ANI YAYINCILIK EĞİTİM VE DANIŞMANLIK www.aniyayincilik.com.tr Akademik ve Bilimsel Yayıncılıkta Öncü

BÖLÜM 8 MATERYAL TASARIM VE HAZIRLAMA İLKELERİ

Öğretim materyallerinin oluşturulmasında iki aşama çok önemlidir: Öğretim materyalini tasarlama Öğretim materyalini hazırlama

Öğretim Materyalleri Tasarımı Tasarımda Geştalt psikolojinin ilkelerinin de dikkate alınması gerekir. Bunlar: Şekil zemin ilişkisi Tamamlama Yakınlık Devamlılık Benzerlik Basitlik

Şekil zeminden daha dikkat çekici özelliklere sahiptir. Yakınlık, organizmanın bir alandaki ögeleri, nesneleri birbirlerine olan yakınlıklarına göre algılama eğilimidir. Zamanda Yakınlık için verilebilecek en iyi örnek müziktir. Müzikteki notalar zamanda yakınlık algısına göre düzenlenmiştir. Zaman içinde birbirine yaklaşan ya da uzaklaşan vuruşlar melodileri oluşturmakta ve bu vuruşlar ritim algımızı oluşturmaktadır. Mekanda yakınlık, bireylerin bir araya geldiğinde tek tek değil de bir topluluk olarak algılanmasını örnek verebiliriz Benzerlik, Şekil, renk , doku, cinsiyet vb. pek çok özellik bakımından birbirine benzer ögelerin birlikte gruplanarak algılanma eğilimidir. Benzerlik yasasında hem görsel hem de işitsel uyarıcıların algılanması da önemli görülmektedir. Örneğin; birçoğumuz çekik göz yapısına sahip insanları gruplayarak algılama eğilimindeyizdir. Çoğu kişiye göre tüm çekik gözlüler ilk başta Japon olarak algılanır.

Benzerlik, Şekil, renk , doku, cinsiyet vb Benzerlik, Şekil, renk , doku, cinsiyet vb. pek çok özellik bakımından birbirine benzer ögelerin birlikte gruplanarak algılanma eğilimidir. Benzerlik yasasında hem görsel hem de işitsel uyarıcıların algılanması da önemli görülmektedir. Örneğin; birçoğumuz çekik göz yapısına sahip insanları gruplayarak algılama eğilimindeyizdir. Çoğu kişiye göre tüm çekik gözlüler ilk başta Japon olarak algılanır.

Tamamlama, organizmanın tamamlanmamış etkinlikleri, şekilleri, sesleri tamamlayarak algılama eğilimidir. Devamlılık aynı yönde giden noktalar, çizgiler vb. birimlerin birlikte gruplanarak algılanma eğilimidir. Basitlik, basit, düzenli bir şekilde organize edilmiş figürleri algılama eğilimidir. Algılama simetrik, düzenli, düzgün olan iyi bir biçime, şekle ve bütüne doğru olmaktadır (Senemoğlu 2004: 243-247).

Şimşek'e göre( 1997: 69), bir öğretim materyali Kolay kullanılır olmalı ve öğrenciyi en az çaba ile ve en kısa zamanda bilgiye ulaştırmalıdır. Materyalde kullanılan nesneler, ilk bakışta kavranabilecek özellikte olmalıdır. Materyal içindeki unsurlar, uyumlu ve bütünlük içinde olmalıdır. Kullanılan yazı açık, net ve kolay algılanabilir olmalı, renkler uyumlu olmalı ve abartılı olmamalıdır. Resim, çizim, yazı ve renkler, öğrencinin yaş ve cinsiyetine uygun olmalıdır.

HARF KULLANIMI Kullanılan harfler birbiri ile uyumlu olmalıdır Bir yazıda çok fazla harf karakteri kullanılmamalıdır. Mümkün olduğunca bir harf karakteri kullanılmalıdır( Times new roman vb). Başlıklar büyük harfle, diğer kısımlar küçük harfle yazılmalıdır. Sürekli büyük harf kullanılması dikkat ve algılamayı zorlaştırır. Koyu , eğik ve altı çizme özellikleri ayırt edici bilgiler için kullanılmalı ve uzun kullanılmamalıdır.

Harf koyu olduğunda zeminin açık, zemin koyu olduğunda harfin koyu olmasına dikkat edilmelidir. Harflerin çok yakın olmamasına dikkat edin. Harflerin büyüklüğü öğrenenlere göre ayarlanmalıdır. Küçük yaşlarda büyük punto kullanılmalıdır. İster elde ister bilgisayar temeli hazırlanan bir materyalde hangi yaş olursa olsun büyük punto kullanılmalıdır. Örneğin tepegöz ve bilgisyar sunumları için en ideal punto 18’dir.

