Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İÇ DENETİM Umut AYYILDIZ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İç Denetçi Nevşehir, Mayıs 2015

Sunum Planı Kamu İç Mali Kontrol Sistemi (KİMK) 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu İç Kontrol İç Denetim İç Denetimin Tanımı İç Denetimin Rolü İç Denetimin Kapsamı Denetim/Güvence ve Danışmanlık İç Denetim Ne Değildir? Kamu İç Denetim Standartları İç Denetimi Kim Yürütür İç Denetçinin Görevleri İç Denetçinin Yetkileri

KAMU İÇ MALİ KONTROL SİSTEMİ (KİMK)

Kamu İç Mali Kontrol Sistemi KİMK; Avrupa Komisyonu tarafından 1990’lı yılların sonlarında geliştirilmiş, Günümüzde aday ülkelerin çağdaş kamu iç kontrol sistemi oluşturmalarına rehberlik eden, Yapısal ve işlevsel bir modeldir.

Avrupa Birliğinin Kamu İç Mali Kontrol Modeli KİMK Yönetim sorumluluğuna dayalı “Mali Yönetim ve Kontrol” Merkezi Uyumlaştırma Birimleri (MUB) 1- Mali Yönetim ve Kontrol MUB 2- İç Denetim MUB Fonksiyonel olarak bağımsız “İç Denetim”

Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Sistemi 5018 sayılı Kanun öncesi temel eleştiriler: Sistemin aşamaları: Politikaların ve önceliklerin belirlenmesi ve ülke kaynaklarının belirlenen politikalara tahsis edilmesi Politika oluşturma süreci zayıftır. Kamu kaynaklarının mevzuata uygun, ekonomik, etkili ve verimli bir şekilde kullanılması, bunu sağlamaya yönelik kontrol ve denetim mekanizmalarının kurulması Kamu mali yönetim sisteminin kapsamı dardır. Kontrol ve denetim safhası yetersizdir. Dönem sonunda kamuoyuna ve yetkili organlara hesap verilmesi Hesap verme süreci etkin değildir.

Mali Yönetim ve Kontrol Sisteminin İşleyişi . Stratejik Plan Misyon Vizyon Stratejik amaçlar Stratejik hedefler Performans Programı Öncelikler Performans hedefleri Faaliyet/projeler Kaynak ihtiyacı Performans göstergeleri İdare Bütçesi Harcama birimleri Kaynak tahsisi Temel performans göstergeleri UYGULAMA-İÇ KONTROL Faaliyet Raporu Faaliyet/proje sonuçları Performans hedef ve gerçekleşmeleri Sapmalar ve nedenleri Öneriler ve tedbirler Denetim ve Değerlendirme İç ve dış denetim Değerlendirme TBMM/Yerel Meclis Kesin hesap Hesap verme sorumluluğu

Mali Yönetim, İç Kontrol ve İç Denetim İlişkisi Kalkınma Planları / Programlar / Teşkilat Kanunları Performans Programı Faaliyet ve projeler Performans hedef ve göstergeleri Kaynak ihtiyacı Planlama programlama bütçeleme Stratejik Plan Stratejik amaçlar Hedefler Performans göstergeleri Bütçe Harcama birimleri Ödenekler Sınırlamalar Kamu İç Kontrol Standartları Görev, yetki ve sorumluluklar Etik değerleri benimsemiş yetkin personel Stratejik / program / operasonel düzeyde belirlenmiş riskler Risklerle uyumlu kontrol strateji ve yöntemleri Karar alma ve kontrol süreçlerini destekleyen bilgi ve iletişim İç kontrollerin tasarım ve işleyişinin düzenli izlenmesi İç denetim Uygulama Yöneticilerden beklenen Plan/program/bütçeye uyum Mevzuata uyum 3 e ilkesine uyum Hedefleri başarma Hesap verme Faaliyet Raporu Faaliyet/proje sonuçları Performans hedef ve gerçekleşmeleri Sapmalar ve nedenleri İç Kontrol Güvence Beyanı Dış Denetim/Sayıştay Mali denetim Uygunluk denetimi Performans denetimi TBMM/YETKİLİ ORGAN Dış denetim raporu Uygunluk bildirimi Kesin Hesap

