşturur. İnsan dokusuna kaşındırıcı etkisi vardır. Sodyum hidroksit, laboratuarda CO2 gibi asidik gazları yakalamak için kullanılır. Endüstride birçok kimyasal maddenin yapımında, yapay ipek, sabun, kağıt, tekstil, boya, deterjan endüstrisinde ve petrol rafinelerinde kullanılır. Potasyum hidroksit (KOH); Endüstride arap sabunu üretiminde, pillerde elektrolit olarak ve gübre yapımında kullanılır. Kalsiyum hidroksit (Ca(OH)2); Beyaz bir toz olup, suda hamurumsu bir görünüş alır. Sönmemiş kirece su ilave edilmesiyle elde edilir. Kalsiyum hidroksit asidik gazların uzaklaştırılması, kireç ve çimento yapımı alanlarında kullanılır.

Amonyak (NH3); Renksiz, kendine özgü keskin kokusu olan bir gazdır Amonyak (NH3); Renksiz, kendine özgü keskin kokusu olan bir gazdır. Sıvı amonyak özellikleri bakımından suya benzer, polar yapıdadır. Hidrojen bağı yapar ve su gibi iyonlarına ayrılır. Amonyak, endüstride en çok azotlu gübrelerin ve nitrik asidin üretiminde başlangıç maddesi olarak kullanılır. Laboratuarlarda ise amonyak, zayıf baz olarak ve bir çok kimyasal maddenin elde edilmesinde kullanılır. Amonyak, bilhassa nitrik asit ve amonyum tuzları imalatında, üre, boya, ilaç ve plastik gibi organik madde imalatında kullanılır. Amonyak gazı, normal sıcaklıkta basınç uygulandığında kolaylıkla sıvılaşır. Oluşan bu sıvının buharlaşma ısısı yüksektir (327kkal/g). Bundan dolayı amonyak endüstride soğutucu olarak kullanılır. Hidrosiyanik asit (HCN); Tabiatta bulunan zehirlerin en kuvvetlisidir. HCN’nin kokusu şeftali çekirdeği içi kokusuna benzer. Metreküpte 34 miligram HCN varlığında kokusu hissedilir. Öldürücü tesir hızı yaklaşık 16 dakikadır. Öldürücü dozu konsantrasyonuna bağlıdır. Mesela, 200 mg/m3 konsantrasyonda öldürücü doz 2000 mg dk/m3’tür.