SIVI-ELEKTROLİT BOZUKLUKLARI ACİL BAKIM-II ÖĞR. GÖR. ÖZLEM KARATANA

Toplam Vücut Suyu = Vücut ağırlığının %60-70 Böbreklerin idrarla vücudun gereksinimlerine göre su, elektrolit ve solüt atımını düzenlemesi sonucu korunan bu denge mekanizmasına sıvı-elektrolit dengesi denir. Toplam Vücut Suyu = Vücut ağırlığının %60-70 Vücutta sıvılar 2 ana bölümde yer alır; İntrasellüler Ekstrasellüler

İNTRASELLÜLER İntrasellüler; hücre içinde bulunan sıvıdır. Total vücut sıvısının %70’ini oluşturur.

EKSTRASELLÜLER Ekstrasellüler; Hücre dışında bulunan sıvıdır. Total vücut sıvısının %30’unu oluşturur. Hücrelere besin sağlar ve atıkları uzaklaştırır. Ekstrasellüler sıvıdaki değişiklikler vücudun toplam sodyum içeriğine bağlıdır.

Ekstrasellüler sıvıların 3 bölümü Hücrelerarası (intertisyel) sıvı; hücrelerin ve damarların dışında yer alan sıvılar. Plazma (intravasküler) sıvı; damar içinde yer alan, kanın sıvı kısmıdır. Transsellüer sıvı; GİS, mesane, endokrin bezler, plevra ve periton içindeki sıvılardır.

Vücudumuz hem su hem de su içinde yer alan elektrolit ve elektrolit olmayan üre, kreatinin, glikoz gibi maddeleri içerir. Bu maddeler; difüzyon ve aktif taşınma yoluyla yer değiştirirler. Difüzyon; eriyebilir madde moleküllerinin kendi hareketleriyle yoğunluğu çok olan ortamdan, yoğunluğu az olan ortama doğru geçmesidir. Aktif taşınma; Maddelerin az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçiş işlemi için taşıyıcıya ve enerjiye ihtiyaç duymasıdır.

DİFÜZYON Difüzyon hızı; maddenin permeabilitesine, sıvıların konsantrasyon ve basınç farklarına, yüklü maddeler için membranın iki tarafındaki elektriksel potansiyel farkına bağlıdır.

DİFÜZYON 2 şekilde gerçekleştirilir. Basit difüzyon; molekül ya da iyonların enerji sarf etmeden kendi enerjileriyle hücre zarından geçmesidir. (O2 ve CO2) Kolaylaştırılmış difüzyon; maddelerin taşıyıcı bir maddeye bağlanarak hücre zarına geçmesidir. (Glikoz)

Vücut sıvıları, hücre içi ve dışında ozmoz yoluyla yer değiştirir Vücut sıvıları, hücre içi ve dışında ozmoz yoluyla yer değiştirir. Ozmoz; suyun yarı geçirgen bir zarla ayrılmış iki bölme arasında, yoğunluğun yüksek olduğu taraftan düşük olduğu tarafa geçişidir. Ozmolarite; bir litre solüsyon içinde çözülmüş partiküllerin toplam sayısıdır.(partiküller; elektrolitler ve kolloidlerler) Ozmatik basınç; suda çözünmüş partiküller devamlı hareket ederler, birbirlerine ve bulundukları yerin duvarına çarparak ozmotik basıncı oluştururlar. Ozmotik basınç, sıvıda bulunan partiküllerin ağırlığına veya büyüklüğüne değil, sadece bunların sayısına bağlıdır. Ozmol; ozmatik basıç birimi (Osm)’dir

Sıvı-Elektrolit Bozuklukları Volüm Değişiklikleri Elektrolit Dengesizlikleri Hipovolemi Sodyum(Na⁺) Dengesizlikleri Hipervolemi Potasyum (K⁺) Dengesizlikleri Kalsiyum (Ca⁺₂) Dengesizlikleri Magnezyum (Mg⁺⁺) Dengesizlikleri

Hipovolemi Dolaşımdaki sıvı volümün azalmasıyla ortaya çıkan durumdur. Nedeni; vücuttan aşırı sıvı kaybedilmesi, yetersiz sıvı alımı ve elektrolit yetersizliği sonrasında gelişir. Belirtileri; kretainin ve üre artışı, idrar yoğunluğunda artma, susama hissi, göz kürelerinde yumuşama, vücut sıcaklığında yükselme, bulantı, hızlı ve zayıf nabız,soğuk nemli deri,uyku hali, santral venöz basıçta düşme ve koma ortaya çıkabilir.