5018 SAYILI KAMU MALİ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU

AB Süreci ve 5018 Sayılı Kanun 1999 Helsinki Zirvesi’nde AB’ye adaylık statüsü 32. Mali Kontrol Faslı Kamu İç Mali Kontrolü İlerleme Raporları 5018 Sayılı Kanun (2003)

5018 Sayılı Kanun Yeni kamu mali yönetimi; YÖNETİM SORUMLULUĞU esasına göre düzenlenmiş olup, üst yöneticilerin bu sorumluluğun gereklerini; harcama yetkilileri, mali hizmetler birimi ve iç denetçiler aracılığı ile yerine getirecekleri belirtilmiştir. (5018 Sayılı Kanun Mad:11)

5018 Sayılı Kanuna Göre Kamu Mali Yönetimi Mali Yönetim ve Kontrol Merkezi Uyumlaştırma (Maliye Bakanlığı- BÜMKO) İç Denetim Merkezi Uyumlaştırma (Maliye Bakanlığı-İDKK) Bakan Üst Yönetici Strateji Geliştirme Birimi İç Denetim Birimi Harcama Birimi Harcama Birimi Harcama Birimi Fonksiyonel olarak bağımsız iç denetim Yönetim sorumluluğuna dayalı mali yönetim ve kontrol İç Kontrol

5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun Getirdiği Sistem ve Kavramlar Bütçenin kapsamı Stratejik planlama Performans programı 3 “e” kuralı Çok yıllı bütçeleme Plan- bütçe ilişkisi Hesap verme sorumluluğu Faaliyet raporları Kamu hesapları ve muhasebe sistemi Kamu İç Mali Kontrol Sistemi, aktörler, rol ve sorumluluklar Mali yönetim ve kontrol İç denetim Merkezi uyumlaştırma Parlamento denetimi ve dış denetim

İÇ KONTROL

İç Kontrol Tanımı 5018 sayılı Kanunun 55 inci maddesine göre iç kontrol; İdarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, Varlık ve kaynakların korunmasını, Muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, Mali bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini, sağlamak üzere; idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan mali ve diğer kontroller bütünüdür.

İç Kontrol Tanımı İç kontrol idare tarafından oluşturulur. Tanımın unsurlarına bakıldığında şu temel özelliklerin öne çıktığı görülür: İç kontrol idare tarafından oluşturulur. İç kontrol, faaliyetlerin idarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak yürütülmesini öngörür. İç kontrol, mali ve mali olmayan kontrolleri kapsar. İdarenin organizasyon yapısı, kullandığı yöntem ve süreçler ile iç denetim iç kontrolün kapsamına dâhildir.

İç Kontrolün Amaçları (5018/md. 56) Kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetilmesini sağlamak. Kamu idarelerinin kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun olarak faaliyet göstermesini sağlamak. Her türlü malî karar ve işlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluğun önlenmesini sağlamak. Karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir rapor ve bilgi edinilmesini sağlamak. Varlıkların kötüye kullanılması ve israfını önlemek ve kayıplara karşı korunmasını sağlamak.

