EBEVEYN ÖLÜMÜ VE ÖĞRENCİ PSİKOLOJİSİ Dr. Fuat TANHAN İstanbul-2008

Ölüm; doğum, hastalık ve sağlık kadar yaşamın bir parçasıdır. Ölüm, her canlının yüzleşeceği ve yaşayacağı bir mutlaklık taşır. Ölüm, kaçınılmazdır. İstanbul-2008

Bowlby’nin belirttiği üzere, psikanalizin doğuşundan ancak elli yıl sonra ölüme karşı oluşan tepkiler incelenmeye başlanmıştır Yas tepkilerinin ancak son yıllarda ele alınması, ölüm konusunun da cinsel konular gibi yasak bir konu olduğu yargısını güçlendirir. İstanbul-2008

Bu durum onların gelişimi üzerinde önemli etkiler bırakabilmektedir Okul çağındaki çocuklar, her gün travma, ölüm ve kayıpla karşılaşmaktadırlar Bu durum onların gelişimi üzerinde önemli etkiler bırakabilmektedir İstanbul-2008

Günümüz Toplumunda Ölümün Yeri Ölüm, yadsınarak mücadele edilmesi gereken bir hastalık ya da aşılması gereken bir engel olarak algılamaktadır. İstanbul-2008

Ölüm Sistemi Durumlara ilişkin faktörler Kuramsal faktörler Ölüme Maruz Kalma Yaşam Süresi Beklentisi Kuramsal faktörler Bireyin Doğanın Gücü Üzerindeki Kontrol Algısı İnsan Olmanın Anlamını İdrak Etme İstanbul-2008

Ölüm Algısının Gelişimi Çocukların ölüm algılarını betimlemde kimi kavramlar öne çıkar Bunlar: 1-evrensellik, 2-geri döndürülemezlik; 3-işlevlerin durması; 4-nedensellik; 5- hayıtın devamlılığına ilişkin algı. İstanbul-2008

Okulöncesi dönemde ölüm algısı Bu dönem 0-5 yaşları arasındaki dönemi kapsar. 0-3 yaşına kadarki dönemde çocuk ölüme ilişkin pek birşey bilmez. 3-5 yaşlarını kapsayan kesimde ölüm algısı, uyku ve ayrılık kavramları içinde hapsolmuş durumdadır. İstanbul-2008

İlköğretim döneminde ölüm algısı Bu dönem 6–14 yaş aralığını kapsamaktadır. Bu yaşlarda çocuklar ölümün bir son olup olmadığını bilmek istemelerine karşın, ölümün bir son olmaması yönünde bir beklenti geliştirirler İlköğretimin birinci kademinin sonlarına doğru çocuk, ölümü önüne geçilmez biyolojik süreç olarak kavramaya başlar. Bu tür bir ölüm düşüncesi yaygın olarak 10-11 yaşlarına doğru ortaya çıkar. İstanbul-2008

Ortaöğretim döneminde ölüm algısı Ortaöğretim dönemi 14-18 yaşları arasını kapsar. Ergenleri içten içe ölümlü olma ve zamanın ilerlemesi gibi düşüncelerin eşliğinde ölümü yoğun olarak gündeminde tutar Ölüme duyulan ilgi, ölüme meydan okuma ile birlikte ortaya çıkar Yalom, bu durumu “zoraki kahramanlık” olarak nitelendirir. İstanbul-2008

Ebevey Ölümü ve Etkileri Birey, akraba veya yakınlarının ölümüne karşı farklı tepki verebilmektedirler. Ebeveynini kaybeden çocuklarda yaygın olarak bazı tepkiler görülür. Bunlara normal yas tepkileri adı verilir. İstanbul-2008

Elizabeth Kübler-Ross’a göre normal yas beş aşamadan geçer İNKAR: Bu olamaz!! ÖFKE: Bu adil değil!! PAZARLIK: daha iyi biri olacağım. Onları geri ver!! DEPRESYON: Öyle üzgünüm ki sanırım öleceğim KABUL: Bu kayıpla başa çıkacağım İstanbul-2008

