FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KİMYA KONULARI 5.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KİMYA KONULARI

MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI KONULAR 1.Su, Halden Hale Girer 2.Isı ve Sıcaklık 3.Isı Maddeleri Etkiler 4.Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

SU,HALDEN HALE GİRER BEN SUYUM Denizle başladı benim hikayem Isıyı alınca buhar olup ulaştım ta yükseklere Soğuyup ,bulut oldum en yücede, Mevsim kışa dönünce, Bir kar tanesi halinde, İndim yeryüzüne, Gözeneklerden süzüle süzüle Buldum kendimi bir derede, Arkadaşlarımla buluşup Vardım bir nehre, Oradan aktım özgür denizlere…

Örnekler;

Hava her zaman güneşli değildir Hava her zaman güneşli değildir. Hava, bulutlu, yağmurlu, katı ve sisli olabilir. Acaba bunlar nasıl oluşmaktadır? Deniz, göl, dere ve ırmak gibi yeryüzü su kaynaklarında su, sıvı halde bulunur. Bu sular güneş enerjisinin etkisiyle su buharı haline geçer ve atmosfer içinde yukarı doğru yükselir. Yükselen su buharı atmosferdeki soğuk hava tabakasıyla karşılaşınca küçük su damlacıklarına dönüşür. Su damlacıkları ve su buharı gökyüzünde gördüğümüz bulutları oluşturur. Bulutların oluğu bölgedeki havanın durumu oluşarak yağışın şeklini belirler.

Örnekler;

YOĞUŞMA Yükselen hava soğuk hava tabakasıyla karşılaştığında yoğuşur. Gaz halindeki bir madde dışarıya ısı verdiğinde sıvı hale geçiyorsa bu olaya yoğuşma denir.

DOĞADA SU DÖNGÜSÜ Güneş yeryüzündeki karaları ve suları ısıtır. Havayı ise yeterince ısıtamaz. Havanın bir kısmı dolaylı yoldan ısınır. Karalar ve suların ısınması sırasında bunlarla temas eden alt tabakalardaki hava da ısınır fakat üst tabakalardaki hava soğuk kalır. Yükseklere çıkıldıkça hava soğur. Dağların üst kısımlarındaki karın geç erimesinin sebebi de budur.

Yeryüzündeki sular güneş enerjisinin etkisiyle buharlaşarak atmosferin üst tabakalarına çıkar ve kümeleşerek bulutları oluşturur. Soğuk havanın etkisiyle bulutlardaki su buharı yoğuşarak yağmur, kar ve dolu şeklinde yağış olarak yeryüzüne geri döner. Bu suların bir kısmı deniz, göl ve akarsulara, bir kısmı da toprak tarafından emilerek yer altı sularına karışır. İşte bu olayların sürekli tekrarlanması olayına su döngüsü adı verilir

Suyun ısı etkisiyle buharlaşarak atmosferde yükselmesiyle ve burada yoğuşup tekrar yeryüzüne inmesi,su döngüsü olarak adlandırılır.Su döngüsünde suyun hal değişimini aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz

ISI VE SICAKLIK Sıcaklık: Bir maddenin belli bir ölçüye göre, soğukluğunu veya ılıklığını gösteren nicelik, sıcaklık olarak bilinir. Bir maddenin sıcaklığı değişiyorsa, çevresine ısı veriyor ya da çevresinden ısı alıyordur.

Isı: Sıcaklıkları farklı olan maddeler bir araya konulduğunda aralarında enerji alış verişi olur. Alınan ya da verilen enerji ısı enerjisi denir.

Isı ve Sıcaklık Karşılaştırma Isı ve sıcaklık ölçülebilir büyüklüklerdir. Isı enerji çeşididir, sıcaklık enerji değildir. Isı kalorimetre ile sıcaklık ise termometre ile ölçülür. Isı birimi calori veya Joule'dür sıcaklık birimi ise sadece derece'dir. Isı madde miktarına bağlıdır. Sıcaklık ise madde miktarına bağlı değildir.

