BDÖ Yazılım Geliştirme Süreci Hafta 6

Ders Yazılımlarının Tasarımı Bilgisayar yazılımlarının tasarımı, geliştirilmesi ve değerlendirilmesi, yazılımı kullanacak hedef öğrenci kitlesi için zengin ve verimli öğretim ortamları oluşturabilme adına titizlikle ele alınması gereken dinamik bir süreçtir. Uygulamada karşılaşılan en büyük sorunlardan birisi bu tür yazılımların eğitsel yöntem ve süreçler konusunda deneyimsiz kişilerce hazırlanması ve yazılımların eğitsel anlamda eksik bir altyapıya sahip olmasıdır. 2

Ders Yazılımı Geliştirme Süreci Günümüzde, ders yazılımlarının tasarımı alanında faaliyet gösteren bir çok yazılım firması bulunmaktadır. Yazılım üreten firmalar, ileri düzey yazılım araçları yardımıyla geliştirdikleri profesyonel uygulamalarla konuyla ilgili talepleri karşılamaktadırlar. Bu durumun yanı sıra birçok yazılım firması da ticari kaygılar nedeniyle gerekli inceleme ve araştırma yapmaksızın geliştirdikleri yazılımları kullanıcılara sunmaktadırlar. 3

Ders Yazılımlarının Geliştirilmesi Süreci: İşlemler Tasarım ekibinin seçilmesi İhtiyaç analizinin yapılması Hedeflerin belirlenmesi Hedef kitlenin analizi Tasarım öğelerinin belirlenmesi Yazılım araçlarının belirlenmesi Tasarımın bilgisayar ortamına aktarılması İçeriğin tasarlanması ve şablona yerleştirilmesi Ara değerlendirmelerinin yapılması Yardımcı malzemelerin geliştirilmesi Pilot denemenin yapılması Son kontrollerin yapılması ve çoğaltma işlemleri yapılmalıdır. 4

1- TASARIM EKİBİNİN SEÇİLMESİ Bir ders yazılımını geliştirilirken; öğretim tasarımcısı, programcı, konu uzmanı, grafik tasarımcı, ölçme değerlendirme uzmanı ve satış destek sorumlusu gibi çeşitli uzmanlık alanlarına sahip ekip üyeleri birlikte çalışmak durumundadır. Ders yazılımı tasarımının bir ekip işi olduğu gerçeğinden hareketle, ekip üyeleri belirlenirken, çeşitli uzmanlık alanlarına sahip ekip üyelerin seçilmesine dikkat edilmelidir. 5

2. İHTİYAÇ ANALİZİNİN YAPILMASI İhtiyaç analizi aşamasında, mevcut piyasa olanaklarının ve yazılıma duyulan ihtiyacın tespit edilmesi gerekmektedir. Geliştirilmesi düşünülen ders yazılımının piyasada bulunup bulunmadığı, yazılım piyasada hali hazırda bulunuyorsa bu yazılımın fayda ve sınırlılıklarının neler olduğu, kullanıcılardan talep görüp görmediği, yeterli teknik donanıma sahip olup olmadığı gibi konular detaylı olarak incelenmelidir. 6

2. İHTİYAÇ ANALİZİNİN YAPILMASI Piyasada aynı amaca yönelik birden fazla yazılım olması mümkündür. Bu durumda rekabetin boyutları, ürünler arası farklılıklar, pazar payları, üretici firmaların bölgesel yoğunlukları ve müşterilerin düşünceleri mutlaka incelenmeli, yazılıma başlamadan önce bu boyutlar mutlaka dikkate alınmalıdır. Aksi taktirde kullanıcılar tarafından talep görmeyeceği baştan belli olan bir ders yazılımı geliştirilmiş, emek, işgücü ve para gibi kaynaklar israf edilmiş olur.