İç Kontrol Sisteminin Bileşenleri Kontrol ortamı: Kontrol ortamı, iç kontrolün diğer unsurlarına temel teşkil eden genel bir çerçeve olup, kişisel ve mesleki dürüstlük, yönetim ve personelin etik değerleri, iç kontrole yönelik destekleyici tutum, mesleki yeterlilik, organizasyonel yapı, insan kaynakları politikaları ve uygulamaları ile yönetim felsefesi ve iş yapma tarzına ilişkin hususları kapsar. Risk değerlendirmesi: Risk değerlendirme, idarenin hedeflerinin gerçekleşmesini engelleyecek risklerin tanımlanması, analiz edilmesi ve gerekli önlemlerin belirlenmesi sürecidir. Kontrol faaliyetleri: Kontrol faaliyetleri, idarenin hedeflerinin gerçekleştirilmesini sağlamak ve belirlenen riskleri yönetmek amacıyla oluşturulan politika ve prosedürlerdir.

İç Kontrol Sisteminin Bileşenleri Bilgi ve iletişim: Bilgi ve iletişim, gerekli bilginin ihtiyaç duyan kişi, personel ve yöneticiye belirli bir formatta ve ilgililerin iç kontrol ve diğer sorumluluklarını yerine getirmelerine imkan verecek bir zaman dilimi içinde iletilmesini sağlayacak bilgi, iletişim ve kayıt sistemini kapsar. Gözetim/İzleme: İzleme, iç kontrol sisteminin kalitesini değerlendirmek üzere yürütülen tüm izleme faaliyetlerini kapsar.

Kamu İç Kontrol Standartları I. Kontrol ortamı standartları Etik değerler ve dürüstlük Misyon, organizasyon yapısı ve görevler Personelin yeterliliği ve performansı Yetki devri II. Risk değerlendirme standartları Planlama ve programlama Risklerin belirlenmesi ve programlanması III. Kontrol faaliyetleri standartları Kontrol stratejileri ve yöntemleri Prosedürlerin belirlenmesi ve belgelendirilmesi Görevler ayrılığı Hiyerarşik kontroller Faaliyetlerin sürekliliği Bilgi sistemleri kontrolleri IV. Bilgi ve iletişim standartları Bilgi ve iletişim Raporlama Kayıt ve dosyalama sistemi Hata, usulsüzlük ve yolsuzlukların bildirilmesi V. İzleme standartları İç kontrolün değerlendirilmesi İç denetim

İÇ DENETİM

İç Denetimin Tanımı (5018 sayılı Kanun) Kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetidir. Bu faaliyetler, idarelerin yönetim ve kontrol yapıları ile malî işlemlerinin RİSK YÖNETİMİ, YÖNETİM VE KONTROL SÜREÇLERİNİN etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla ve genel kabul görmüş standartlara uygun olarak gerçekleştirilir.

İç Denetimin Rolü 5018 Sayılı Kanuna göre üst yöneticiler; İdarelerinde iç kontrol sisteminin tasarlanması ve kurulmasını sağlamaktan, Risk yönetiminin hayata geçirilmesinden, Bu sistemlerin etkin bir şekilde işletilmesi ile gözden geçirilmesi ve geliştirilmesinden, Kaynakların etkin, verimli ve ekonomik bir şekilde kullanılmasına yönelik önlemler almaktan sorumludurlar. Üst yöneticiler, bu sorumluluklarının gereğini yerine getirmek için iç denetim faaliyetlerine ihtiyaç duyarlar.

İç Denetimin Rolü İç denetim birimlerinin esas rolü: İdarelerdeki iç kontrol sistemi, risk yönetimi ve kurumsal yönetim (yönetişim) ile Kurum kaynaklarının ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve üst düzey yöneticiler (örneğin genel müdür, başkan, dekan gibi) ile üst yöneticiye raporlamaktır.

İç Denetimin Kapsamı İdarenin merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatına dahil bütün birimleri, Birimlerin faaliyet, süreç, işlem, projeleri, Faaliyet ve süreçlerin bütün yönleri (uygunluk, sistem, performans, mali ve bilgi teknolojileri) iç denetim kapsamındadır.

Denetim/Güvence ve Danışmanlık İç denetim faaliyetlerinin iki yönü bulunmaktadır; Denetim/Güvence hizmetleri Danışmanlık hizmetleri Bunların dışında sadece, yolsuzluk ve usulsüzlüklerin üst yöneticiye bildirilmesi kapsamında inceleme faaliyeti yürütülebilir.

