GENÇLİK ve MADDE KULLANIMI DOÇ. DR. ARTUNER DEVECİ C.B.Ü. TIP FAK. PSİKİYATRİ A.D. MANİSA

GİRİŞ YAYGINLIK VE TÜRKİYE’DEKİ ARAŞTIRMA SONUÇLARI MADDE KULLANIMINA BAŞLAMA NEDENLERİ GENÇLİK DÖNEMİNDE KULLANILAN MADDE CİNSİNE GÖRE AŞAMALAR GENÇLİK DÖNEMİNDE BAĞIMLILIK DÜZEYİNE GÖRE EVRELER MADDE KULLANAN KİŞİLERDE GÖRÜLEN DAVRANIŞ VE FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER ÇEŞİTLİ MADDELERİN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR KORUYUCU YAKLAŞIM

Gelişmiş ülkelerdeki ve Türkiye’deki Madde kullanımı sorununun genel boyutu Gelişmiş ülkelerdeki ve Türkiye’deki genel tutum ve toplumsal bakış açısı Gençlik döneminin önemi Aile tutumu, soruna etkisi ve katkısı

Bağımlılık Biyolojik Sosyal Davranışsal

Bağımlılık Tanımı Madde kullanıcısının beyninde yapısal ve nörokimyasal değişikliklere bağlı olarak istemli madde kullanma davranışının zorlantılı madde kullanımına dönüşmesi biçiminde sonuçlanan bir beyin hastalığıdır

YAYGINLIK ARAŞTIRMALARI Bilgi düzeyini ölçmeye yönelik araştırmalar Tutumları saptamaya yönelik araştırmalar Hedef kitle olan gençlerde yapılan araştırmalar (okullar)

Alkol Madde Araştırma ve Tedavi Merkezi’ne (AMATEM) madde kullanımı tedavisi için ilk kez başvuranların sayısı 1996.................................955 2000.................................3908 dört kat artış

İstanbul’da lise öğrencileri üzerinde 1998 yılında yapılan bir araştırmada yaşam boyu en az bir kez; Sigara kullanımı.........................................% 65,1 Günde en az bir kez sigara içenler.............% 22,5 Alkol kullanarak sarhoş olma..................% 27,8 Esrar kullanımı...........................................% 3,6 Uçucu madde (tiner vs)............................% 8,6 Eroin, kokain, hap vs.................................% 3,3

20 yaş altında madde kullanımı tedavisi için bir sağlık kuruluşuna baş vuran gençlerin oranı 1991...........................% 2,5 1995...........................% 6 Artış oranı: ~ 2,5 kat

Türkiye’de yapılan çalışmalara göre en sık kullanılan maddeler sıralaması Sigara Alkol Uçucu maddeler (Tiner, bally vs) Esrar

Sakinleştirici haplar 5.2 Uçucu maddeler 5.1 Esrar 4.0 Ekstazi 2.5 2001 yılında 9 ilde ilköğretim ve ortaöğretim gençleri arasında yapılan “Gençler arasında sigara, alkol ve madde kullanım yaygınlığı” isimli araştırmadan elde edilen veriler 24.000 kişiden toplanmıştır yaşamboyu Sigara 55.9 Alkol 45.0 Sakinleştirici haplar 5.2 Uçucu maddeler 5.1 Esrar 4.0 Ekstazi 2.5 Eroin 2.5 (Ögel ve ark. 2004)

Madde kullanımına başlama nedenleri Biyolojik etmenler Psikolojik gelişim etmenleri Yakın çevredeki kişilerin etkisi Çevresel etmenler Toplumsal etmenler

Kişinin organik-bedensel yapısı ile ilgili etmenlerdir. Biyolojik etmenler Kişinin organik-bedensel yapısı ile ilgili etmenlerdir. Ailesinde ve yakın akrabalarında madde kullanımı olan gençlerde madde kullanım oranı yüksek Eroin bağımlısı kişilerin birinci derece akrabalarında eroin bağımlısı bulunma olasılığı bağımlı olmayan kişilerin akrabalarına göre DOKUZ KAT daha yüksek

Psikolojik gelişim etmenleri Gençlik döneminin temel özelliği değişimdir Genç bu değişim sürecinde, ailesine, topluma, karşı cinse kendisini kabul ettirme çabası içine girer