Vücuttan aşırı sıvı kaybına neden olan durumlar; Kusma, diyare, aspirasyon Terleme Yüksek solunum hızı Kanama Ciddi yanıklar Peritonit ADH yetersizliği Sıvı almada dikkatsizlik

Tedavi amaç? H/Y ağızdan beslenebiliyorsa sıvı alımı artılır. %0.9 NaCl, %5 Dekstroz veya Linger Laktat solüsyonu intravenöz yolla verilebilir. Yaşam bulguları ve bilinç durumu değerlendirilir.

Hipervolemi Hücre dışı sıvının artmasına bağlı olarak gelişen sıvı volüm dengesizliğidir. Su artışı ile birlikte sodyum artışı da gözlenir. Nedenleri; kapiller basıncın artması, plazma proteinlerin artması, lenfatik tıkanma, kapiller geçirgenliğin artması Belirtileri; gode bırakan ödem, hipertansiyon, taşikardi, dispne, pulmoner ödem, baş ağrısı, laterji, boyun venlerinde dolgunluk.

Kapiller basıncın artmasına yol açan durumlar; Böbreklerde su ve tuz tutulması Protein kaybı (yanıklar, derin yaralanmalar) Karaciğer hastalıkları, beslenme bozuklukları C vitamini eksikliği Bakteriyel enfeksiyonlar Toksinler

Tedavi Amaç? Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. %10 dekstroz takılır. Potasyum tutucu diüretikler verilerek, idrar atılımı artırılır. Pulmoner etkilenme derecesini belirlemek için akc sesleri dinlenilir. Bilinç durumu ve vital bulguları sık sık değerlendirilir.

ELEKTROLİT DENGESİZLİKLERİ Elektrolit; su gibi bir çözücüde, iyon adı verilen farklı elektrik yüklü partiküllere ayrılan, atomlardan oluşan bir madde-bileşik olarak tanımlanır. Pozitif yüklü iyonlar; katyon Negatif yüklü iyonlar; anyon Hücre içi sıvılarının başlıca katyonu POTASYUM, anyonları PROTEİN ve FOSFAT’ tır. Hücre dışı sıvılarının başlıca katyonu SODYUM, anyonları KLOR ve BİKARBONAT’ tır.

Elektrolitler; İyonik yüklerine göre reaksiyona girerek, Nöromüsküler irritabiliteyi sağlar Vücut sıvı ozmalaritesini sürdürür Hidrojen iyonu dengesini düzenler, Vücut sıvılarının dağılımını sağlar.

Sodyum(Na⁺) Dengesizlikleri Sodyum hücre dışı sıvıların ana katyonudur. Serumdaki normal değeri; 135-145 mEq/L arasındadır. Günlük sodyum gereksinimi 500 mg’dır. Na⁺ dengesinin sürdürülmesinde etkili organ böbrektir Hücre dışı sıvı volümü azaldığında böbreklerden sodyum emilimi, arttığında ise böbreklerden sodyum atılımı olur.(aldosteron ve ADH) Sodyum vücuttan ter ve dışkı ile atılır.

Sodyum Azlığı (Hiponatremi) Serum Na⁺ düzeyinin 135 mEq/L’ nin altında olmasıdır En sık karşılaşılan elektrolit dengesizliklerindendir. Nedenleri; devamlı kusma, diyare, peritonit, travma, enfeksiyonlar, yanıklar, aşırı terleme, açlık, kronik hastalıklar, tümörler, kafa travmalarından sonra oluşan ‘Gereksiz ADH Salınımı Sendromu’ , fazla saf su/ %5 dekstrozlu serum verilmesi, siroz, akut-kronik böbrek yetmezliği gibi.

Belirtileri; Bulantı, kusma, bağırsak hareketlerinde artma, kramplar, tetani, derin tendon reflekslerinde azalma, deri ve muköz membranda kuruluk, soğukluk ve solgunluk, idrar volümünde azalma, hipotansiyon, taşikardi, zayıf nabız ve ŞOK! NOT; Sodyum kanın ozmotik basıncını sağladığı için, kanda 120 mEq/L’ düzeyine indiğinde, beyin hücrelerinin hipotonisiteye çok hassas olması nedeniyle; birincil olarak santral sinir sistemi etkilenir.

