COĞRAFİ İŞARETLER Serap TEPE Marka Uzmanı 8 Kasım 2010 Ankara

SUNUMUN İÇERİĞİ Coğrafi işaret kavramı Coğrafi işaretin işlevleri Coğrafi işaretlerin ekonomik önemi Türkiye’de coğrafi işaretler Avrupa Birliği’nde coğrafi işaretler

COĞRAFİ İŞARET KAVRAMI Coğrafi işaret; belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işarettir (555 sayılı Coğr.İş. Hakkında KHK). Coğrafi işaretten söz edebilmek için: a) Coğrafi sınırları belirlenmiş bir alan olmalı, b) Bu alana ait doğa ve beşeri unsurlardan kaynaklanan bir ürün olmalı, c) Ürünün ayırt edici özellikleri ile coğrafya arasında bağlantı olmalı, d) Ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin: Tamamı bu alanda En az biri bu alanda gerçekleşiyorsa Tüm/esas nitelikleri bu yöre kaynaklı Ününün buradan kaynaklanması yeterli MENŞE ADI MAHREÇ İŞARETİ (Isparta gülü) (Bozdağ kestane şekeri)

Menşe adı nedir? a) Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanan bir ürün olması; b) Tüm veya esas nitelik veya özellikleri bu yöre, alan veya bölgeye özgü doğa ve beşeri unsurlardan kaynaklanan bir ürün olması. c) Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan bir ürün olması. Ör: Van Otlu peyniri, Anzer balı Ait oldukları coğrafi bölgenin dışında üretilemezler. Çünkü ürün niteliklerini, ancak ait olduğu yöre içinde üretildiği takdirde kazanabilir. Antep fıstığı

Mahreç işareti nedir? a)Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, veya bölgeden kaynaklanan bir ürün olması; b) Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle bu yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş bir ürün olması; c)Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan bir ürün olması. Ör: Trabzon ekmeği Ürünün özelliklerinden en az birinin o yöreye ait olmakla birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur. Hereke halısı

COĞRAFİ İŞARETİN İŞLEVLERİ I. Asli İşlevleri Ayırt etmek (Markalarla benzer) Coğrafi kaynak belirtmek (Kökeninin mutlaka bir yere dayanması) Üretim metodunu ve kaliteyi garanti etmek (Tescil şartnamesi ile garanti altına alınır,denetimlerle sürdürülür) Pazarlama aracı olmak

II. Tali İşlevleri Yerel üretimi ve kırsal kalkınmayı desteklemek Geleneksel bilgi ve kültürel değerleri korumak Turizme katkıda bulunmak Ürün taklitçiliği ile mücadele Görece nazar boncuğu

Pazarlama Aracı Olmak Ürün farklılaştırma ile standartlaşmayı önler. Kaynaklandıkları coğrafyanın tanıtımını yapar (Turizm ile ilişkili). Ör: Hereke, İnegöl, Mustafakemalpaşa Uluslararası boyutta ülke imajı ve prestijinde de önemli pay üstlenirler. Ör: Türk lokumu, kebabı; Champagne Fransa’nın bir sembolüdür. Özellikle GOÜ kökenli ürünler için yasal koruma önemli. - “Antigua kahvesi” dünya pazarında, %30-40’nın gerçek olduğu tahmin ediliyor - “Darjeeling çayı” üretim 10 milyon kg, satılan 40 milyon kg (2002) Kemalpaşa tatlısı Ürün Taklitçiliği ile Mücadele

Geleneksel Bilgi ve Kültürel Değerleri Korumak “Yerel değerleri yaşatıp korumak, o kültürü yaşatmakla eşdeğerdir.” Nesilden nesile sözlü aktarımla ilerleyen geleneksel ve kültürel birikimin, ürünün özgün niteliğinin bozulmadan yazıya aktarılmasını sağlar. Gelişen bölgesel kimlik, bölgedeki diğer üreticiler için de kullanılabilir duruma gelir. Tüketicilerin bölgenin kültürü hakkında bilgi sahibi olmasına imkân verirler. Ör: Erzincan bakır işlemeciliği

