MADDE BİLGİSİ KÜTLESİ HACMİ VE EYLEMSİZLİĞİ OLAN HERŞEYE MADDE DENİR. Maddenin şekil almış haline cisim denir Cam bir madde iken cam bardak bir cisimdir Maddeler doğada katı sıvı gaz halinde bulunabilir

A-Maddenin KATI hali Katı maddelerin belirli şekil ve hacimleri vardır Tanecikler birbirine çok yakındır ve bu tanecikler arasında güçlü çekim kuvveti vardır Örnekler :Bardak saat masa sıra vs

B-Maddenin SIVI hali Sıvı maddelerin belirli hacimleri vardır Şekilleri yoktur İçinde bulundukları kabın şeklini alırlar Tanecikler arası boşluk daha fazladır Tanecikleri bir arada tutan kuvvet zayıftır Örnekler :Süt su zeytinyağı vs vs

C-Maddenin GAZ hali Belirli şekilleri ve hacimleri yoktur İçinde bulundukları kabın şeklini ve hacmini alırlar Tanecikler arası boşluk fazla çekim kuvveti ise çok azdır Kolaylıkla sıkıştırılabilirler ve genişletilebilirler Örnek :hava, duman ,su buharı vs vs

Madenin hal değişimi Isı alır DÜZENSİZLİK ARTAR KATII SIVI GAZ ERİME BUHARLAŞMA DONMA YOĞUNLAŞMA SÜBLİMLEŞME KIRAĞILAŞMA ISI VERİR DÜZENLİLİK ARTAR

Maddelerin görülebilen hissedilebilen özelikleri RENK SAYDAMLIK VE OPAKLIK KOKU TAD SERTLİK YUMUŞAKLIK

Maddenin ORTAK özellikleri KÜTLE HACİM EYLEMSİZLİK ELEKTRİKLİ YAPI BU ÖZELLİKLER MADDE MİKTARINA GÖRE DEĞİŞİRLER

KÜTLE Değişmeyen madde miktarına kütle denir m sembolü ile gösterilir ve terazi ile ölçülür Başlıca birimleri gram(g) kilogramdır(kg) Bir taş parçasının dünyada da Ayda da kütlesi sabittir

HACİM Maddenin uzayda kapladığı yere HACİM denir Hacim V sembolü ile gösterilir Gazların hacmi yoktur Sıcaklık değişirse hacim de değişir

Eylemsizlik Maddenin içinde bulunduğu konumu koruma isteğine denir

Maddelerin ayırt edici özellikleri Katı Sıvı Gaz Öz kütle + Öz ısı Çözünürlük Esneklik - Erime noktası Donma noktası Kaynama noktası Yoğunlaşma noktası Genleşme katsayısı

Yoğunluk (özkütle) m maddenin birim hacminin kütlesine öz kütle denir hacim v

Yoğunluk ile ilgili grafikler Sabit basınç ve sıcaklıkta saf bir maddenin kütle hacim ve özkütle grafikleri Özkütle(d) Özkütle(d) d d Kütle(m) m Kütle(m) Hacim(v) Hacim(v) v

Not! Öz kütlesi aynı olmayan maddeler farklı maddelerdir Ancak öz kültesi aynı olan farklı maddeler bulunabilir

Örnek soru Aşağıda a,b,c sıvılarının kütle grafiği verilmiştir a,b,c sıvıları bir deney tüpüne konursa görünümü nasıl olur m(g) a b

çözüm m d= v m(g) a b d > d > d A B C c m V V V A B C

Örnek Aşağıdaki tabloda aynı sıcaklıkta bulunan dört sıvı için hangisi doğrudur Madde Kütle Hacim x 25 125 y 20 80 z 100 t 40 120

çözüm Tüm sıvıların öz kütlesi bulunur d d d d =0.2 g =0.25 g =0.2 g =0.3 g X Y Z T

KARIŞIMLARIN ÖZ KÜTLESİ d= m + m m 1 2 toplam k V + V 1 2 V toplam Eğer kütle verilmemişse kullanılacak d v + d v 1 1 2 2 d = K V + V 1 2

