ZARFLAR

ZARFLAR (BELİRTEÇLER) Sentaktik bağlam, sadece isim soylu kelimelerin nitelendirilmesini değil, çok önemli bir sentaktik unsur olan fiillerin de nitelendirilmesini gerektirmektedir. Şu örnek cümlelere bir bakalım: Orhan, her zaman güzel koşar. Okulun müdürü, dün geldi. Az önce evden çıktı. Meryem, aşağı indi. Kalbimi sana niçin verdim?

ZARFLAR Yukarıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler şu şekilde kullanılmışlardır: - “güzel” kelimesi Orhan’ın NASIL koştuğunu gösterir. - “dün” kelimesi okul müdürünün NE ZAMAN geldiğini gösterir. - “evden” kelimesi öznenin az önce NEREDEN çıktığını gösterir. - “aşağı” kelimesi “inmek” fiilinin YÖNÜNÜ gösterir. - “niçin” kelimesi “vermek” fiilinin nedenini SORAR.

ZARFLAR Dikkatlice bakılırsa, bu kelimelerin tümü aslında fiilleri çeşitli yönlerden nitelemişlerdir. Nitelenen fiiller cümlede yüklem (çekimli fiil), isim-fiil, sıfat-fiil veya zarf-fiil (çekimsiz fiiller) olabilirler. Dolayısıyla, fiilin anlamını zaman, durum, yer, yön veya miktar bakımından niteleyen veya bu anlamı soru yoluyla veren kelimelere zarflar denir.

ZARFLAR Zarflar sıfatlara benzerler. Sıfatlar isimleri nitelerler, oysa zarflar fiilleri nitelerler. Çoğu zaman sıfatlar ve zarflar aynı kelimelerdir, fakat farklı bağlamlarda farklı görevleri vardır. Bunlar bazen sıfat, bazen de zarf olurlar.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Kökenlerine göre zarfların sınıflandırılması: 1. Türk kökenli zarflar: aşağı, az, beriye, bugün, dün, güzel, niçin, yukarı, vb. 2. Yabancı kökenli zarflar: asla, bari, inşallah, keşke, mutlaka, rahat, vb. 3. Karma kökenli zarflar: belki (<Ar. “bel” + Far. /-ki/), rahatça (<Ar. “rahat” + Tür. /-ça/), sabırsız (<Ar. “sabır” + Tür. /-sız/), şüphesiz (<Ar. „şüphe“ + Tür. /-siz/), vb.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Yapılarına göre zarfların sınıflandırılması: 1. Basit zarflar. Ek almamış zarflardır. Sayıca azdır: az, çok, daha, en, güzel, pek, sağ, şimdi, üst, vb. 2. Türemiş zarflar. Bu zarflar isim veya fiil kök veya gövdelerinden türemişlerdir. - İsim kök veya gövdelerinden türediklerinde, isimden isim yapan eklerle elde edilirler. - Fiil kök veya gövdelerinden türediklerinde ise, zarf-fiil ekleriyle elde edilirler: az+(ı)cık, bu + ile>böyle, çal-(ı)ş-kan, dış+arı, doğ+ru, güzel+ce, il+eri, sabah+leyin, sabır+sız+lık+la, yavaş+ça, vb.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI 3. Birleşik (gruplaşmış) zarflar. Bu zarflar en azından iki kelimeden oluşmuşlardır. Yazılma şekilleri: • bitişik, birleşik kelime olarak; veya • ayrı, kelime grubu olarak. En sık kullanılan birleşik zarflar şunlardır: bana göre, bir + az > biraz, bu + gün > bugün, er geç, evvelki gün, ne+için > niçin, ne kadar, her vakit, yavaş yavaş, zaman zaman, vb.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Görevlerine göre zarfların sınıflandırılması: 1. Durum (tarz) zarfları. Fiilin gösterdiği işin, hareketin, oluşun veya kılışın nasıl yapıldığını bildirirler. Durum zarfları cümlede fiile “nasıl?” sorusu yöneltilerek bulunur. Niteleme sıfatları cümlede fiilden önce gelerek onları nitelerse, durum zarfları olurlar.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Durum zarfları örnekleri: ağlayarak, alt üst, anlata anlata, baka baka, böyle, doğru, dosdoğru, gülerek, güzel, güzel, hızlı, iyi, kolay, koşarak, o denli, öyle, rahat rahat, sertçe, şöyle, yan yan, yavaş yavaş, yavaş, yavaşça, yorgun, vb.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Örnekler: Biliyorsunuz, ona biraz da anneme yaptıkları için böyle davrandım. Bulundukları yerin neresi olduğuna aldırmadan odanın ortasına kadar dosdoğru ilerliyorlardı. Herkes birbiriyle güzel güzel konuşurdu. Ne denli satarsa o denli çalışmak zorunda kalmasını aklı almıyordu.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI O da dünyanın güçlü ve zengin kişilerinden biri olarak „üst tabaka“ya kurulmuş, babadan kalan eski evinde rahatça yaşıyordu. Fabrikadan her akşam eve yorgun geliyor. Öfkeyle orayı burayı karıştırıyor, pudralı ve bilezikli kollarıyla bulaşığı alt üst ediyordu.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Durum zarfları /-CA/ ekiyle de elde edilebilirler: çılgınca, güzelce, rahatça, sıkıca, yalnızca, vb. Örnekler: Yerlere yuvarlananlar, eli yüzü kan içinde, çılgınca koşuşanlar... Cemile babasına az daha sokuldu ve babasının koluna sıkıca sarıldı. Gemim beklenmedik biçimde çabucak, gizlice İstanbul'a uğruyor...