Bu değişim sürecinde genç yoğun stres altında kalır Stresle başa çıkmak için dışarıdan bakıldığında uyumsuz olarak değerlendirilen başa çıkma yollarını kullanmaya çalışır Madde kullanımı da bu yollardan birisidir

Gençlik dönemindeki, duygusal değişkenlik özelliği, tepkilerde artış eğilimi, davranışlarını kontrol edememe, heyecan arama, geleneksel davranışlardan farklı davranma eğilimi yanlış şekillendiğinde madde kullanımına zemin oluşturabilir

Yakın çevredeki kişilerin etkisi Aile içinde duyguların yaşanmasına izin verilmemesi Aşırı ve yıkıcı eleştiri Yetersiz disiplin ve denetimsizlik İlgisizlik ve yakınlaşamama gençte hırçınlık, geçimsizlik, uyumsuz davranışlara yol açabilir

 Gencin bağımsızlık isteği artar BAĞIMSIZLIK İSTEĞİ  Ebeveyn otoritesi azalır  Gencin bağımsızlık isteği artar 0 yaş 18 yaş

EBEVEYNİN KONTROL İSTEĞİNE KARŞI GENCİN BAĞIMSIZLIK GEREKSİNİMİ Çatışma Ebeveynin kontrol isteği Gencin özgürlük gereksinimi

OTORİTEYE UYMA DAVRANIŞINDAN BAĞIMSIZLIĞA GEÇİŞTE EBEVEYN ETKİSİ • Karar verici ebeveyn • Danışman ebeveyn Kararları alır Kararlara rehberlik eder Sorumluluk taşır Sorumluluk paylaşılır Kontrolü elinde tutar Kararlara etki eder Kendi bilgisine göre davranır Bilgi sağlar

Bağımsızlık konusunda karşılıklı düşünceler EBEVEYN GENÇ O artık çocuk değil. O daha sorumlu olmalı. Arkadaşlarını seçerken daha dikkatli olmalı. Zamanını daha çok çalışarak geçirmeli. Ev işlerine yardımcı olacak kadar büyüdü. Odasını biz uyarmadan da düzenli tutmasını bilmeli. Bir erişkin gibi davranacak kadar büyüdü. Ben artık çocuk değilim. Daha bağımsız olmak istiyorum. Kendi arkadaşlarımı seçebilecek kadar büyüdüm. Zamanımı nasıl geçireceğimi ben bilirim. Sürekli olarak ne yapacağımı söylemelerinden bıktım. Burası benim odam. Neden kendi istediğim gibi olmasın? Kendi hayatımı nasıl yaşayacağımı bilecek kadar büyüdüm.

Uyumsuz davranış ortaya çıkınca genç ailesi tarafından sürekli sorun yaratan çocuk durumuna sokularak itilir ve reddedilir Sonuçta aradaki iletişim daha da azalır. Kısır döngü okul yaşamını da etkiler. Genç uyumsuz davranışları nedeni ile okul çevresinde de itilmeye başlanır KRİTİK NOKTA Genç kendisi ile aynı durumda olan, toplumca onaylanmayan gruplar içinde kendini bulur ve bu gruplar içinde kendisini daha rahat ve mutlu hissetmeye başlar

Sonuç olarak, genç kendisini mutlu hissettiği, sözüne saygı duyulduğunu düşündüğü bu grup içinde barınabilmek için bu grup gibi davranmaya başlar. Uyumsuz davranışların sık görüldüğü bu gruplarda sigara, alkol ve bağımlılık yapıcı etkisi olan diğer maddelerin kullanımı sıktır. Böylece gencin bu tür maddelerle ilk karşılaşması gerçekleşmiş olur

Aileye bazı önerilerde bulunmak yararlı olabilir Aile her ne olursa olsun genç ile ilişkisini bozmamalıdır Onunla alkol ya da madde etkisi altında olmadığı zaman konuşmalıdır Korkmadan ve korkutmadan, kuşkularını paylaşabilmelidir Konu hakkında bilgilenmeleri zorunludur

Çevresel Etmenler Okul Toplumsal organizasyon Meslek grupları Sağlık kuruluşları Emniyet güçleri Sivil toplum örgütleri

