Hazırlayan: B. Rabia Aslan Fen ve Teknoloji Dersi MADDEYİ TANIYALIM Hazırlayan: B. Rabia Aslan

Fen ve Teknoloji Dersleri Madde,Cisim, Malzeme,Eşya Maddenin Özellikleri Maddenin Halleri Maddenin Hal Değiştirmesi

Madde Uzayda yer kaplayan kütlesi ve hacmi olan her varlığa madde denir. Örnek: demir, bakır, taş, toprak, altın vb.

Cisim Maddelerin şekil almış haline cisim denir. Demir maddedir. Demir makas, cisimdir. Cam bir maddedir. Cam ampul bir cisimdir.

Malzeme Bir yada birkaç tanesini bir araya getirdiğimiz ve bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler malzemeleri oluştururlar.  Un, tuz, su, maya gibi maddeler ekmeği oluşturan; kereste, çivi, tutkal gibi maddeler masayı oluşturan; çimento, kum, su gibi maddeler betonu oluşturan malzemelerdir.

Eşya Evlerimizde, okulumuzda ve daha bir çok yerde kullandığımız koltuk , halı, sandalye, çanta, kalem, silgi, ayakkabı, gömlek gibi cisimler birer eşyadır.

Alet Maddeleri şekillendirmek, bir el işini yada onarımı gerçekleştirmek için özel olarak yapılmış cisimlere alet denir. Pense, tornavida, çekiç, tığ, oklava, kepçe birer alettir.

Maddelerin Özellikleri Maddeler yapılarına göre bazı özellikler gösterirler.   Mıknatıslık, suda batma yada yüzme özelliği maddelerin bu özelliklerindendir.

MIKNATISA ÇEKİLME Mıknatıs demir, kobalt, nikelden yapılan maddeleri kendine çeker.  Bu tür maddelerden yapılan çivi, toplu iğne, ataç raptiye gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilirler. Ağaç, cam, alüminyum, kauçuk gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmezler.  Mıknatıs demir dürü maddeleri çeker.  

SUYU ÇEKME-ÇEKMEME ÖZELİĞİ Bazı maddelerin su gibi sıvı maddeleri emme özelliği vardır.   Bu durum maddelerin gözenekli bir yapıya sahip olmasından kaynaklanır. Sünger, el bezi, kağıt peçete yada kağıt havlu gibi cisimler suyu emerler.

SUDA BATMA-YÜZME ÖZELLİĞİ Maddelerin bazıları suda batmaz ve su üzerinde yüzerler. Şişe mantarı, plastik köpük, kağıt, tahta gibi maddeler suda batmazlar.   Metal para, silgi, taş, seramik ve cam parçaları suda batarlar Batar. Batmaz.

Maddeyi Niteleyen Özellikler Çevremizde insanlar, hayvanlar, dağlar, ağaçlar, taşıtlar, eveler, taş, toprak gibi milyonlarca sayıda canlı yada cansız varlık görürüz. Canlı yada cansız olsun tüm bu varlıklar birer maddedir.

Maddeyi Niteleyen Özellikler İçinde bulunduğumuz evrende hacmi ve kütlesi bulunan her varlık bir maddedir . Maddeleri ve maddelerden yapılmış cisimlerin özelliklerinin duyu organlarımızla algılıya biliriz.

Çileğin tadını yiyerek anlayabiliriz Çileğin tadını yiyerek anlayabiliriz. Kolonyayı kokusundan anlaya biliriz. Mermerin sertliğini dokunarak anlaya biliriz. Duyu organlarımızla aldığımız maddeleri saydamlık-opaklık-matlık, sertlik- yumuşaklık, esneklik- berklik, salamlık- kırılganlık gibi özellikleriyle niteleriz.

SAYDAMLIK-OPAKLIK Işığı geçiren maddelere saydam, ışığı geçirmeyen maddelere opak maddeler denir. Cam, su, bazı plastik maddeler, hava saydam maddelerdendir.Odun opaktır.

PARLAKLIK-MATLIK Altın, gümüş, çelik çaydanlık, mermer, cilalı mobilya gibi cisimler parlak; halı, yazı tahtası, silgi, kumaş gibi cisimler mattır.

SERTLİK-YUMUŞAKLIK Çevremizde gördüğümüz ve kullandığımız madde yada cisimlerin bazıları sert, bazıları yumuşaktır. Taş, demir, tahta gibi cisimler sert, hamur, sünger, pamuk, lastik gibi cisimler yumuşaktır.