Denetim/Güvence Hizmetleri Güvence faaliyetleri, iç denetçinin, bir faaliyet, süreç veya proje hakkında bağımsız görüş veya kanaat sunabilmek için, eldeki kanıtları objektif bir şekilde değerlendirmesini içerir. İç denetim tarafından verilen güvence “kesin” bir güvence değil, “makul” bir güvencedir.

Denetim Türleri İç denetimde beş tür denetim söz konusudur, bunlar; Sistem Denetimi, Uygunluk Denetimi, Mali Denetim, Bilgi Teknolojileri Denetimi, Performans Denetimidir. Kamuda şimdiye kadar daha çok sistem ve uygunluk denetimleri yapıldığı tespit edilmiştir.

Danışmanlık Hizmeti İç denetim birimleri, denetim faaliyetleri yanısıra, idarelerde; İç kontrol sisteminin kurulması ve geliştirilmesinde, Risk yönetimi süreçlerinin tanımlanmasında, İkincil ve üçüncül düzey mevzuatın hazırlanması ve güncellenmesinde, birimlere danışmanlık hizmeti sağlar. Danışmanlık hizmetleriyle, iç denetim birimlerinin yıllar itibariyle oluşan bilgi ve tecrübelerinden yararlanılması amaçlanır.

İç Denetim Ne Değildir? İç denetim tarafından verilen güvence “kesin” değil “makul” bir güvencedir. İç kontrol sisteminin kurucu ve yöneticisi değil, değerlendiricisidir, önerilerde bulunur. Riskleri fiilen yönetmez, risk yönetimi süreçlerinde danışmanlık hizmeti verir. Yolsuzluk ve usulsüzlük durumunda soruşturma değil, inceleme faaliyeti yürütebilir, inceleme raporu düzenleyebilir.

Kamu İç Denetim Standartları 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 64 üncü maddesi, “iç denetçi bu görevlerini, İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen ve uluslararası kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun şekilde yerine getirir” İDKK 8/7/2011 tarih ve 14 sayılı Kararı, Kamu İç Denetim Standartlarını belirlemiş bulunmaktadır. 5018 sayılı Kanun ve İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca, iç denetim yöneticileri ve iç denetçilerin bu Standartlara uymaları zorunludur. Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsünün (IIA) “Uluslararası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartları” esas alınmıştır.

Kamu İç Denetim Standartları Standartlar, 3 ana bölüme ayrılmıştır. Nitelik Standartları (1000 Grubu) Performans Standartları (2000 Grubu) Uygulama Standartları (Standardın güvence-A- ve danışmanlık-C- hizmetlerinde nasıl uygulanacağını ifade etmektedir.) Ayrıca, bazı standartlarda, standarttan somut olarak ne anlaşılması gerektiğine ilişkin “Yorum” kısmına yer verilmektedir.

Nitelik Standartları İşi yapan “denetçi ve denetim birimiyle” ilgilidir.Bu kapsamda; İç denetim birimi ve iç denetçilerin sahip olması gereken özellikleri Kurumsal örgütlenme şekilleri Amaç, yetki ve sorumluluklarının nasıl belirleneceği İç denetim birimi ve iç denetim elemanlarının bağımsızlığı ve mesleki yeterliliklerini düzenlemektedir.