Toplumsal Etmenler Değer yargıları Tutumlar Ahlaki değerler İnanç sistemleri

Gençlik döneminde kullanılan madde cinsine göre aşamalar Sigara ve bira, şarap gibi hafif alkollü maddelerin kullanılması Ağır alkollü maddelerin kullanılması Esrar kullanımı Eroin, kokain ve diğer kuvvetli bağımlılık yapan maddelerin kullanılması

14 büyük ilde 15-17 yaş grubunda yapılan bir yapılan bir araştırmada, Esrarı denemiş olanların daha sonra eroin ya da kokain kullanma oranı hiç esrar denememiş olan kişilere göre 70 kat daha fazla bulunmuş  Yani esrar önemli ve tehlikeli bir geçiş maddesidir

Gençlik döneminde bağımlılık düzeyine göre evreler Deneysel kullanım evresi Sosyal kullanım evresi Aşırı madde kullanım evresi Bağımlılık evresi

Madde kullanan kişilerde görülen davranış değişiklikleri Çevre ve arkadaş değişikliği Kimi zaman neşeli, sakin; kimi zaman öfkeli, saldırgan olma Aile ilişkilerini azaltma, evde daha az bulunma Ev içinde yalnız kalmayı tercih etme Sık sık banyoya gitme Aşırı para harcama Kendine bakımın azalması Okul başarısında düşme

Madde kullanan kişilerde görülen fiziksel değişiklikler Uyku bozukluğu Dalgınlık, halsizlik, yorgunluk ve isteksizlik Beslenme bozukluğu ve kilo kaybı Gözlerde kanlanma, göz bebeklerinde daralma ya da genişleme Konuşma güçlüğü, peltek ya da mırıldanır gibi konuşma Sarhoşluk hali Ciltte leke, yara ve enjeksiyon izleri

Esrar Bronşit, Akciğer kanseri Diş eti hastalıkları Panik, korku, kuşku hali Reflekslerde azalma Bellek bozuklukları Konsantrasyon güçlüğü

Ölüm Eroin Yaygın enfeksiyonlar, apse Gangren Akciğer iltihabı, tüberküloz (verem) Burun kıkırdaklarında delinme Damar yolu ile kullanım sonucu hepatit, AIDS, koma Ölüm

Kokain Ağır ruhsal bozukluk tablosu Saldırgan davranış Burun kıkırdağında delinme Ses tellerinde felç Sara nöbetine benzer nöbetler Kalp ritminde bozulma Kalpte enfarktüs Beyin damarlarında tıkanma Akciğerlerde su toplanması Solunum felci Ani ölüm

Ölüm Uçucu maddeler Çarpıntı Bayılma Saldırganlık Tansiyon düşüklüğü Kalıcı beyin hasarı Bilinç bozukluğu Kalp ritminde bozulma Koma Ölüm

Ölüm Amfetamin Saldırgan davranışlar Şiddet davranışı Kalp ritminde bozulma Sara nöbetine benzer nöbetler Beyin, damar hastalıkları Koma Ölüm

Ekstazi Tansiyon artışı Aşırı terleme Ani ölüm

Sakinleştirici haplar Aşırı uyku hali Konuşma bozukluğu Yürüme güçlüğü Solunum yavaşlaması Koma Ölüm

KORUYUCU YAKLAŞIM BİRİNCİL KORUYUCU YAKLAŞIM Yaşamı boyunca hiç madde ile karşılaşmamış kişilerin bu maddeleri kullanmaya başlamasını engellemek amacı ile yapılan çalışmalardır. (Bilgilendirme toplantıları, konferanslar, seminerler vs)

İKİNCİL KORUYUCU YAKLAŞIM Madde kullanmaya başlamış ancak bağımlı hale gelmemiş kişilerin bağımlı hale gelmesini önlemek amacı ile yapılan çalışmalardır. (Kişinin kendi durumunu değerlendirmesini, kendisine yardımcı olunabileceğini kavramasını sağlamak, sağlık kurumlarına baş vurabileceğini öğretmek vs)

ÜÇÜNCÜL KORUYUCU YAKLAŞIM Belirli bir süre madde kullanarak madde bağımlısı haline gelmiş kişilerin tedavisinin sağlanarak geriye dönüşü olmayan sosyal ve tıbbi kayıplardan korumak, ölümü engellemek için yapılan çalışmalardır. (Ayaktan ya da yatarak tedavi vs)

Maddeye değil, Hayata bağlan