Tedavi Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. Orta dereceli ise; %0.9 NaCl ya da Ringer Laktat takılır.(infuzyon yavaş verilmelidir.) Ağır dereceli ise; %3-5 NaCl solüsyonu verilmelidir. Su atılımını sağlamak için diüretikler verilir. Bilinç durumu ve vital bulguları sık sık değerlendirilmelidir.

Sodyum Fazlalığı (Hipernatremi) Serum Na⁺ düzeyinin 150 mEq/L’ nin üzerinde olmasıdır. Nedenleri; Diyabetes İnsipitus, hiperglisemi, siroz, IV yolla NaCl içeren solüsyonların fazla verilmesi, enteral yolla tuzlu gıdaların fazla alınması. Belirtileri; serebral venlerde yırtılma, huzursuzluk, ajitasyon, laterji, KOMA, görme bozuklukları

Tedavi Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. %0.2 ve ya %0.45 NaCl ya da % 5 Dekstroz takılır. Sıvı volüm fazlalığı varsa diüretikler verilir. Bilinç durumu ve vital bulguları sık sık değerlendirilmelidir.

Potasyum (K⁺) Dengesizlikleri Potasyum hücre içi sıvıların ana katyonudur. Serumdaki normal değeri; 3.5-5 mEq/L arasındadır. Günlük potasyum gereksinimi 100 mg’dır. Kas kontraksiyonlarında, sinir uyarılarının iletilmesinde, enzim ve hücre membranı fonksiyonlarında rol oynamaktadır. %80 idrarla, kalanı dışkı ve terle vücuttan atılır. NOT;kalp fonksiyonları için ana eleman niteliği taşıyan potasyum düzeyinin <2.5 mEq/L ya da >7mEq/L olması miyokard fonksiyonunun durmasına neden olur.

Potasyum Azlığı (Hipopotasemi/ Hipokalemi) Serum K⁺ düzeyinin 3.5 mEq/L’ den az olmasıdır. Sık karşılaşılan bir durum değildir. Nedenleri; devamlı kusma, diüretik alımı, yetersiz K⁺ alımı, K⁺ içeriği düşük serumlardan IV yolla verilmesi,diyare, uygun olmayan lavmanlar, ağır spor yapma, alkolizm. Belirtileri; halsizlik, kas zayıflığı, kramplar, EKG2 de değişiklikler ( AV Blok, ST çökmesi), hipoventilasyon, konfüzyon.

Tedavi Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. EKG’ sı gözlemlenir. 10 mEq KCL 100cc NaCl solüsyonunda dilüre edilip, bir saatte verilir. %5 dekstroz içeren solüsyon ile birlikte verilmemesine dikkat edilir. Kadeleks, Isolyte M gibi sıvılar takılabilir. NOT; Potasyum; IV verilirken kardiyak aritmiye neden olabileceğinden, hızlı ve direk olarak periferik vene verilmemesine, saatte 40 mEq’dan bir günde ise 160 mEq ’dan fazla verilmemesine, oligüri ya da anuri varlığında uygulanmamasına dikkat edilmelidir.

Potasyum Fazlalığı (Hiperpotasemi/ Hiperkalemi) Serum K⁺ düzeyinin 5 mEq/L’ den fazla olmasıdır. Böbrek yetmezliği olan hastalarda sık karşılaşılır. Tedavi edilebilen ancak geç kalınırsa hastanın yaşamını kaybetmesine neden olabilir. Nedenleri; aldosteron hormonu eksikliği, kan hastalıkları, insulin eksikliği, yanıklar, sepsis sonrası doku yıkımı, kan transfüzyonu sonrasında oluşan hemodiyaliz.

Belirtileri; bradikardi, ventriküler fibrilasyon,EKG değişiklikleri (QRS genişlemesi), AV kalp bloğu, abdominal distansiyon, kas zayıflığı, kas ve solunum parazileri.

Tedavi Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. EKG’ sı gözlemlenir. Kalsiyum klorür/ glukonat 500-1000 mg IV 5-10 dk da verilir. Potasyumu hücre içine sokmak amacıyla glikoz ve insulin (5mg glikoza 1ünite insulin) perfüzyonu yapılır. Sodyum bikarbonat 50-100mEq/L IV 10 dk verilir. 15-30 gr Sodyum poliesteral sulfonat 100ml suda eritilip oral yada rektal yoldan verilir. Lavman uygulayarak potasyum atılımı sağlanır.