ESNEKLİK-BERKLİK Lastik gibi maddelere kuvvet uygulayarak şekilden şekle sokabiliriz. Ancak esnek maddeler kuvvetin etkisi kalktığında eski şekillerine döner. Bu tür maddelere esnek maddeler denir.

ESNEKLİK-BERKLİK Sünger, paket lastiği gibi maddeler esnektir.Esnemeyen maddelere berk maddeler denir.Kurşun kalem, mermer vazo, cam sürahi gibi berk maddeler esnetildiği zaman kırılırlar.

SUYU GEÇİREN-SUYU GEÇİRMEYEN Bazı maddeler suyu geçirmezler. Bu tür maddeler suyun geçmemesi gereken durumlar. Şemsiye, sereyi örten naylon, su koyduğumuz bardak, çatıyı örten kiremit bu amaçla kullanılır.

KOKULU-KOKUSUZ Çevremizde kokulu ve kokusuz bir çok madde bulunur.Çiçek, meyve, kolonya, parfüm kokusu güzel;çöp kanalizasyon kokusu gibi kokular kötü kokulara örnek verilebilir.

KOKULU-KOKUSUZ Bazı maddeleri kokularından tanıya biliriz.Hava, su, şeker, un, pirinç, can, demir, altın gibi bir çok maddelerin kokusu yoktur. Bu maddeleri koklayarak tanıyamayız.

KATI-SIVI Katı yada sıvı bir çok madde vardır. Kalem, sıra, cam, taş, odu, kömür, duvar, çanta, kitap gibi maddeler katı maddelerdir.

KATI-SIVI Su, sıvı yağlar, kolonya, benzin, meyve suyu, süt, sirke gibi maddeler ise sıvı maddelerdir. Bu maddeleri görerek yada dokunarak tanıyabiliriz.

PÜRÜZLÜ-PÜRÜZSÜZ Bazı madde yada elimizle dokunduğumuzda pürüzlü yada düzgün olduğunu anlaya biliriz. Taşın, tuğlanın, toprağın, ağaç gövdesinin, zımparanın yüzeyi pürüzlüdür.

PÜRÜZLÜ-PÜRÜZSÜZ Cilalı bir masanın, camın, televizyon ekranının, yere döşenmiş seramiğin yüzeyi pürüzsüzdür.

Maddenin Ölçülebilir Özellikleri Hacim, Kütle, Ağırlıktır.

Maddenin Görülebilir Özellikleri Yumuşaklık, Sertlik Parlaklık, Matlık Saydamlık, Opaklık Düzgünlük, Pürüzlülük Renk, Koku, Tat

Maddenin Halleri Katı maddeler:taş, demir,bakır,altın vb. Sıvı maddeler:su, petrol,mazot, gaz yağı vb. Gaz maddeler: su buharı, oksijen, vb.

Katı Maddeler Katı maddelerin belirli şekli ve hacmi vardır. Molekülleri arasında boşluk azdır. Sıkıştırılırlarsa bile hacimleri küçülmez. Molekülleri bulundukları yerde titreşerek hareket ederler.

Sıvı Maddeler Sıvı maddelerin belirli bir hacimleri vardır. Belli bir şekilleri yoktur.Konuldukları kabın şeklini alırlar. Molekülleri birbiri üzerinden kayarak hareket eder.Sıvılar sıkıştırıldığında hacimleri küçülmez.

Gaz Maddeler Gaz maddelerin belli bir şekilleri yoktur.Bulundukları kabın şeklini alırlar. Belli bir hacimleri yoktur. Bulundukları kabın hacmini alırlar.

Maddenin Hal Değiştirmesi Erime Donma Buharlaşma Kaynama Yoğunlaşma

Erime Her maddenin erime ve donma sıcaklığı ayrıdır. Erime ve donma olayları bitinceye kadar sıcaklık sabit kalır. Katı bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvı haline geçmesi olayına erime denir. Buzun erime sıcaklığı 0 C°. Demirin erime sıcaklığı 1540 C °.

Donma Sıvı bir maddenin yeterince soğutularak katı hale geçmesine donma denir. Suyun buz olması.

Buharlaşma Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline gelmesine buharlaşma denir. Sıcaklık artarsa buharlaşma hızlanır. Buharlaşma her sıcaklıkta olur.

Yoğunlaşma Gaz maddenin sıvı hale geçmesi olayına yoğunlaşma denir. Su buharının, su damlacıklarına dönüşmesi. Yoğunlaşma da buharlaşma gibi her sıcaklıkta olur.

B T İ İ T