Turizme Katkıda Bulunmak Ürünün kaynaklandığı coğrafi yerin bizzat reklamını yaparak kırsal/ kültürel turizmi çeker. Bu sayede: - Hem o ürünün hem de o yörede üretilen diğer ürünlerin talebi artar. - Yörede sunulan hizmetler gelişir (Restoran, hediyelik eşya, otel işletmeciliği...). Fransa ve İtalya’da şarap turları Gıda müzeleri ( Proscciutto Museum, Parmesan Museum...) Prosciutto Museum Parmesan Museum

Avrupa Komisyonu’nun Eurobarometer anketine göre:  Tüketicileri bu ürünleri satın almaya teşvik eden temel güdüler (1999): Yer ve üretim metodunun garanti edilmesi : % 56 Kökeninin garanti edilmesi ve kalite : % 37  % 43’ü, coğrafi işaretli ürünler için % 10, % 8’i, coğrafi işaretli ürünler için % 20, fazla ödeme yapmaya razıdır. SONUÇ: Avrupa’nın yaklaşık yarısı üretim kökeni ve metodunun garanti edildiği ürünler için fazla ödemeye razıdır. COĞRAFİ İŞARETLERİN EKONOMİK ÖNEMİ

Coğrafi İşaretli ÜrünEk Fiyat Gemlik zeytini%75 ek fiyat (TL/kg ) Bresse tavuğu (Fransa)Beyaz et fiyatının 4 katı Champagne (Fransa)12 $ 40 $ Antigua kahvesi çekirdeği (Guatemala)0,5 $ 1,5$ Parma jambonu (İtalya)39 liret/kg 42 liret/kg Toscano yağları (İtalya)Tescilden sonra %20 daha fazla fiyat Jamao kahvesi (Dominik Cumhuriyeti)Tescilden sonra 67 USD 107 USD

Türkiye Kırsal kalkınmaya ve bölge ekonomisine önemli katkıları vardır. İstihdam sağlama.(Malatya kayısısı kişiye; Ege pamuğu en az kişiye) Fransa 607 adet coğrafi işaretli ürün, ekonomide 18 milyar € değerinde gelir yaratmış.(2004) En az kişiye doğrudan istihdam. (2004) İtalya Ekonomide 18 milyar € değerinde gelir yaratmıştır.(2002) Toplam kişiye istihdam sağlamış.(2002) İspanya 3,5 milyar € değerinde gelir yaratmıştır.(2002) Malatya kayısısı

Sonuç olarak; Ekonomik önemi açısından coğrafi işaretli ürünler; –Değer yaratmakta –İstihdam ve üretim alanlarında canlılık yaratmakta –Kaliteye yönlendirmekte –Kırsal nüfusu korumak ve göçü önlemekte –Geleneksel bilgi ve kültürel değerleri korumakta –Ürün taklitçiliği ile mücadelede… kullanılabilen potansiyel araçlardır.

TÜRKİYE’DE COĞRAFİ İŞARETLER  Haksız rekabet hükümleri ve marka hukuku  555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında KHK, KHK’nin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik( )  Coğrafi İşaretlerin ve Geleneksel Özellikli Ürün Adlarının Korunması Hakkında Kanun Tasarısı

555 Sayılı KHK’ye Göre Koruma Kapsamındaki Ürünler Coğrafi işaret tanımına ve koşullarına uygun  Doğal ürünler  Tarım ürünleri  Maden ürünleri  El sanatları ürünleri  Mevzuatta belirtilen şartları taşıyan sanayi ürünleri

Kimler başvuru yapabilir? Ürünün üreticisi olan gerçek veya tüzel kişiler Tüketici dernekleri Konu ve coğrafi yöre ile ilgili kamu kuruluşları Gümüşhane Pestili Gümüşhane Kömesi