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Zaman zarfları. Bu zarflar fiilin gösterdiği işi, hareketi, oluşu veya kılışı zaman bakımından belirtirler. Cümlede zaman zarflarını bulmak için, fiile “ne zaman?” sorusu yöneltilir. Zaman zarflarına örnekler: az önce, ara sıra, akşam, biraz önce, bazen, biraz sonra, bugün, dün, erken, eylülde, geç, gece, gündüz, hemen şimdi, hemen, kışları, kimi kez, kimi kere, kimi vakit, sabah, şimdi, şimdicik, sonbaharda, yarın, zaman zaman vb.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Örnekler: Az önce çıktılar dışarı!.. Biraz sonra büyük toplantıya sıra geldi. Birkaç dakika içinde gerçek ortaya çıktı... Kışları Topağacı'ndaki evde, yazları Kandilli'deki yalısında geçiriyor... yaz kış yüzüyor... Buyurun efendim, babamlar şimdi gelirler, buyurun! İşte ben, hem de öylesine az seviyorum ki onları, yarım düzinesini hemen şimdi öldürebilirim.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Zaman zarfları /-leyin/ ve /-İn/ ekleri ve “/-A/ doğru”, “/-A/ kadar”, ”/-DAn/ beri”, “/-DAn/ önce”, “/-DAn/ sonra” biçimleriyle de elde edilirler: sabahleyin, akşamleyin, yazın, kışın, sabahtan beri, öğleden önce, beşten (5’ten) sonra, sabaha kadar, vb. Örnekler: Sabahleyin dostları onu ziyarete geliyorlar. Hasköy'e, sonra Eyüp'e taşınmadan önce yazın üç ay Beyoğlu'nun yukarı yerinde kalmıştım... Ali Rıza Bey, haftalardan beri ağırlık basmış gibi bir halde yaşamıştı. Mehmet Ali'nin evlenmesinden sonra, bu benim için bir düşünce konusu oldu. Şimdi sabahtan akşama kadar durmaksızın, sigaralarımdan alıyor. Burada buluşacakmışız, elbette, bugün öğleden sonra, alaturka saatle yediye doğru.

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI Kesirli sayı sıfarlarından sadece “ikide bir” zaman zarfı olarak kullanılabilir. Örnekler: Ben içimin acılarından ikide bir infılak ederim. Eliyle, ceketinin üstünden ikide bir cebini yokluyor, içerideki sert şeyi hışırdatarak kağıdın hala orada olduğundan emin oluncaya dek, üstünden bastırıyordu. Hizmetçinin kısa kesilmiş, kuru saçları soluklaşmış şapkasının altından ikide bir dışarı kaçıyor...

ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI (DEVAMI HAFTAYA)

Aşağıdaki cümlelerde zarfları bulunuz: Asıl çetin dövüş öğleden sonra olacak. Mitya'ya da artık çok sert bir tavırla arabaya binmesini söyledi. Değişik yollardan geçerek, kente geceleyin girmeye karar verdi. Amiral, gürültünün çoğaldığını görünce, yavaşça meydana çıkmıştı. Cehennemden nişan veren bu diyarlarda ancak sabaha karşı uyunur.

BUGÜNLÜK BU KADAR.