İHTİYAÇ ANALİZİ, DÖRT ADIMDA TAMAMLANAN BİR SÜREÇTİR; Hazırlık: İhtiyaç analizi için gerekli hazırlıkların tamamlanması, ihtiyaç analizi anket formu, görüşme formlarının çoğaltılması ve bunların uygulanacağı gruplar için anket uygulama programının hazırlanması işlemleri gerçekleştirilir. Bilgi Toplama: İhtiyaç analizi anket formundan, yapılacak karşılıklı görüşmelerden ve arşivlerden gerekli bilgilere ulaşılır. Bilgilerin Analizi: Yukarıda sözü geçen kaynaklardan ve daha başka ihtiyaç duyulan alanlardan sağlanan bilgilerin taşıdığı özelliklere göre sınıflandırılması ve ihtiyaç alanlarının belirlenmesi işlemleri gerçekleştirilir. Bilgilerin Raporlaştırılması: Belirlenen ihtiyaçların her biri için ayrı ayrı açıklayıcı bilgilerin yer aldığı ve belirlenen ihtiyaçların kapsamı, nedenleri ve ihtiyaçlara ilişkin çözüm önerilerinin getirildiği raporlaştırma işlemleri gerçekleştirilir. 8

3- HEDEFLERİN BELİRLENMESİ Hedef, öğretim etkinlikleri sonunda öğrencide bulunması istenen bilgi beceri ve tutumlardır. Bu hedeflere ulaşabilmek için öncelikli olarak sağlanacak alt hedefler önceden belirlenmelidir. Hedefler öğrenci davranışına dönüştürülerek ve öğrenme özelliğini belirtecek nitelikte yazılmalıdır. Çünkü hedefler kazandırılmak istenen davranış değişikliklerini kapsar. Hedeflerin belirlenmesi ders yazılımının hangi süreçler doğrultusunda ilerleyeceğinin baştan kestirilmesine olanak tanımaktadır. Bu sayede ders yazılımının geliştirilmesi sürecinde her bir aşamaya ilişkin nelerin yapılacağı belirlenmiş olacaktır. 9

4- HEDEF KİTLENİN ANALİZİ Bir ders yazılımının başarısı, diğer faktörler yanında, büyük ölçüde hedef kitlenin bilgi ve beceri düzeyine uygun olarak geliştirilmesine, uygulanmasına ve değerlendirilmesine bağlıdır. Hedef kitlenin önceden sahip olduğu bilgi ve beceriler giriş davranışları olarak adlandırılmaktadır. Bir tasarım yapılırken giriş davranışlarını dikkate almamak, öğretimin hedef kitle için çok güç yada çok basit olmasına neden olabilir. Böyle bir öğretim, hedef kitlenin motivasyonunu azaltmakla kalmaz, büyük çaplı kaynak israfına da neden olur. Hedef kitle analizi sürecinde, öğretilmesi düşünülen konularla ilgili hedef kitlenin sahip olduğu bilgi ve becerilerle ilgili bilgi toplanmaktadır. Bu bilgiler, hedef kitleye nelerin öğretilmesi gerektiği konusunda tasarım ekibine büyük oranda yardımcı olacaktır. 10

4- HEDEF KİTLENİN ANALİZİ Hedef grubun sahip olduğu niteliklerin analizi çeşitli yöntemlerle yapılabilir: Hedef kitle üyelerinin gözlemlenmesiyle, Hedef kitle üyeleriyle görüşülerek, Hedef kitle üyelerine test uygulayarak ve Hedef kitleyle ilgili tecrübe sahibi olan uzmanların görüşlerine başvurularak. Örnek: İlköğretim kademesindeki öğrencileri hedef alan bir ders yazılımında kullanılan tasarım, yöntem ve teknikler yetişkinler için geliştirilecek bir ders yazılımına göre içerik, görsel tasarım, erişim ve kullanılabilirlik gibi noktalarda büyük ölçüde farklılık gösterecektir.

5- TASARIM ÖĞELERİNİN BELİRLENMESİ Bu aşamada öncelikli olarak ne gibi tasarım tekniklerinin kullanılacağı, ara yüzün ne gibi işlevlerin olacağı, şablonun biçimsel özelliklerinin nasıl olacağı, hangi renklerin kullanılacağı gibi noktalar genel hatlarıyla belirlenmeye çalışılır. Bu aşamada içeriğe ilişkin veri girişi yapılmamaktadır. Tasarım öğelerinin belirlenmesi genel olarak tasarım alanının net hatlarla çizilmesine ve tasarımcıya çalışma rahatlığının sağlanmasına yardımcı olur. Tasarım öğelerinin belirlenmesi aşamasında göz ardı edilmemesi gereken önemli bir nokta da tasarım öğelerinin tasarım amacı doğrultusunda belirlenmesine dikkat edilmesidir. Görsel bir tasarım ne kadar çekici olursa olsun önemli olan verilmek istenen mesajı iletip iletmediğidir. Bu açıdan bakıldığında , görsel tasarım öğelerinin seçimi ve tasarım öğelerinin oluşturulması aşamasında, öncelikli olarak tasarıma yönelik amaçların göz önünde bulundurulmasıdır. 12