Kalsiyum (Ca⁺₂) Dengesizlikleri Hücre dışı sıvıda az bulunur; nöromüsküler irritabilite ve kapiller geçirgenliği azaltmai kemik ve dış yapımı, sinir uyarılarının iletimi, kanın pıhtılaşması gibi birçok fizyolojik olayda önemli rol oynamaktadır. Serum kalsiyum düzeyi 4-5.5 mEq/L ya da 8.5-10.5 mEq/L kadardır. Vücutta 1.5 kg kadar bulunan kalsiyumun çoğu kemiklerdedir. Gıdalarla günde 0.5-1.5 gr alınmakta %10’u idrarla atılır

Kalsiyum Azlığı (Hipokalsemi) Serum kalsiyum düzeyinin 4.5 mEq/L ya da 8 mEq/L düşük olması durumudur. Nedenleri; yetersiz D vitamin alınması, akut/kronik pankreatit, banka kanının fazla verilmesi, asidoz tedavisi ve alkol bağımlılığı Belirtileri; kalpte aritmi, ventriküler fibrilasyon, hipotansiyon. Uzun dönem; saç dökülmesi, kemik ağrıları ve patolojik kırıklar

Tedavi Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. EKG’ sı gözlemlenir. Ağır hipoklasemi durumunda 10 ml kalsiyum IV olarak 1-2 ml/dk verilir. Emilimi artırmak için D vitamini verilir. NOT; dijital ilaçlarla birlikte verilmez!

Kalsiyum fazlalığı (Hiperkalsemi) Serum kalsiyum düzeyinin 6 mEq/L ya da 10.5 mEq/L fazla olması durumudur. Nedenleri; hiperparatiroidizm ve malign (kemik metastazları), uzun süreli yatak istirahati, yanlış kullanılan ilaçlar Belirtileri; poliüri, osteoporoz, kas zayıflığı, hipotansiyon, hipovolemi, konfüzyon, bulantı-kusma,konstipasyon.

Tedavi Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. %0.9 NaCl takılır. Bikarbonat, fosfat IV yolla perfüze edilir. Diüretik verilir, idrar ile kalsiyum atılımı artırılır.

Magnezyum (Mg⁺⁺) Dengesizlikleri Hücre içi sıvının potasyumdan sonra önemli ikinci katyonudur. Vücutta nöromüsküler sistemin devamlılığını sağlamak için gerekli elektrolittir. Vücutta 3000’den fazla enzimin aktivasyonunda, miyokard fonksiyonlarının gerçekleşmesinde ve hücre metabolizmasında rol oynamaktadır. Serum magnezyum düzeyi 1.5-2.5 mEq/L arasındadır. Günlük ihtiyaç 200-300 mg’ dır.

Magnezyum Azlığı (Hipomagnezemi) Serum magnezyum düzeyinin 1.5 mEq/L’ den az olmasıdır. Kalsiyum ve potasyum eksikliği ile birlikte görülür. Yoğun bakım hastalarında sık karşılaşılan bir durumdur. Nedenleri; yetersiz magnezyum alımı, alkolizm, uzun süre IV tedavi uygulama, miyokard infarktüsü, sepsis Belirtileri; tetani, parestezi, tremor, halüsinasyon, EKG değişiklikleri, kardiyak aritmiler.

Tedavi Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. IV olarak Mg⁺⁺ infüzyonu yapılır. IM yapılacaksa gluteal kasta derine yapılmalı ve masaj yapılarak emilim kolaylaştırılmalıdır. Derin tendon refleksleri ve yaşam bulguları takip edilir.

Magnezyum fazlalığı (Hipermagnezemi) Serum düzeyinin 2.5 mEq/L ‘ den fazla olmasıdır. Nedenleri; lavman ve laksatiflerin aşırı kullanılması, böbrek yetmezliği, hemolitik anemi ortaya çıkarabilir. Belirtileri; kaslarda zayıflık, paralizi, yorgunluk, EKG değişiklikleri, kardiyak aritmi, KOMA.

Tedavi Hastanın vital bulguları değerlendirilir Damar yolu açılır. EKG bulguları gözlemlenir. Yaşam riski söz konusu ise IV %10 kalsiyum glukonat uygulanır. Böbrek sorunu yoksa %0.9 NaCl infüzyonu ve diüretikler verilir.