KONTRASEPSİYON YÖNTEMLERİ Prof. Dr. Tijen KAYA TEMİZ
KONTRASEPSİYON YÖNTEMLERİ 1-Hormonal Kontrasepsiyon Kombine oral kontraseptifler (OKS) Mini haplar Postkoital kontraseptif haplar Enjekte edilen kontraseptifler Deri altı implantları 2-Rahim içi araçlar (RİA) Progesteron içeren rahim içi araçlar Bakırlı rahim içi araçlar
KONTRASEPSİYON YÖNTEMLERİ 3-Bariyer yöntemleri Kondom Diyafram Spermisitler Bariyer yöntemleri cinsel yolla bulaşan hastalıklara ve serviks kanserine karşı koruma sağlar. 4-Cerrahi sterilizasyon Tüp ligasyonu Vazektomi
KONTRASEPSİYON YÖNTEMLERİ 5-Doğal aile planlama yöntemleri Bazal vücut ısısı yöntemi Takvim yöntemi Geri çekme (Koitus interruptus) Vajinal duş Bu yöntemlerin temel amacı fertil periyotta cinsel ilişkiden kaçınmaktır. Güvenirliliği en düşük yöntemlerdir.
ORAL KONTRASEPTİFLER Gebe kalmayı önleme amacıyla kadınlar tarafından ağızdan alınmak suretiyle kullanılan steroidal ilaçlara oral kontraseptifler adı verilir. ORAL KONTRASEPTİFLERİN VE BENZERİ HORMONAL İLAÇLARIN UYGULANMA ŞEKİLLERİ 1) Kombinasyon tipi uygulama: Siklusun 5. gününden başlayarak 25. gününe kadar hergün tek doz halinde estrojen + projestin kombinasyonu verilerek yapılır. Gebeliği önleme yöntemleri içinde en etkin olanıdır. Sabit kombinasyonlu veya monofazik haplar Bifazik haplar Trifazik haplar
2) Minik-hap uygulaması: Kesintisiz bir şekilde, ufak dozda sadece projestin içeren hap verilerek yapılır. 3) Uzun etkili kontraseptif steroid preparat ile yapılan uygulama: İçindeki steroidi yavaş olarak uzun sürede oldukça sabit bir hızda salıveren preparatlardır. i) i.m depo medroksiprojesteron asetat (MPA) veya projestin+estrojen kombinasyonu injeksiyonu ii) İmplantlar iii) Vajinal halkalar 4) Projesteron antagonistleri: Mifepriston 5) Koitustan sonra (postkoital) uygulama
Kombinasyon Tipi Kontraseptif Etkinin Mekanizmaları Ovülasyonun inhbisyonu: Bu olaydan sorumlu olan esas komponent estrojendir. Serviksin mukus salgısı üzerine etki: Siklusun foliküler dönemininde projestin içeren kombinasyon verilmesi, estrojenin serviks mukus salgısını artırıcı etkisini inhibe eder. Endometriyum üzerine etki: Kombinasyon tipi preparatları alanlarda projestin, estrojenin endometriyum üzerindeki proliferasyon yapıcı etkisini inhibe eder. Fallop boruları üzerine etki: Projestinler fallop borularının motilitesini azaltırlar.
Jenital Organlar Üzerindeki Diğer Etkiler: Kombinasyon tipi uygulamalar overlerde inaktivasyona neden olur. Overler ufalır, over kanserine karşı koruyucu etkinlik gösterir. Primer dismenore varsa, bunu düzeltir. Uterustan kan kaybını azaltarak demir eksikliğini düzeltirler. İçlerindeki estrojen ve projestin nedeniyle memelerde büyüme yaparlar.
Yan Tesirleri 1. Bulantı: Estojene bağlıdır. 2. Ara kanaması: Estrojen/projestin dengesizliğine bağlıdır. 3. Amenore: Kesilme kanaması estrojenik ilacın nisbi azlığına bağlı olarak meydana gelmeyebilir. 4. Memelerde dolgunluk duyarlık: Genellikle estrojene bağlıdır. 5. Laktasyonun inhibisyonu: Prolaktinin meme bezleri üzerindeki etkisinin estrojen tarafından inhibe edilmesine bağlıdır. 6. İştah artması ve şişmanlama: İştah artmasından projestin komponenti ve su ve tuz tutulmasından estrojen sorumludur.