BAŞVURU İÇİN NELER GEREKLİ? Başvuru aşağıdaki bilgi ve belgeleri içermelidir: Başvuru sahibine ilişkin kimlik bilgileri Ürünün adı Ürünün tanımı (fiziksel, kimyasal ve benzeri ayırt edici özellikleri) Menşe / mahreç işaretin kullanılacağı (ürünün üretildiği) yöre, alan veya bölgenin coğrafi sınırlarını açıkça tanımlayan ve belirleyen bilgi, belge,harita Ürünün menşe/mahreç işareti tanımının hangisine uyduğunu gösterir deliller Denetim yapısı Coğrafi işaretin kullanım biçimi (markalama, etiketleme...) Başvuru ücreti (108 TL) Ayvalık zeytinyağı

Başvuru Formatı Başvuru Tarihi ve No: Enstitü tarafından kaydedilecektir. Başvuru Sahibi, Adresi: Başvuru sahibinin tam ve açık adı yer almalıdır. Ürünün Adı: Korumaya konu olacak ürünün adı yazılacaktır. Coğrafi İşaretin Adı: Coğrafi işaretin tam adı yazılacaktır. Örneğin Malatya Kayısısı Coğrafi İşaretin Türü: Menşe ad/ mahreç işareti tanımlarından biri. (Destekleyici bilgi ve belgeler eklenerek) Kullanım Biçimi : Markalama, etiketleme veya işaretleme şekillerinden birisi. Markalama; üreticilerin marka ile birlikte coğrafi işareti ürünlerinin üzerinde kullanmalarıdır. Etiketleme ise; başvuru sırasında görsel örneği belirlenmiş etiketin üretilen tüm ürünlerde kullanılmasıdır. Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri: Ürünün ve gerekiyorsa hammaddelerinin genel özellikleri, boyutu, rengi, fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik vb. ilgili özelliklerini açıklayıcı teknik bilgiler bulunmalıdır. Üretim alanına ait iklim, toprak ve beşeri faktör özelliklerinin ürün üzerindeki ayırt edici etkileri ayrıntılarıyla belirtilmedir.

Başvuru Formatı Üretim Alanı: Ürünün üretildiği coğrafi alan, ayrıntılı olarak belirtilmelidir. Bu bilgiler, gerekiyorsa harita ile desteklenebilir. Örnek: “Malatya ili sınırları” vb. Mahreç İşareti ise Üretim Alanında Gerçekleşmesi Zorunlu Bulunan Özellikler Üretim Metodu: Aynı tür ürüne ait genel üretim metotlarından ziyade, tescile konu ürünün -varsa- yöreye özgü özellikler taşıyan üretim metodu, tüm detaylarıyla açıklanmalıdır. Denetleme:Ürünün üretimi, işlenmesi veya ilgili diğer işlemleri hakkında yeterliğe sahip, yasal kuruluş biçimine bakılmaksızın herhangi bir dernek, birlik veya benzeri örgütten oluşan tarafsız bir denetim sistemi oluşturulmalıdır. Oluşturulan denetim sistemi; görevini tam olarak yerine getirmek için yeterli personel, ekipman ve diğer olanaklara sahip olmalıdır. Denetim sistemi, üretim aşamalarının yanı sıra şikayet halinde de denetim yapabilmelidir. Ayrıca denetimde yer alan her bir kuruluştan alınacak, denetimlerin 555 Sayılı KHK hükümlerine uygun olarak yerine getireceğine ilişkin resmi onaylı ve kişi adı belirtmeyen taahhütnamelerin başvuru formuna eklenmesi gerekmektedir

TESCİL PROSEDÜRÜ İnceleme Eksiklikleri giderme Gerekli şartları taşıyan başvurular Resmî Gazete ile coğrafi işaretin üretim alanını kapsayan ilde yayımlanan bir yerel gazetede yayımlanması (Mahreç işaretlerde ek olarak, başvurunun Resmi Gazete’de ilan edildiğine ilişkin bilgi ilanı, yurt çapında dağıtımı olan en yüksek tirajlı günlük iki gazeteden birinde ilan yoluyla yayımlanır.) 6 aylık itiraz süreci Tescil (İtiraz yoksa) İzmit Pişmaniyesi