Bu bağıntı karışımda iki sıvı varsa kullanılır Özel durumlar 1- Sıvılar EŞİT hacimde karıştırılırsa d + d + d +……. +d 1 2 3 n d = k Karışıma giren madde sayısı n 2-Sıvılar eşit kütlede karıştırılırsa . Bu bağıntı karışımda iki sıvı varsa kullanılır 2 d d 1 2 d = k d + d 1 2

Maddelerin sınıflandırılması SAF OLMAYAN MADDELER ( KARIŞIMLAR) SAF(ARI)MADDELER ELEMENTLER BİLEŞİKLER HETEROJEN KARIŞIM HOMOJEN KARIŞIM (ÇÖZELTİ) METAL AMETAL SOYGAZ EMİLSİYON SÜSPANSİYON ARESOL

SAF (ARI) MADDELER Tek tür tanecikten oluşan maddelere saf madde denir atomlar moleküller

doğada 3 tür element vardır elementler Aynı cins atomlar oluşmuş saf maddelere Element denir sembollerle ifade edilirler erime kaynama noktaları yoğunlukları sabittir. doğada 3 tür element vardır

1-metaller Parlak görünümlüdürler Tel ve levha haline gelebilirler Isı ve elektriği iletirler Oda koşullarında civa hariç hepsi katıdır Erime ve kaynama noktaları yüksektir Bir metal diğer metalin içinde eritilip karıştırılırsa ALAŞIM denen metal karışımı oluşur Alaşım örnekleri:bakır +çinko=pirinç Kurşun+kalay=lehim Bakır+kalay=tunç

2-ametaller Katı halde mat görünümlüdür Kırılgandırlar bu nedenle tel ve levha haline gelemezler Grafit hariç ısı ve elektriği iletmezler Oda koşullarında katı sıvı gaz halinde bulunabilirler Erime ve kaynama noktaları oldukça düşüktür

3-soygazlar Erime ve kaynama noktaları çok düşük olduğu için oda sıcaklığında gazdırlar Hiçbir zaman bileşik oluşturmazlar

Bazı metal ametal ve soy gazların semboleri Bazı metaller Bazı ametaller Soy gazlar adı sembol çinko Zn azot N Helyum He bakır Cu flüor F Neon Ne civa Hg klor Cl Argon Ar altın Au iyot I Kripton Kr kurşun Pb brom Br Ksenon Xe gümüş Ag kükürt S Radon Rn sodyum Na karbon C potasyum K Oksijen O aliminyum Al hidrojen H

bileşikler İki yada daha fazla elementin belirli oranda birleşerek kimyasal yolla oluşturduğu yeni özellikteki saf maddeye BİLEŞİK DENİR Ancak KİMYASAL YOLLA AYIRLABİLİR örnek : CO NH H O 2 3 2 BELLİ KOŞULLARDA ERİME VE KAYNAMA NOKTALARI SABİTTİR NOT

SAF OLMAYAN MADDELER KARIŞIMLAR İKİ YADA DAHA FAZLA MADDENİN ÖZELLİKLERİNİ KAYBETMEDEN ÇEŞİTLİ ORANLARDA KARIŞMASI İLE OLUŞAN TOPLULUĞA KARIŞIM DENİR KARIŞIMLAR İKİ SINIFTA İNCELENİR

HOMOJEN KARIŞIMLAR ÇÖZELTİ Her tarafında aynı özelliği gösteren, tek bir madde gibi gözüken karışımlardır. Homojen karışımlara genel olarak “çözeltiler” de denir.  Tuzlu su, şekerli su, alkollü su, çeşme suyu  ile içerisinde bulunduğumuz hava homojen karışıma örnek verilir.

Su= çözücü tuz =çözünen

HETEROJEN KARIŞIMLAR Her tarafında farklı özellik gösteren tek bir-madde gibi gözükmeyen karışımlardır. maden filizleri, kaya parçaları, odun parçaları, bir bitki yaprağı, sis, ayran, petrol su karışımı , beton parçası, toprak  heterojen karışımlara örnek verilebilir.  Heterojen karışım emülsiyon ve süspansiyon olmak üzere ikiye ayrılır.