6- YAZILIM ARAÇLARININ BELİRLENMESİ Hali hazırda piyasada bulunan ve çeşitli özellikleri bakımından bir birlerine göre farklılıklar içeren Adobe Photoshop, Illustrator, Macromedia Freehand, Corel Draw gibi grafik üretim yazılımları ve ASP, PHP, Visual Basic, Flash, Dreamweaver gibi yazılım araçları kullanılarak ders yazılımlarının üretimi yapılmaktadır. Geliştirilen yazılımların veri taban işlemlerinde XML, Access, Mysql gibi veri tabanı uygulamaları kullanılmaktadır. 13

6- YAZILIM ARAÇLARININ BELİRLENMESİ Yazılım araçlarının belirlenmesi aşamasında öncelikli olarak veri tabanı seçimi ve tasarımı ve arayüz tasarımı ve geliştirme araçlarından oluşan iki aşamalı işlemler üzerine odaklanılmaktadır. Ders yazılımlarının lokal bir bilgisayarda çalışacak olması veya İnternet üzerinden yayınlanması ve veri tabanı işlemleri gibi çeşitli özellikler yukarıda sıralanan tasarım ve yazılım araçlarına ilişkin seçim kararının verilmesi aşamasında önemli belirleyiciler konumundadır.

7- TASARIMIN BİLGİSAYAR ORTAMINA AKTARILMASI (KODLAMA) Günümüzde yazılım kodları, daha önce olduğu gibi uzun uzun yazılmak yerine, görsel ve nesne yönelimli programlama dillerinin sağladığı araçlar yardımıyla, daha az zamanda ve daha pratik olarak gerçekleştirilmektedir. Tasarımı tamamlanmamış bir uygulama, programcıya ulaştığında, programcının yapacağı ilk iş modülü iyi anlamak olmalıdır. Bu aşamada programcının işinin kolaylaştırılması amacıyla tasarımda hazırlanan senaryolar, kodlama detayları ve akış diyagramlarının programcıya yazılı olarak verilmesi ve yapılacak işin detaylı olarak anlatılması gereklidir. 15

8- İÇERİĞİN TASARLANMASI VE ŞABLONA YERLEŞTİRİLMESİ Ders yazılımının programlamaya ilişkin öğeleri belirlendikten sonra içeriğe ilişkin hazırlanmış olan gerek görsel malzemeler gerekse metne dayalı malzemeler şablona aktarılır. Bu aşamada dikkat edilmesi gereken nokta hazırlanan içeriğin dil bilgisi ve anlam yönünden kontrolünün dikkatli yapılmış olmasıdır. İçeriğin oluşturulması sürecinde çeşitli bilgisayar uygulamalarının olanaklarından da yararlanılarak salt metne dayalı olmayan bir içerik hazırlamak kullanıcı ihtiyaçlarına daha iyi cevap verecektir. Görsel ve işitsel yönü ön plana çıkarılmış ve daha çok duyu organına hitap eden içerik sunumunun, öğrenme kalıcılığı üzerinde önemli etkide bulunacağı unutulmamalıdır. 16

8- İÇERİĞİN TASARLANMASI VE ŞABLONA YERLEŞTİRİLMESİ Bir bilginin görsel olarak aktarımı mümkünse ne kadar metin kullanılırsa kullanılsın görsel öğenin vereceği etki yakalanamaz. İçeriğin hazırlanmasında bir diğer önemli nokta da, bilgilerin sağlam ve güvenilir kaynaklardan temin edilme zorunluluğudur.