1000 Amaç, Yetki ve Sorumluluklar 1100 Bağımsızlık ve Objektiflik Nitelik Standartları 1000 Amaç, Yetki ve Sorumluluklar 1100 Bağımsızlık ve Objektiflik 1200 Yetkinlik ve Azamî Özen ve Dikkat 1300 Kalite Güvence ve Geliştirme Programı

Çalışma Standartları Denetçi/denetim birimi tarafından yapılan “iş”le ilgilidir. Bu kapsamda; İç denetim faaliyetinin aşamaları, yönetilmesi ve çalışmaların planlanması İç denetim birimi yöneticisi tarafından yapılacak planlama, kaynak ve zaman yönetimi ve koordinasyon işlemleri İç denetim faaliyeti sırasında risk yönetimi ve iç kontrol sistemlerinin değerlendirilmesine yönelik faaliyetler İç denetim faaliyetlerinin sonuçlarının raporlanmasına ve izlenmesine yönelik hususları düzenlemektedir.

Çalışma Standartları 2000 İç Denetim Faaliyetinin Yönetimi 2100 İşin Niteliği 2200 Görev Planlaması 2300 Görevin Yapılması 2400 Sonuçların Raporlanması 2500 İlerlemenin İzlenmesi 2600 Yönetimin Artık Riskleri Üstlenmesi

İç Denetimi Kim Yürütür İç Denetim, sertifikalı İç Denetçiler tarafından gerçekleştirilir. İç denetçi, görevinde bağımsızdır ve iç denetçiye asli görevi dışında hiçbir görev verilemez ve yaptırılamaz, istekleri dışında başka bir göreve atanamazlar. İç denetim birimi idari yönden doğrudan üst yöneticiye bağlı olarak faaliyetlerini yürütür. İç denetçiler, raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunar. Bu raporlar üst yönetici tarafından değerlendirmek suretiyle gereği için ilgili birimler ile malî hizmetler birimine (Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı) verilir. İç denetim raporları ile bunlar üzerine yapılan işlemler, üst yönetici tarafından en geç iki ay içinde Maliye Bakanlığı İç Denetim Koordinasyon Kuruluna gönderilir.

İç Denetçinin Görevleri Nesnel risk analizlerine dayanarak kamu idaresinin risk yönetimi, iç kontrol ve yönetim yapılarını değerlendirmek. Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve önerilerde bulunmak. Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak. İdarenin harcamalarının, mali işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kalkınma planına, programlara, stratejik planlara ve performans programlarına uygunluğunu denet/değerlendirmek. Mali yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bu konularda önerilerde bulunmak.  

İç Denetçinin Görevleri Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak ve takip etmek. Denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre soruşturma açılmasını gerektirecek bir duruma rastlanıldığında üst yöneticiye bildirmek. İdare tarafından üretilen bilgi ve raporların doğruluğunu değerlendirmek. Üst yönetici tarafından gerekli görülen hallerde performans göstergelerini belirlemede idarenin ilgili birimlerine yardımcı olmak, belirlenen performans göstergelerinin uygulanabilirliğini değerlendirmek. Suç teşkil eden durumlara yönelik tespitlerini üst yöneticiye bildirmek.  

İç Denetçinin Yetkileri Denetim konusuyla ilgili olarak elektronik ortamdakiler dahil her türlü bilgi, belge ve dokümanlar ile nakit, kıymetli evrak ve diğer varlıkların ibrazını ve gösterilmesini talep etmek. Denetlenen birim çalışanlarından veya yürütülen görevin ilgili olduğu birim personelinden iç denetim faaliyetlerinin gereği olarak yardım almak, yazılı ve sözlü bilgi istemek. İç denetim faaliyetinin gerektirdiği konularda uzman yardımı almak veya görüşünden yararlanmak. İç denetim faaliyetlerinin gerektirdiği araç, gereç ve diğer imkânlardan yararlanmak. Görevin yürütülmesini engelleyici tutum, davranış ve hareketlerde bulunanları iç denetim birimi başkanlığı kanalıyla üst yöneticiye bildirmek.  

İlgili Mevzuat 5018 sayılı Kanun İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Kamu İç Denetim Genel Tebliği Kamu İç Denetim Standartları Kamu İç Denetim Rehberi 2014-2016 Dönemi Kamu İç Denetim Strateji Belgesi