Bir metinde materyalde çok fazla yazı olmamalıdır Bir metinde materyalde çok fazla yazı olmamalıdır. Örneğin bir powerpoint slaytında en fazla 4- 5 satır ve kelime sayısıda az olmalıdır. Harfler ve satırlar arasında gerektiği kadar boşluk olmalıdır. Çok yakın olunca dikkat dağılabilir.

RENK KULLANIMI Materyal hazırlarken renk ögesi kullanılmalıdır. Renkler her zaman dikkat çekicidir. Renkler önemli bilgileri ayırt etmede zıtlık yaratılarak kullanılabilir. Örneğin açık renk üzerine koyu renk, ya da koyu renk üzerine açık renk vb. Renkler öğrenenlerin gelişim özelliklerine uygun olarak kullanılabilir. Küçük yaşta olanlar için parlak renkler daha dikkat çekicidir. Renklerle bilgilerin gruplanması da sağlanabilir. Her bir bilgi bütünü bir renkle ifade edilebilir.

En önemli bilgiler canlı renklerle ayırt edilebilir. Renk bir materyalde çok aşırı kullanılmamalıdır. Kullanılan renkler estetik bir bütün oluşturmalı, dikkati dağıtacak şekilde karmaşık olmamalıdır. Renkler gerçek yaşamdakine uygun olarak kullanılmalıdır. Örneğin : Ağaçsa yaprakları yeşil olmalı vb.

EKRAN TASARIMI Bilgisayar temelli bir materyalde ekran tasarımı son derece önemlidir. Öğrenen için yeterince ilgi çekici hazırlanmalıdır. Bir ekranda en fazla 4-5 satır ve en fazla 20 sözcük kullanılmalıdır. Basit koyu harf tipleri tercih edilebilir. Çok gösterişli yazılar dikkat dağıtabilir.

Boşluklar olmalıdır. Her tarafı dolu bir ekran algılamayı zorlaştırır. Ekrandan ekrana tutarlılık sağlamak için satır genişliği ve satır aralığına önceden karar verilmelidir. Tek satır yorucudur. Bilgisayar temelli sunumlarda en azından 1.5 aralık olabilir. Boşluklar olmalıdır. Her tarafı dolu bir ekran algılamayı zorlaştırır. Satır sonları “tire”lenmemelidir. Koyu fon üzerine açık, yada açık renk üzrine koyu olacak şekilde zıtlık ekranda olmalıdır. Şekil-zemin algısı özelliğine dikkat edilmelidir.

BİÇİMSEL ELEMANLARIN KULLANIM İLKELERİ Boşluk Çizgi Biçim Yüzey

Boşluk Bir materyalde verilmek istenen mesaj dışında kalan yerlere boşluk denir. Bir materyalde boşluklar olmadan materyaldeki vurgulamaları anlamak mümkün değildir. Boşluklar algılamayı kolaylaştırır.

Çizgi Fonla figürün ayrıldığı kısma “çizgi” denir. Çizgiler algılamada ayırt edicilik için gereklidir. Çizgiler hareketi ve hareket yönünü belirleyici etki yaratırlar. Yatay çizgiler objelerin genişliğini attırıcı, dikey çizgiler yüksekliği arttırıcı, eğik çizgiler ise dengesizlik etkisi yaratır.

Biçim, Yüzey Bir nesneye ya da onun bir parçasına işaret eden sınırlandırılmış alandır. Yüzey, bir materyalin doku özelliğidir. Yüzey, sade, düz, mat, renkli, parlak, pürüzlü olabilir.

YERLEŞİM ELEMANLARININ KULLANIM İLKELERİ Ritim Oran / Ölçek Denge Vurgu Ahenk Bütünlük

Oran/Ölçek:Objelerin büyüklüğü ile bağlantılıdır Oran/Ölçek:Objelerin büyüklüğü ile bağlantılıdır. Bir objenin diğer objeler ile arasındaki ilişkiye göre objenin büyük, orta, küçük,ağır,hafif olduğu gibi duygular yaratabilir. Objelerin büyüklüğünün doğru olarak algılanabilmesi için tanıdık başka bir obje ile ölçeklendirilmesi gerekir.