İtiraz olursa; İlgili herkes, Enstitü nezdinde itirazda bulunabilir. Başvuru sahibinin de görüşü alınarak başvuru ve itiraz konuda uzman kuruluşa gönderilir Başvurunun reddedilmesi İtirazın reddedilmesi, tescil Değişikliğe uğramış başvurunun yeniden yayımlanması (itiraza açık değil) Çorum leblebisi

TÜRKİYE'DE TESCİL EDİLEN COĞRAFİ İŞARET TÜM DÜNYADA GEÇERLİ MİDİR? Hayır. Türkiye'de tescil edilen coğrafi işaretler sadece Türkiye sınırları içinde geçerlidir. Paris Sözleşmesi'ne göre, koruma istenilen her ülkede ayrı müracaatta bulunulabilir. AB için, Avrupa Komisyonu’na başvurulabilir.

Coğrafi İşaret Tescil ve Başvuru Sayıları ( ) Toplam tescilli coğrafi işaret sayısı 135 (Kasım 2010) İncelemeyi bekleyen coğrafi işaret başvuru sayısı 128 (Kasım 2010)

Damal Bebeği Kayseri Pastırması Afyon Pastırması Siirt Battaniyesi Isparta Gülü Adana Kebabı Güney Ege Zeytinyağı Devrek Bastonu Gümüşhane Kömesi, Pestili Kemalpaşa tatlısı

Sonuç olarak; Türkiye azımsanmayacak ölçüde Coğrafi İşaret potansiyeline sahip! Ancak; Bu ürünlerin ekonomiye sağlayacağı potansiyel katma değerden yeterince faydalanılmadığı, Ürün değerinin geliştirilemediği, Bu konuda yeterli bilincin olmadığı görülmektedir.

AB’DE COĞRAFİ İŞARET AB’DE MEVCUT DURUM Ayrı ayrı tüzüklerle koruma sağlama (Şaraplar, sert içkiler, tarım ürünleri ve gıda maddeleri) Tarım Ürünleri ve Gıda Maddelerine Dair  Menşe Ad ve Mahreç İşaretlerinin Korunmasına İlişkin 510/2006 Sayılı Konsey Tüzüğü (20 Mart 2006)  Geleneksel Özellikli Ürünlerin Korunmasına İlişkin 509/2006 Sayılı Konsey Tüzüğü Amaç sistemi basitleştirmek ve hızlandırmak En büyük yenilik: Birlik dışı ülkelerin başvuru ve itirazları ‘ doğrudan ’ Komisyona yapabilme imkanı getirmiş olması.

MEVCUT DURUM-2  PDO, PGI ve TSG Avrupa Birliği yasalarında tanımlanmış olan sınıflandırmalardır.  İlk beşte yaklaşık % 80 oranla Akdeniz ülkelerinin yer almaktadır: İtalya Fransa İspanya Portekiz Yunanistan %21 %20 %14 %13 %10

