SUNİ YAĞMUR OLUŞUMUNDAKİ KİMYASAL REAKSİYONLAR

YAĞMUR NASIL OLUŞUR? Deniz, göl, nehir gibi yeryüzü suları güneş enerjisinin etkisiyle buharlaşır.Su buharı atmosferden yükselirken soğuk hava ile karşılaşır. Bu karşılaşma su buharının su zerrecikleri şeklinde yoğunlaşmasına neden olur. Yoğunlaşma sonucu bulut meydana gelir. Bulutu oluşturan su zerrecikleri birleşerek su damlalarına dönüşür. Su damlaları bulutta tutunamayacak ağırlığa ulaştığında yeryüzüne YAĞMUR olarak düşer.

SUNİ YAĞMUR NASIL ORTAYA ÇIKMIŞTIR? Yapay yağmur; modern teknoloji ile 1940'lı yılların sonunda gümüş iyodun, bulut damlacıklarının buz kristallerine dönüştürülmesinde kullanılmasıyla ortaya çıkmıştır. Bulut tohumlama yöntemi 1960’lı yıllardan itibaren ABD'de geliştirilmiş ve günümüze kadar uygulanmaya devam edilmiştir. Yağmur bombası yöntemi ülkemizde ilk olarak 1990 yılında İstanbul'da İSKİ tarafından uygulanmıştır. Farklı zaman dilimlerinde İstanbul Ankara ve İzmir'de de kısa süreli olarak aynı yöntemden faydalanılmıştır. Bu sistemi en çok Kanada uygulamaktadır.

Bulutta yağmur damlalarının oluşması Bergeron— Findeisen teorisi denilen bir teori ile de açıklanmaktadır. Bu olay,küçük katı bir partikül süper soğuk bir sıvı içine sokulursa, soğukluk yeterli olmak şartıyla, sıvının tamamı katı duruma geçer. Buna göre, buluttaki su molekülleri buz kristali şeklinde bir çekirdek üzerinde hızla birleşirler. Suni tohumlamada gümüş iyodür(AGI),amonyum nitrat(HNO4NO3), kadmiyum iyodür(CdI2),diğer higroskopik materyaller çekirdek vazifesi görmek üzere yağmur bulutuna püskürtülmektedir. Bu maddelerin aynı şartlar altında oluşturacağı kristal sayısı birbirinden farklıdır. En tesirli olanı ise gümüş iyodürdür. Ancak bu maddelerin tesir derecesi sıcaklıkla değişir.

Bulutlarda Yağış Zenginleştirmek İçin; Yağmur yağdırmak için yapılan herhangi bir bulut tohumlama işleminde birinci problem tohumlamaya uygun bulutun bulunmasıdır. Bulut tohumlama işlemindeki ikinci problem ise, yoğunlaşma çekirdeği olarak hizmet edecek olan higroskopik maddelerin, bulut içindeki en uygun yere zamanında ve doğru miktarda ulaştırılmasıdır. İyi bir sonuç almak için bulut soğuk olmalıdır. Bulut tohumlamasında bulut partiküllerinin büyümesine neden olan buz kristali yöntemi kullanıldığı için, en azından bulutun bir parçası süper soğumuş olmalıdır.

YAĞMUR BOMBASI (Bulut Tohumlama) Çok soğuk bulutlara, buz kristalleri saçarak yağmur ve kar şeklinde yağışın sağlanmasıdır. Çok soğuk bulutlar sıkça görülür. Bunlar O°C'nin altında veya hatta -40°C'nin altında bulunan çok küçük su damlacıklarından ibarettir. Böyle bir buluta buz kristallerinin atılması şartları değiştirir. Kristaller suya göre daha düşük buhar basıncına sahip olduğu için, su damlacıklarının buharlaşmasına sebep olurlar. Daha sonra bu nem, buz kristallerinin üzerinde yoğunlaşır. Böylece, buz kristallerinin büyüklüğü aşağı düşerken sürekli artar. Bu şekildeki bulut tohumlaması, yüksek seviyelerde buz kristallerinin oluşması meydana gelir.

Buz kristallerinin buluta düşmesi veya atmosferdeki buzlaşmış tozların bulunması olayı tamamlar. Suni bulut tohumlaması havadan veya yerden yapılabilir. Bir uçak kullanılarak, bulutların içine katı karbondioksit (kuru buz) tanecikleri saçılır. Sıcaklıkları çok düşük olduğu için bu taneciklerde çok miktarda buz kristalleri vardır.

Uçak kanadına takılmış bulut tohumlama fişekleri

50 gr gümüş iyodür içeren bulut tohumlama fişekleri

Diğer bir metot, mikroskobik gümüş iyodür parçacıkları veya benzer maddeleri “duman” şeklinde havadan veya yerden bırakmaktır. Bu parçacıklar buluta düşer veya çekilirse, bunlar buz kristallerinin meydana gelmesini sağlar. Birkaç santimetreküplük madde, kilometreküplük çok soğuk bulutları tohumlamak için yeterlidir.

Yer Yüzeyinden Yapılan Bulut Tohumlama İşlemi

Bulut tohumlamasını değerlendirirken, bulut tipi, sıcaklığı, nem içeriği ve damlacık büyüklüğünün dağılımı gibi diğer faktörler de düşünülmelidir. Bazı deneyler bulut tohumlamasının yağışı artırmadığını göstermesine rağmen, diğerleri doğru şartlar altında tohumlama işlemi yağısı %5-20 arasında artıracağı görülmüştür. En iyi neticeye yağısın çok iyi olduğu yer ve mevsimlerde ulaşabilmektedir.