BİR KAYBA KARŞI VERİLEN OLAĞAN YAS TEPKİLER DÖRT GRUPTA TOPLANABİLİR Davranışsal yas tepkileri Duyuşsal yas tepkileri Bilişsel yas tepkileri Fiziksel yas tepkileri İstanbul-2008

Saldırganlık, sinirlilik Uyku problemleri DAVRANIŞSAL YAS TEPKİLERİ Ağlama Saldırganlık, sinirlilik Uyku problemleri Akademik sorunlar, okula devam etmeme, bellek ve odaklanma sorunu yaşama Aile üyeleri arasındaki çatışmaları azaltma çabası Arkadaşlarıyla olma, olağan etkinlikleri yapma isteklerinde azalma İstanbul-2008

DUYUŞSAL YAS TEPKİLERİ Üzüntü, soyutlanma, geri çekilme, Korkular, kaygı, panik Ölüm ve duyguları hakkında konuşmaktan kaçınma, duyguları inkar.. Ölen kişiyi çok özleme Kaybı olmayan çocuklardan farklı olduğu duygusu İstanbul-2008

BİLİŞSEL YAS TEPKİLERİ Kendini suçlama Tekrarlayan düşünceler Başarısızlık ve ret edilmeye aşırı duyarlılık İstanbul-2008

FİZİKSEL YAS TEPKİLERİ fiziksel hassasiyet, fiziksel acılar biçiminde ortaya çıkar. Karın ağrısı, nefes darlığı, kaslarda yorgunluk, enerjisizlik, ağız kuruluğu, uykusuzluk, yemek yemenin azalması ya da yememe, depresyonun fiziksel belirtileri, İstanbul-2008

Yas tepkisi bir yıla yakın sürer.. Bazılarında daha uzun… İstanbul-2008

2. Kayıp asla yeniden kazanılmaz. Hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır.. İstanbul-2008

3. Yas süreci, eğer yasın yaşanmasına izin verilirse daha kısa sürer İstanbul-2008

Yas çalışmaları şunları amaçlar Kaybedilen kişiden özgürleşmek Kaybedilen olmaksızın çevreye yeniden uyum sağlama, kabul etme ve yüzleşme. Yeni ilişkiler kurma.. İstanbul-2008

Yas ve Kayıpla Başa Çıkmayı Öğrenme Yas ve kayıpla başa çıkmanın anahtarı trajediyi ret etmeme, acı dolu ayrılığı kabul etmedir. İstanbul-2008

Fiziksel ve psikolojik Bu amaçla bireyin; Fiziksel ve psikolojik belirtileri kontrol etme becerilerini öğrenmesi; Yasın normal ve gerekli bir duygu olduğu ve toparlanmanın zaman alacağı duygusunu kabul etmesi gerekir. İstanbul-2008

Fiziksel ve psikolojik belirtileri kontrol etme becerilerini öğretmek Bu amaçla bireyin; Fiziksel ve psikolojik belirtileri kontrol etme becerilerini öğretmek Yasın normal ve gerekli bir duygu olduğu ve toparlanmanın zaman alacağı duygusunu yerleştirmek İstanbul-2008

Kayıptan Önce Yapılması Gerekenler 1 1- Ölüm hakkında doğru bilgilendirmek. Açık ve dürüst bilgi verin ve ne biliyorsanız onu tanımlayın. Bazı soruların yanıtlarını kimsenin bilmediğini belirtin. Ölümle ilgili gerçek sözcükler kullanın ve daha iyi bir yere gitti gibi cümlelerden kaçının İstanbul-2008

Kayıptan Önce Yapılması Gerekenler 2 Tüm etkinliklere katılmasına izin verin 2- Doğru yaşantılar geçirmelerini sağlamak. Cenaze ritüellerini konuşun İstanbul-2008

Kayıptan sonra yapılması gerekenler 1- Acıyı ifade etmelerine imkan tanımak. 2- Kayıp sonrası duruma alışmalarını sağlamak. Duyguları ifade edecek bir ortam yaratmak Nesne ve Rol kaybının yarattığı durumlara karşı bireyi hazırlamak. İstanbul-2008

Ankara Üniversitesi fuattanhan@hotmail.com Teşekkür ederim… Dr. Fuat TANHAN Ankara Üniversitesi fuattanhan@hotmail.com İstanbul-2008