DÜNYADAN COĞRAFİ İŞARETLER Roquefort Bordeaux Champagne Jaffa Comté peyniri

AB’de Coğrafi İşaret Tescili  Ulusal ofiste tescilli coğrafi işaret: Ülkemizde tescil işlemi gerçekleşmiş coğrafi işaretler için AB’ye tescil başvurusunda bulunulabilir.  Koruma kapsamındaki ürünler (510/2006 Tüzük): Gıda maddeleri, tarım ürünleri. Canlı hayvanlar, et ve süt hammadde olarak kabul edilerek, bu hammaddelerden elde edilebilecek peynir, salam, sosis...  Başvuru yapma hakkı: Yasal oluşumuna ve bileşimine bakılmaksızın aynı ürünü üreten üreticilerden oluşmuş bir grup  Denetim: EN veya ISO/IEC Guide 65 sayılı standartlara göre akredite olmuş bağımsız ve tarafsız kuruluşlarca denetlenmiş olması zorunlu hale gelmiştir.(1 Mayıs 2010 itibaren)  1898/2006 sayılı AB Yönetmeliği ekinde yer alan “SINGLE DOCUMENT” başlıklı formun doldurularak doğrudan Avrupa Komisyonuna iletilebilir.  Komisyon başvuruları 12 ay içinde inceler. İlan edilmesine karar verirse AB Resmi Gazetesinde yayımlar. İtirazlar için, Resmi Gazetedeki ilan tarihinden itibaren 6 aylık bir süre tanınmaktadır.

- Geleneksel özellikli ürün koruması. Ör: Baklava, Döner, Cezerye... - Coğrafi bir kökene işaret etmez. - Hammaddesi, bileşimi, üretim/işleme biçimi ile geleneksel karakter taşır. Bu geleneksel karakteri ile benzerlerinden ayrılır. - Geleneksel denilebilmesi için ilgili ürün pazarında en az 25 yıl nesilden nesile aktarılan sosyal ve kültürel bir süreç olması gerekir. - Amblem ve logo kullanımı - Adres, coğrafi sınırlar, denetim...gibi bilgilerde değişiklik imkanı - Denetim çok daha ayrıntılı düzenlenmektedir. YENİLİKLER “Coğrafi İşaretlerin ve Geleneksel Özellikli Ürün Adlarının Korunması Hakkında Kanun Tasarısı”

Tasarıda Denetim  Coğrafi işaret ve geleneksel özellikli ürün adlarının denetimi; bu ürünlerin üretimi, piyasaya arzı veya dağıtımı aşamalarında veya ürün piyasada iken kullanımının tescilde belirtilen özelliklere uygunluğunun denetlenmesine ilişkin her türlü faaliyeti kapsar.  Tescil sahipleri, hazırlanan denetim raporlarını 2 yılda bir Enstitüye sunmak zorundadır.  3.kişilerin şikâyeti üzerine tescil sahibinden denetim raporu hazırlayarak Enstitüye göndermesi istenebilir.

Denetim Mevzuata göre; Coğrafi işareti tescil ettiren, söz konusu ürünün üretimi, işlenmesi veya diğer işlemleri ile uğraşan kişilerden oluşan ve yasal kuruluş biçimine bakılmaksızın herhangi bir dernek, birlik veya benzeri örgüt, coğrafi işarete konu olan ürünün üretimi, pazarlanması, tescilli işaretin kullanım biçimi, markalanması, ürün üzerinde belirtilmesi, işaretleme veya etiketleme şekillerini ayrıntılı olarak denetlemek üzere yeterli personel, ekipman ve diğer olanaklara sahip olacak ve söz konusu ürünün üretim durumlarını sürekli kontrol edecektir Enstitü’nün denetim mekanizmasının nasıl işlediğine yönelik herhangi bir araştırma veya izleme görev/yetkisi yoktur. –Ancak tescil sahiplerinin yapacağı/yaptıracağı denetime ait raporlar her 10 yılda bir Enstitü'ye ibraz edilmek zorundadır. (Sicil kaydı silinir)

SONUÇ OLARAK; Tescilin temel amacı: Belirli bir coğrafyadan kaynaklanarak belirgin nitelikleriyle ün kazanmış ürünlerin “gerçek üreticileri” adına kayıt altına alınmasıdır. Üretim metodu ve kalite tescil ile garanti altına alınır, denetimlerle sürdürülür. Tescil; ortak bir mülkiyet hakkı sağlar. Sadece tescil sahipleri değil ürünle ilgili herkesin menfaatine hizmet eden kolektif tanıtım araçlarıdır. Tescil ettirene “rakipleri engelleme” veya “piyasa hakimiyeti kurma” hakkı vermez.

TEŞEKKÜRLER