İbrahim ÇOBANOĞLU, Şaziye BOZDAĞ, Halil KUMSAR, Didem ÇOBANOĞLU COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS) KULLANILARAK ADANA İLİ YERLEŞİM ALANININ HİDROJEOLOJİK ÖZELLİKLERİ VE SU KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ İbrahim ÇOBANOĞLU, Şaziye BOZDAĞ, Halil KUMSAR, Didem ÇOBANOĞLU

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİNİN (CBS) TANIMI CBS, belirli bir amaçla yeryüzüne ait verilerin toplanması, sorgulanması, transferi ve görüntülenmesi işlevlerini yerine getiren araçların tümüdür (Brown, 1989; Yomralıoğlu, 2000’den). CBS, genel harita bilgilerini görüntülemeye yarayan bilgi yönetimi sistemini bir şeklidir (Dale et al.,1988; Yomralıoğlu, 2000’den). CBS, coğrafik bilgileri bir bilgisayar ortamında depolayan ve analiz eden araçtır (ESRI Inc.;Yomralıoğlu, 2000’den). CBS, konumsal veya coğrafik koordinatları referans alan ve bu veriler ile çalışmayı tasarlayan bir bilgi sistemidir (Star and Estes, 1990; Yomralıoğlu, 2000’den). CBS, yeryüzü referanslı verileri toplayan, depolayan, kontrol eden, işleyen, analiz eden ve görüntüleyen bir sistemdir (AGI GIS Dictionary, 1991;Yomralıoğlu, 2000’den).

Amaç Bu çalışmanın amacı, kalabalık nüfusa sahip bir yerleşim yeri olan Adana il merkezi ve yakın çevresi için, başta hidrojeolojik parametrelerin ortaya çıkarılması, ve elde edilen veriler ışığında Coğrafik Bilgi Sistemi kullanılarak Adana ili için yeraltı suyu veri tabanlı bir kent bilgi bankası sisteminin oluşturulmasıdır.

İnceleme Alanının Tanıtılması Adana ili ve yakın çevresi topoğrafik açıdan dağlık ve ovalık alan olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. İlin kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğu bölümleri Orta Toroslar adı verilen dağlar ile çevrelenmiştir.

Genel olarak ele alındığında Adana bölgesinde dağlık ve ovalık araziler bir arada bulunmaktadır. Dağlık araziler doğudan başlayıp ve kuzeye doğru uzanırlar. İlin kuzeyi genel olarak dağlıktır.

Çalışma İşlem Basamakları

Adana İli ve yakın çevresinin sayısallaştırılmış eş yükseklik haritası

Adana İli ve yakın çevresine ait eş yükseklik modeli

Adana İli Kent İçi Yol Haritası

Veri Bankası İçerisinde Yer Alan Bilgiler; Statik su seviyesi, Na, K, Ca, Mg, Cl, SO4, HCO3, pH, EC, % Na, SAR, FS (Fransız Sertliği), ABD Tuzluluk Lab Su Sınıfı

Yeraltı Suyu Veri Noktaları Seyhan ve Yüreğir merkez ilçelerinde olmak üzere inceleme kapsamında ele alınan su kuyularından oluşmaktadır.

Yeraltı Suyu Eş Derinlik Haritası Kuyularda yapılan yeraltı su seviye ölçümleri ile elde edilmiş değerlere göre hazırlanmıştır. Buna göre su seviyeleri 2-30 m arasında değişmektedir.

Yeraltı Suyu Eş pH Haritası Su örneklerine ait kimyasal analiz verilerine göre pH değerleri 6.8 ile 8.1 arasında değişmektedir.

Yeraltı Suyu Eş Sertlik Haritası İnceleme alanı içinde Seyhan ırmağından hem doğuya ve hem de batıya gidildikçe su sertliklerinin tedrici olarak arttığı görülmektedir. İçilebilirlik üst sınırı 45 FS’dir (TS,266) FRANSIZ SERTLİĞİ TANIMLAMA 0 – 7 Çok yumuşak 7 – 14 Yumuşak 14 – 21 Az sert 21 – 32 Oldukça sert 32 – 54 Sert > 54 Çok sert

Yeraltı Suyu Eş Elektriksel İletkenlik (EC) Haritası İnceleme alanındaki suların EC değerleri 370 ile 1773 μmho/cm arasında değişmektedir.

Yeraltı Suyu Eş Sülfat Haritası İnceleme alanı sularının büyük çoğunluğu 0.38 ile 0.76 mek/l arasında değişen sülfat değerlerine sahiptirler. İçilebilirlik üst sınırı 8.33 mek/l’dir (TS 266, 1966).

SONUÇLAR Coğrafi Bilgi Sistemleri farklı veri gruplarına çok sayıda bilginin depo edilerek saklanması ve amaca yönelik olarak sorgulanarak değerlendirilmesini sağlamaları açısından birçok disiplinde olduğu gibi Jeoloji Mühendisliği kapsamında hidrojeoloji çalışmalarında da tercih edilir bir şekilde kullanılmaktadır. İnceleme alanındaki yeraltı sularının sertliği 17.00 ile 67.20 FS değerleri arasında değişmektedir. Suların EC değerleri ise 370 ile 1773 μmho/cm arasında değişmektedir. Yeraltı su seviye haritası, su seviyelerinin hem kuzeyden güneye ve hem de doğudan batıya doğru yüzeye yaklaştığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. İnceleme alanı içerisinde su seviyeleri 2 ile > 30 m derinlikleri arasında yer almaktadır. İncelenen bölgede, yeraltı sularındaki sülfat değerleri 0.18 ile 3.81 mek/l değerleri arasındadır. İçilebilirlik açısından suların genelinin orta – iyi ve çok iyi kaliteli sular grubunda oldukları görülmektedir. Sulama suyu kalitesi açısından suların Çok iyi-iyi ve iyi-kullanılabilir su (wilcox), çok iyi su (SAR) ve C2S1 ile C3S1 su sınıfında (ABD Tuzluluk Laboratuvarı) oldukları belirlenmiştir.

TARSUS ŞELALESİ Foto: İ.ÇOBANOĞLU TEŞEKKÜRLER TARSUS ŞELALESİ Foto: İ.ÇOBANOĞLU