Sıcaklığın Ölçülmesi (Termometreler) Sıcaklık ölçmek için kullanılan araçlara termometre denir. Maddelerin boyutlarında meydana gelen değişim, sıcaklıktaki değişim olarak kabul edilebilir. Termometreler bu esasa göre düzenlenmişlerdir.

Örnek;

KATI YAKITLAR Başlıca katı yakıtlar;odun ve maden kömürleridir Yakacak olarak kullanılan odun ağaçtan elde edilir. Odunun yanmasıyla oluşan enerji düşüktür.Linyit Taş kömürü,kok kömürü ve antrasit diğer katı yakıtlardır.

GAZ YAKITLAR Gaz yakıtlar sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG) doğal gaz ve hava gazı gibi yakıtlardır.Doğal gaz yandığında diğer yakıtlar gibi katı atık bırakmaz.Bu nedenle en temiz yakıt olarak kabul edilir.

SIVI YAKITLAR Sıvı yakıtlar petrol ve petrol ürünleridir.Petrol hayvan ve bitkilerin deniz ve göllerde fosilleşmesiyle oluşur .Petrol yer altından çıkarılır ve rafinerilerde işlenerek çeşitli maddelere ayrıştırılır

ISI MADDELERİ ETKİLER 1.Isı Alır Genleşir,Isı Verir Büzülür Çaydanlıktaki suyu ocakta ısıttığımızda suyun sıcaklığının arttığını görürüz.Bir bardak suyun içine buz parçaları koyduğumuzda ise suyun sıcaklığının azaldığını gözlemleriz.Sonuç olarak ısının maddeler üzerindeki en belirgin etkisi sıcaklık değişimidir.

ISINMA – SOĞUMA Isının maddeler üzerindeki en belirgin etkisi ısınma ve soğumadır. Isınan maddelerin sıcaklığı artar, soğuyan maddelerin sıcaklığı azalır. Yazın elektrik ve telefon telleri sarkar, kışın ise gerginleşir. Bunun nedeni tellerin ısınması ve soğumasıdır.

Örnekler;

GENLEŞME Maddeler ısıtıldıkça genleşir, hacmi büyür. Bu duruma genleşme denir. Katılar, ısıtıldıklarında az genleşir. Sıvılar, ısıtıldıklarında katılardan fazla genleşir. Gazlar, ısıtıldıklarında katılardan ve sıvılardan daha fazla genleşir

Örnek;

BÜZÜLME Maddeler soğutulduğunda hacmi küçülür. Maddelerin hacimce küçülmesine büzülme denir. Katılar, sıvılara göre daha az büzülür. Gazlar ise hem katılardan hem de sıvılardan daha fazla büzülür. Genleşme ve büzülme birbirinin tersidir.

Örnekler;

K A Y N A M A Aldığı ısı nedeniyle, sıvı maddelerin yüzeyinde yavaş yavaş buharlaşma başlar. Isınmakta olan sıvının sıcaklığı yükselirken buharlaşma devam eder. Sıvı belirli bir sıcaklığa ulaşınca yüzeye doğru kabarcıklar oluşur. Sıvının her tarafından buharlaşma başlar. Sıcaklık sabit kalır. Sıvının sıcaklığının sabit kalarak buharlaşmanın hızlı bir şekilde devam etmesine kaynama denir.

Örnekler;

Sıvılar, ısıtıldığında ya da bulundukları ortamdan ısı aldığında buharlaşarak gaz hâline geçer. Sıvı, buharlaşırken ortamdan ısı alır. Bulunduğu ortamı soğutur. Bu olaya buharlaşma denir. Gaz hâlindeki su buharı soğutulduğunda, sıvı hâle gelmesine yoğunlaşma denir. Gaz yoğunlaşırken ısı verir. Ortamı ısıtır. Buharlaşma ile yoğunlaşma birbirinin tersidir.

KAYNAMA BUHARLAŞMA: *Belli bir sıcaklıkta olur. *Sıvının her tarafında ve hızlı olur. *Ortamdan ısı alarak gerçekleşir. *Her sıcaklıkta olur. *Sıvının yüzeyinde ve yavaş olur. *Ortamdan ısı alarak gerçekleşir.

