İyi İnsanlar Neden Etik Dışı Davranışlarda Bulunurlar Prof. Dr. Dilek Cindoglu,Mardin Artuklu Üniversitesi TÜRMOD,  Davetli Açılış Bildirisi 3-5 Nisan 2014   İyi İnsanlar Neden Etik Dışı Davranışlarda Bulunurlar  

“iyi insan”; ÖZÜ SÖZÜ BİR İNSAN Toplumun dışında bir İNSAN var mıdır? Kişilik ; kendi değerlerini davranışlarına yansıtabilen insan olmak? Tutumları ile davranışları uyumlu ; ÖZÜ SÖZÜ BİR İNSAN

Tutumlar ve davranışlar her zaman uyumlu mudur? Tutumlar (attitudes) belli bir olaya-kişiye-olguya ilişkin değerler bütünü Davranışlar (behaviours)

Bilişsel Çelişki ve ETİK Birbiri ile uyumlu olmayan tutum ve davranış içinde olduğumuzda içimiz rahat etmez, ya tutumumuzu ya da davranışımızı değiştiririz. Hem yalan söylemek kötü diye düşünüp, yalan söyleyemeyiz.. Bir şekilde durumu RASYONALİZE ederiz.. Meselea, “O yalan gerekli idi” , “ o zaten yalan değil”.. gibi

“etik dışı davranışlar-mesleki etik”: ; ÖZÜ ile SÖZÜ ayrı düşer İnsanlar ne zaman “yanlış” yapar,? ÖZÜ ile SÖZÜ ayrı düşer Yalan söyler Hırsızlık yapar Rüşvet alır Şiddete yönelir

Ne zaman etik dışı davranırız? Kişilik Özelliklerimiz? Ortam-çevre?

Ortam – Çevre Sosyal Bağlar Teorisi İçinde olduğumuz aileye-şirkete-okula-partiye bağlı hissediyorsak, o kurumları bozacak etik dışı davranışlarda bulunmayız.

Ortam - Çevre Pymalian Etkisi Eğer içinde bulunduğumuz ortam-çevre bize potansiyel suçlu gözü ile bakıyorsa, bizim de etik dışı davranışlarda bulunma ihtimalimiz artar

Ortam - Çevre Başarılı olma baskısı – zengin olma baskısı… etik dışı davranışlara itebilir.

ORTAM Gruba Uyum Soloman ASCH deneyi (1951) Yargılarımızı olumsuz ve yanlış etkileyen grup etkisi

Ortamın –Çevrenin Baskısı Milgram Deneyi Eğer baskı yapan kişi Statülü ise Eğitimli ise Orta yaşlı-erkek ise (Milgram ın YALE Üniversitesindeki deneyinde deneklerin yüzde 67 si laboratuar ortamında 450 V a kadar elektrik verebilmişlerdir.

Ortam ve TEPKİSELLİK KURALLAR adil değilse insanlar en tahmin edemeyecekleri etik dışı davranışlarda bulunabilirler (reactance)

Etik Olmayan Ortamlar ve Kişi Herkes yapıyor, ben neden yapmayayım?? (free-rider)

Kişilik Özellikleri ve Etik Egosu çok kuvvetli kişiler kendilerini ortalama insandan daha yukarda görür ve ETİK DIŞI davranışa yeltenebilirler. “Ben yaptım oldu”

Kişilik Özellikleri ; Güçsüzlük ve Çıkış YOK hissi Bir kere etik dışı davranışta bulunan kişi, kendine güveni güçlü değilse, bir kere “kötü” olunca, buradan çıkış yok hissine kapılabilir.

Kişilik Özellikleri: Kendine Güven Kendine güveni fazla olan insanlar ise daha ETİK davranırlar. Çevreden-dışardan değil, İçeriden-Kişilikleri tarafından yönlendirilme ihtimalleri daha kuvvetlidir Gene kendine güveni fazla olan insanlar, bir kere yaptım .. Gene yapabilirim..diye etik dışı davranışlarda bulunabilirler

SONUÇ; Kişilik-kişisel değerler davranışlarımızı büyük ölçüde belirlemekle birlikte; Çevre – aile çevresi- cemaat çevresi- iş çevresi- arkadaş çevresi İyi insanların NASIL davranacaklarını şekillendirir.

KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ için Daha az BASKI altında yetişen çocukların kendi öz değerlerinin daha etkin olacağını; ORTAM lardan daha az etkileneceğini beklemek mümkün.

1 milyon dolarlık soru: KENDİNE GÜVENLİ; kendi DEĞERİNİ bilen, DUYGU ve DÜŞÜNCELERİNİN farkında ÇOCUKLAR bu topaklarda NASIL YETİŞİR?

ORTAM için ; Çalışanların-aile fertlerinin- grup mensuplarının kendilerini KABUL EDİLDİKLERİ, SEVİLDİKLERİ, SAYILDIKLARI bir ortamda daha az ETİK DIŞI davranışlarda bulunacaklarını bekleyebiliriz.

EN SON; İYİ İNSANLAR DA ETİK DIŞI DAVRANIŞLARDA BULUNURLAR. Prof. Dr. Dilek CİNDOGLU Mardin Artuklu Üniversitesi