SÜSPANSİYON Bir sıvıda çözünmeyen katının heterojen olarak dağılmış şeklidir. Su–kum karışımı, su–tebeşir tozu karışımı gibi

EMÜLSİYON Bir sıvıda çözünmeyen başka bir sıvının heterojen olarak bulanık bir şekilde dağılmış hâlidir. Su–zeytinyağı karışımı, su–benzin karışımı, gibi.

Karışımların özellikleri Karışımı oluşturan maddelerin kimyasal özelliklerinde değişiklik olmaz.     -Saf değildir.     -Fiziksel yollarla ayrıştırılır.     -Erime ve kaynama noktaları sabit değildir.     -Karışımların öz kütleleri sabit değildir. Karışımı oluşturan maddelerin miktarına bağlı olarak karışımın öz kütlesi değişir.    -Karışımın yapısında farklı cins atom veya molekül vardır.     -Karışımda bulunan maddelerin miktarı arasında belirli, sabit bir oran yoktur.

BİLEŞİK VE KARIŞIM ARASINDAKİ FARKLAR Bileşik ve karışım arası farklar    -Bileşikler aynı cins moleküllerden, karışımlar farklı cins atom veya moleküllerden meydana gelir.     -Bileşikle kimyasal yollarla, karışımlar fiziksel yollarla birleştirilir-ayrıştırılırlar.     -Bileşikteki atomlar belirli kütle oranlarında birleşirlerken karışımlar için belirli bir oran yoktur.     -Bileşiklerin sabit bir öz kütleleri varken karışımların öz kütleleri karışımdaki maddelerin birleşme oranlarına bağlı olarak değişir.

MADDENİN ÖZELLİKLERİ Fiziksel özellikler Maddenin bir başka maddeye dönüşmeksizin gözlenebilen ve ölçülebilen dış görünüşü ile ilgili özellikleridir. Maddenin rengi, kokusu, tadı, çözünürlüğü, sertliği, hacmi, ısı ve elektrik iletkenliği v.b. özelliklerdir

Kimyasal özellikleri Kimyasal özellikleri Maddenin maddeler ile birleşerek yeni madde oluşturabilme kapasitesidir. Bir maddenin başka madde ile etkileşmesi veya etkileşmemesi, onun kimyasal yapısı ile ilgili özelliklerdendir.    Yanıcı olup olmaması, asidik ya da bazik olması, suyla reaksiyona girip girmemesi kimyasal özelliklere örnek verilebilir.

Hal değişim grafiği

MADDELERİN AYRIŞTIRILMASI 1. Bileşiklerin ayrıştırılması 2. Karışımların ayrıştırılması

BİLEŞİKLERİN AYRIŞTIRILMASI Isı Enerjisi ile Ayrıştırma Bazı bileşikler ısı etkisi ile parçalanırlar. Bileşiklerin ısı ile ayrıştırılmasında yeni maddeler oluşur. Kireç taşı olarak bilinen kalsiyum karbonat (CaCO3) ısıtılacak olursa kalsiyum oksit (CaO) ve karbondioksite (CO2) parçalanır

Elektrik Enerjisi ile Ayrıştırma (elektroliz) Elektrik akımı yardımıyla iyonik bağlı bileşikleri elementlerine ayırma işlemine elektroliz denir. Elektrolizle elementlerine ayrıştırılacak madde ya sıvı hâle getirilir ya da sulu çözeltisi hazırlanır. Daha sonra bu çözeltiye bir elektrik akımı uygulanır. Asitli ortamda su elektroliz edildiğinde anottan oksijen, katottan hidrojen gazı açığa çıkar.Açığa çıkan hidrojen gazı oksijenin iki katı kadardır.

KARIŞIMLARIN AYRIŞTIRILMASI 1. Elektriklenme ile Ayrıştırma 2. Mıknatıs ile Ayrıştırma 3. Öz kütle Farkı ile Ayrıştırma 4. Çözünürlük Farkı ile Ayrıştırma 5. Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı ile Ayrıştırma

Elektriklenme ile Ayrıştırma   Sürtünen bir kısım maddelerin elektriklenme özelliği vardır. Meselâ, yün kazağı çıkarırken saç ve kazak arasında kıvılcım sesleri duyulur. Bu, yün kazağın elektriklendiğini belirtir.   Elektriklenen maddeler hafif bazı maddeleri çekerler. Kırmızı pul biber ve yemek tuzu karışımına elektrik yüklü ebonit çubuk yaklaştırıldığında çubuğun pul biberleri çektiği gözlenir. Pul biber yemek tuzundan bu metotla ayrıştırılmış olur.