Sıvı hâldeki saf maddeleri ısıttığımızda sıcaklık yükselir Sıvı hâldeki saf maddeleri ısıttığımızda sıcaklık yükselir. Sıcaklık, belli bir noktaya geldiğinde ısı verilmesine rağmen değişmez. Isı almaya devam eder. Sıvı kaynamaya başlar ve sıcaklığı sabit kalır. Bu sıcaklığa kaynama noktası denir. Her saf maddenin kaynama sıcaklığı farklıdır.

ERİME VE DONMA İlkbahar ve yaz mevsimlerinde bazen dolu, kış mevsiminde kar yağar. Soğuk havalarda ise yeryüzündeki su birikintileri buz hâline gelir. Kar, dolu ve buz, suyun katı hâlidir. Dolu, kar ve buz ısının etkisiyle eriyerek tekrar su hâline gelir. Suyun buz hâline gelerek katılaşmasına donma, buzun su hâline gelmesine erime denir

Örnekler;

MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ Kaynama Noktası Erime ve Donma Noktası Yoğunluk

1.KAYNAMA NOKTASI Bir sıvının kaynadığı sıcaklığa kaynama noktası adı verilir.Sıvılar kaynadığı sürece sıcaklık değişmez. Kaynayan bir saf sıvının sıcaklığı değişmez.Yani saf sıvı kaynamaya başladıktan sonra verilen ısı sıcaklığı artırmaz.Sabit kalır.Bu sıcaklıkta verilen ısı sıvının buharlaşması için harcanır.

Örnek; Su 100 derecede kaynar.Su ısıtılmaya devam edilirse sıcaklıkta bir artma gözlenmez.

Bazı saf sıvıların kaynama noktası Rengi Kaynama noktası Su Renksiz 100 C Etil alkol 78 C Aseton 50,5 C Eter 35 C

2.ERİME VE DONMA NOKTASI Katı maddelerin ısıtıldığında sıvı hâle geçtiği sıcaklığa erime; sıvıların sıvı halden katı hale geçtiği andaki sıcaklığa donma sıcaklığı denir Katı ve sıvılar için ayırt edicidir.

Bazı saf maddelerin erime ve donma noktaları Etil alkol -117 C Eter -116 C Aseton -95 C Cıva -39 C Su 0 C Kurşun 327 C Bakır 1084 C Demir 1535 C

3.YOĞUNLUK Homojen bir yapıya sahip maddenin birim hacminin kütlesi. Yoğunluk birimi gram/cm3 (gram/mililitre) veya kg/m³tür. Yoğunluk, herhangi bir cismin hacminden kütlesinin veya kütlesinden hacminin hesaplanabilmesine imkân sağlar. Kütle hacimle yoğunluğun çarpımına, hacim ise kütlenin yoğunluğa bölümüne eşittir

Örnekler;

Bazı maddelerin 1mL’sinin kütlesi (yoğunluğu) Hacmi Kütlesi Yoğunluk Tahta 1 mL 0,60 g 0,60 g/mL Etil alkol 1mL 0,78 g 0,78 g/mL Su 1,0 g 1,0 g/mL Demir 7,80 g 7,80 g/mL Bakır 8,90 g 8,90 g/mL Gümüş 10,50 g 10,50 g/mL Altın 19,30 g 19,30 g/mL

YOĞUNLUK NASIL HESAPLANIR? Yoğunluk birim hacimdeki kütledir.O halde maddelerin yoğunluğunu hesaplayabilmek için kütlesinin ve hacminin bilinmesi gerekir. Eşitliği ile hesaplanır.

Örnek; Kütlesi 965 g gelen bir altın külçenin hacmi 50 mL gelmektedir.Buna göre ,altının yoğunluğu; Yoğunluk= 965 50 ml Yoğunluk=19,30 g/mL olarak bulunur. Bulduğumuz bu değer altının yoğunluk değerine eşittir.

BİTTİ…….