7. Psişik etkiler ve libidoya etkisi: Depresyon ve halsizlik muhtemelen projestine bağlı olarak gelişir. Bazı incelemelerde oral kontraseptiflerin libidoyu azalttığı bulunmuştur. 8. Hipertansiyon: Estrojenlerin su ve tuz tutulması, anjiotensinojen ve renin sentezini artırması hipertansiyon oluşmasında rol oynayabilir. 9. Tromboembolizm: Estrojen dozu yüksek oral kontraseptif alanlarda, bazı pıhtılaşma faktörlerinin sentezinin arttığı bulunmuştur.Sigara içme, oral kontraseptiflerin tromboembolizm riskini amplifiye eder. Cerrahi girişimlerden önce kombine oral kontraseptif alınması girişimden sonra ven trombozu insidensini artırır.
10. Diğer hematolojik etkileri: Bazı kadınlarda folik asid eksikliği anemisi yaparlar. 11. Lipid, karbonhidrat ve protein metabolizması üzerine etkileri: Projestin miktarı yüksekse antiaterojenik tesirli YDL-kolesterolu düzeyi düşer. Hedef hücrelerde insülinin reseptör sıklığını bazı kadınlarda azaltarak insulin rezistansına neden olabilirler. 12. Kolestatik sarılık, safra taşı ve diğer safra yolu hastalıklarının oluşması: Estrojenler ve 19-nortestosteron türevi projestinler karaciğerin itrah fonksiyonunu yavaşlatabilirler ve kolestatik sarılık oluşturabilirler. Safra taşı oluşumunu artırırlar. 13. Kanser veya diğer tür tümör oluşması: Serviks kanseri ve primer karaciğer kanseri insidensinde artma yaptıkları bildirilmiştir.
14. Teratojenik etki 15. Uygulamaya son verdikten sonra amenore ve anovülatuvar siklus oluşması (fertilitenin geri dönmesinde gecikme) 15. Cilt üzerine etki: Ciltte pigmentasyonu artırırlar. Androjenik etkili projestinler, akne, hirsutizm, saç dökülmesi ve ciltte yağlanmaya neden olabilirler. 16. Başağrısı: Migreni çoğu kez şiddetlendirirler 18. Görme bozukluğu: Oral kontraseptiflerin nadiren optik nörit ve retina trombozuna neden oldukları bildirilmiştir.
KONTRİNDİKASYONLARI A. Mutlak kontrindikasyonları: i) Tromboembolik hastalıklar, ii) Koroner kalp hastalığı, iii) Konjestif kalp yetmezliği, iv) Estrojene bağımlı neoplazmalar ve hipofız adenomu, v) Aktif karaciğer hastalığı, vi) Tanı konulmamış vajinal kanama. vii) Gebelik veya şüphesi .
B. Kesin nisbi kontrindikasyonları i) Migren ve şiddetli başağrıları, ii) Diabetes mellitus, iii) Safra kesesi hastalığı, iv) 40 yaşından yukarı olma ve kardiyovasküler hastalık için diğer bir risk faktörü bulunması, v) 35 yaşından yukarı olma ve fazla sigara içme, vi) İmmobilizasyon veya bacak yara ve zedelenmeleri, vii) Elektif cerrahi girişim, viii) Hipertansiyon ve hiperlipidemi, x) orak hücre hastalığı
İLAÇ ETKİLEŞMELERİ Oral kontraseptifler içerdikleri estrojen nedeniyle kanın pıhtılaşma eğilimini artırdıklarından, oral antikoagülanlara duyarlığı azaltırlar Barbitüratlar, rifampin ve bazı antiepileptikler gibi MEİ yapan ilaçlar, estrojen yıkımını artırarak oral kontraseptiflerin etkinliğini azaltırlar. Uzun süre ampisilin, tetrasiklin gibi geniş spektrumlu antibiyotik alanlarda bu ilaçların barsakta hidrolizi ve reabsorpsiyonunu azalır. Oral kontraseptifler, glukokortikoidlerin ve trisiklik antidepresanların inaktivasyonunu yavaşlatabilirler.
Müstahzar örnekleri