Denge: Objenin göz tarafından algılanan ağırlığı ile ilgilidir Denge: Objenin göz tarafından algılanan ağırlığı ile ilgilidir. Öğretim materyalleri üzerinde, yatay ve dikey eksenin her iki tarafında objelerin eşit olarak dağıtılması ile oluşturulur. Bütünlük: Görsel elemanlar ve bunların fonksiyonları arasındaki ilişki bütünlüğünü oluşturur. Her bir görsel unsur, bir mesajı iletmedeki fonksiyonu göz önüne alınarak yerleştirilmelidir. Yararı olmayan hiçbir yazı resim, şekil,grafik vb. unsurlar materyalde bulundurulmamalıdır.

Ritim: Kompozisyonda gözün bir objeden diğerine rahatça kayabilmesidir Ritim: Kompozisyonda gözün bir objeden diğerine rahatça kayabilmesidir.Birbirinden kopuk olarak yerleştirilmiş tasarım elemanları arasında bağıntı zor kurulacağı için algılama istenilen düzeyde olmaz. Vurgu: Vurgunun bütüne baskın olması gereklidir. Materyalin can alıcı noktasıdır. En ilgi çekici nokta olarak tasarlanıp en önemli unsurlar yerleştirilmelidir.

Ahenk: Kompozisyonun bütünü ile bağlantılıdır Ahenk: Kompozisyonun bütünü ile bağlantılıdır. Parçalar bir araya geldiğinde ortaya çıkacak bütünlük duygusudur. Ahenk bir bakıma bütünü oluşturan parçaların birbiri ile olan ilişkisine bağlı olarak ortaya çıkan uyumdur.

MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ Öğretim materyali, basit, sade ve anlaşılabilir olmalıdır.  Öğretim materyali, ders programlarını destekleyici biçimde dersin hedef ve kazanımlarına uygun seçilmeli ve hazırlanmalıdır. Öğretim materyali, dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle donatılmalıdır. Öğretim materyalinde kullanılacak görsel özellikler (resim, grafik, renk, v.b.) materyalin önemli noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalı, aşırı kullanımdan kaçınılmalıdır.

Öğretim materyalinde kullanılan yazılı metinler, görsel-işitsel öğeler, öğrencinin pedagojik özelliklerine uygun olmalı ve öğrencinin gerçek hayatıyla tutarlılık göstermelidir. Öğretim materyali, öğrenciye alıştırma ve uygulama imkanı sağlamalıdır. Öğretim materyalleri mümkün olduğunca gerçek hayatı yansıtmalıdır. Öğretim materyali her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır. Materyaller sadece öğretmenin rahatlıkla kullanabildiği türden değil, öğrencilerin de kullanabileceği düzeyde basit olmalıdır.

Zaman içinde tekrar kullanılacak materyaller dayanıklı hazırlanmalı, bir defalık kullanımlarda zarar görmemelidir. Hazırlanan öğretim materyalleri, gerektiği taktirde, kolaylıkla geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir olmalıdır. Materyal hazırlarken yakın çevreden her türlü yardım için çaba harcanmalı ve yardım alınmalıdır. Materyalin hazırlama ve kullanım kılavuzları oluşturulmalıdır

MATERYAL SEÇİMİNDE BAZI FAKTÖRLER Eğitim programına uygun mu ? Genel ve doğru mu ? Kesin ve anlaşılır bir dil kullanılmış mı ? Motive edip ilgi uyandırıyor mu ? Öğrenen katılımını sağlıyor mu ? Teknik kalitesi iyi mi ? Etkili olduğuna dair kanıt var mı? Reklam ve önyargıdan uzak mı? Kullanımı ile ilgili kılavuzlar yada açıklamalar var mı?

DERS MATERYALİ GELİŞTİRME AŞAMALARI Ders materyali geliştirme aşamaları aşağıda maddeler halinde verilmektedir. Bunlar: Öğrencilere kazandırılması gereken hedefler ve kazanımlar belirlenir. Etkinliklerde hangi içerik ve sürecin yer alacağı tasarlanır. Hedef ve kazanımları gerçekleştirecek etkinlikler de yer alan materyaller tasarlanır. Materyal tasarlama ve hazırlama ilkelerine göre materyal için gerekli araç gereçler belirlenir.

Araç gereçler materyal hazırlama ve tasarlama ilkeleri birleştirilerek materyal oluşturulur. Materyalin uygulaması yapılır. Uygulama sonuçları değerlendirilir ve geliştirilir. Ders materyali geliştirme aşamaları incelendiğinde sistematik bir yaklaşım olduğu görülmektedir. Ders süreci bütün olarak düşünülür ve materyal ona göre hazırlanır.