MIKNATISLANMA İLE AYRIŞTIRMA   Çivi, toplu iğne, makas, pense gibi maddelerin mıknatıs tarafından çekilir. Bu maddelerin yapısında demir vardır   Demir tozu–kükürt karışımı, demirin mıknatıstan etkilenme özelliğinden yararlanılarak ayrıştırılır.

ÖZ KÜTLE FARKI İLE AYRIŞTIRMA Öz kütleleri farklı iki katı karışımı: İki katının da çözünmediği bir sıvıya atılır. Katıların öz kütleleri farklı olduğundan ve sıvıda çözünmediğinden sıvı içerisinde farklı bölgelerde toplanırlar. Kum ve naftalin karışımının ayrılması: Karışım suya atılır. Kumun yoğunluğu sudan fazla olduğundan dibe çöker, naftalinin yoğunluğu sudan az olduğundan suyun üst kısmında kalır. Üstteki naftalin alınır. Geriye su–kum karışımı kalır, su süzülür. Böylece kum naftalinden ayrıştırılmış olur.

Öz kütleleri farklı ve birbiri içerisinde çözünmeyen iki sıvı karışımı ayırma hunisi yardımıyla ayrıştırılabilir. Öz kütlesi büyük olan altta, küçük olan üstte bulunur.    Ayırma hunisi, alt kısmında musluk olan kılcal boruya sahip bir cam balondur. Karbontetraklorür-Zeytin yağı–bakır sülfat  karışımının ayrılması: Karışım ayırma hunisine konur. Karışım, böyle bir kapta bir müddet dinlendirildiğinde karbontetraklorür en altta, zeytinyağı en üstte faz olarak bulunur.  Musluk açılarak karbontetraklorür  bitinceye kadar alttaki behere aktarılır. Daha sonra bakır sülfat alınır. Zeytinyağı, ayırma hunisinde kalır. Böylece zeytinyağı–karbontetra klorür - bakır sülfat  karışımı ayrıştırılmış olur.

ÇÖZÜNÜRLÜK FARKI İLE AYRIŞTIRMA   Her maddenin sudaki çözünürlükleri farklıdır. Kükürt–bakır sülfat karışımın ayrılması: Kükürt–bakır sülfat karışımı suya atıldığında bakır sülfat çözünür, kükürt çözünmeden su üzerinde kalır. Çözelti süzgeç kâğıdından süzülürse kükürt ayrılır. Süzgeç kâğıdından geçen bakır sülfat çözeltisi ısıtılarak suyu buharlaştırılır ve bakır sülfat elde edilir. Böylece kükürt ve bakır sülfat ayrıştırılmış olur. Yemek tuzu kum karışımın ayrılması:Yemek tuzu ve kum suya atılıyor, yemektuzu çözünüyor, kum çözünmüyor. Karışım süzüldüğünde kum süzgeç kağıdında kalıyor, Daha sonra tuzlu su çözeltisinin suyu buharlaştırıldığında geriye tuz kalıyor.

Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı ile Ayrıştırma Hâl değiştirme sıcaklığından yararlanarak erime noktası farklı olan katı–katı karışımları, kaynama noktası farklı sıvı–sıvı karışımları ve yoğunlaşma noktaları farklı gaz–gaz karışımları birbirinden ayrılabilir.    Demir ve kurşundan oluşan bir karışımın ayrılması: Demirin erime noktası 1540°C ve kurşunun erime noktası 327,5°C’dir. Karışım bir potada ısıtıldığında erime noktası düşük olan kurşun önce erir. Sıvı hâle geçen kurşun süzülerek demirden ayrılır.

Ayrımsal damıtma Kaynama sıcaklığı farkıyla ayırma demektir Örnek petrolden benzin elde edilmesi ve alkol su karışımından alkol elde edilmesi

Petrolden benzin elde edilmesi