9- ARA DEĞERLENDİRMELERİN YAPILMASI Tasarım sürecinde verilecek kararlar ve ürünün geliştirilmesi sürecinde kararların sürekli olarak sınanması, tasarım bittikten sonra geri dönülmesi olanaksız olan bir takım hataların da ortadan kaldırılmasına olanak tanıyacaktır. Bu noktada, ders yazılımlarının geliştirilmesi aşamasında tasarım ekibinin tüm üyeleri ara değerlendirme aktivitelerinde bulunarak tasarım sürecinin sağlıklı olarak işlenmesine yardımcı olmalıdırlar. Yazılım geliştirme süreci her ne kadar teknik bir boyut olarak görülse de, sürecin verimli işleyebilmesi için içerik sunumuna yönelik bazı noktaların göz önünde bulundurulması ve periyodik olarak gözden geçirilmesi gerekmektedir. 18

9- ARA DEĞERLENDİRMELERİN YAPILMASI Yazılım geliştirme sürecinde programlama çalışmalarına ek olarak yürütülmesi gereken gözden geçirme çalışmaları, aynı zamanda tasarım sürecinde hazırlanmış olan görsel elemanlar ve programın işlevselliğinin değerlendirildiği aşamadır. Özellikle programlama ile işlevselliğin uyumunun değerlendirildiği bu süreç, sunulmak istenen içeriğin uygun biçimde sunulup sunulmadığını görmek amacıyla, geliştirme aşamasında yazılımın kontrolüne yönelik olan uygulamalıdır.

10 - YARDIMCI MALZEMELERİN GELİŞTİRİLMESİ Kullanıcı kılavuzları, yardım hizmetleri, sözlükler ve kısayollar gibi yardımcı malzemeler, tasarımın bitirilmesine yakın hazırlanması gereken malzemelerdir. Bu malzemeler genel olarak yazılım hakkında bilgi içeren görsel ve işitsel ürünler olabileceği gibi, basılı olarak hazırlanmış malzemeler de olabilir. Bu aşamada önemli olan,kullanıcının yazılımı kullanması esasında ihtiyaç duyabileceği her türlü bilgiye rahatlıkla ulaşabilmesidir. 20

10 - YARDIMCI MALZEMELERİN GELİŞTİRİLMESİ Yardım malzemelerinin geliştirilmesi aşamasında öncelikle sade ve açıklayıcı bir dil kullanılarak kullanıcının istediği bilgiye çabucak ulaşabilmesine olanak tanınmalıdır. Ders yazılımlarında, özellikle yazılım içine entegre edilmiş yardım seçeneklerine yazılımın her bir seviyesinden ulaşılabilmesine olanak tanınmalıdır.

11- PİLOT DENEMENİN YAPILMASI Pilot denemede yazılım gerçek ortamlarda, yazlımın potansiyel hedef kitlesini oluşturabilecek kişilerce denenmelidir. Ders yazılımları ile ilgili olarak öğretim boyutunda yapılan değerlendirme biçimleri dışında, teknik anlamda gerçekleştirilen, Alfa ve Beta testleri de literatürde karşılaşılan değerlendirilme türleri arasındadır. Alfa testi, çoklu ortam uygulaması tam bir işlevselliğe kavuşmadan, fakat çalışır durumdayken gerçekleştirilen değerlendirmedir. Uzmanlar ve tasarımcılar tarafından belirlenen gruplarca yapılır. Beta testinde ise yazılım son kullanıcıya sunulur. Yazılımın bu gurup tarafından güvenilirlik, kurulum ve dokümantasyon temelindeki değerlendirilmesi gerçekleştirilir. 22

12- SON KONTROLLERİN YAPILMASI VE ÇOĞALTMA Bu aşama, üretilen ders yazılımının seri üretimi yapılmadan önceki son aşamadır. Bu aşamada gözden kaçması muhtemel olası hataların düzeltilmesi ve yazılımın çoğaltılmaya hazır hale gelmesi gerekmektedir. Bunun için yazılım ekibinde bulunan herkesin kontrol çizelgeleri yardımıyla detaylı bir inceleme yapması önerilmektedir. Detaylı inceleme sonucunda bulunan hataların düzeltilmesinin ardından çoğaltma işlemine geçilebilir. 23

Sınavınızda Başarılar…