İmmun yetmezlikte önemi artan parazit hastalıkları Dr. Serpil DEĞERLİ

Paraziter hastalıklar ve immunoloji Bazı paraziter enfeksiyonlarda hücresel, bazılarında hümoral, bazılarında ise hümoral hem de hücresel bağışıklık birlikte meydana gelir Kan dolaşımını enfekte eden plasmodium gibi kan protozoonlarına karşı hümoral, dokuda gelişen leishmania gibi parazitlere karşı ise hücresel immun cevap gelişir. İmmunosupresif hastalarda her türlü paraziter enfeksiyonun daha ağır seyrettiği görülür.

KONAK SAVUNMA MEKANİZMALARI   KONAK SAVUNMA MEKANİZMALARI İMMUNİTE TİPİ YÜZEY VE MEKANİK HUMORAL HÜCRESEL 1.Şekil (nonspesifik) 2. Şekil (spesifik) *Deri, öksürme refleksi, solunum epiteli silial hareketi, fışkırma etkisi (idrar) vb... *Immunglobülinler (IgA) *Kompleman *Lizozom *Fibronektin *İnterferon *Antikorlar (IgM,IgG) *B hücreleri *Fagositler (nötrofil) *Kemotaksi *Fagosit (monosit,eozinofil) *Nk hücreleri *Cell-mediated *İmmunity *Sensitize hücreler (T hücreleri, mononükleer fagositler)

İmmun yetmezlik ve paraziter enfeksiyonlar İmmun yetmezliğe genellikle; konjenital olarak eksiklik, anormal gelişme, maligniteler, sitotoksik ilaçlar ve AIDS gibi enfeksiyonlar yol açar. İmmunsupresyon sonucu vücudun direnci azalınca; 1- Hastalık yapma gücü az olan parazitlerle bile hastalıklar meydana gelebilir. 2- Sessiz enfeksiyonlar alevlenir. 3- Yerleşik (lokal) enfeksiyonlar yayılır. 4- Mevcut hastalık ağırlaşır.

İmmun Yetmezlikte Önemi Artan Parazitler İmmun yetmezlik durumunda her çeşit paraziter enfeksiyon daha şiddetli seyretse de bazıları çok daha önemli patolojilere neden olabilirler. Bunlardan bazıları; -Entamoeba histolytica -Isospora belli -Microsporidia -Giardia lamblia -Leishmania spp. -Toxoplasma gondii -Plasmodium spp. -Pneumocystis carinii -Schistosoma spp. -Cyclospora cayetanensis -Strongyloides stercoralis -Cryptosporodium parvum

Toxoplasma gondii İnsanlarda yaygın olmasına rağmen, sağlıklı bir erişkinde enfeksiyon %90 asemptomatik seyreder. Özellikle kronik dönemde sağlam kişilerde genellikle hiçbir bulgu vermez. Kronik dönemde dokularda bulunan doku kistlerinin rüptürü immun sistem aracılığı ile önlenmektedir İmmunosupresif hastalarda (özellikle CD4 T helper’ ların azaldığı AIDS’te) doku kistleri rüptüre olur ve bradizoitler diğer hücreleri enfekte etmeye başlarlar.

Toxoplasma gondii İmmunosupresif hastalarda enfeksiyon çoğu kez merkezi sinir sistemini tutar. Diffuz ensefalopati, meningoensefalit veya serebral kitle nin görüldüğü Toxoplazmik ensefalit (TE) meydana gelebilir. (Bir çalışmaya göre AIDS’lilerin yaklaşık %80 nde) Ayrıca bu hastalarda pnömoni ve korioretinit insidansında artış görülür. Toxoplasmosis saptanan AIDS’lilerde 1 yıl içinde ölüm oranı yaklaşık %70 olarak bildirilmektedir.

Pneumocystis carinii P. jiroveci akciğer ve alveollerin interstisyal dokularında parazitlenen ekstrasellüler bir parazittir. Bir çok insan muhtemelen P. carinii’yi latent enfeksiyon olarak taşımaktadır ve genelde asemptomatiktir. Normalde immun sistem tarafından organizmalar kontrol altına alınır ve bulgu vermez. Malignite, lenfoproliferatif hastalıklar, kemoterapi, AIDS gibi durumlarda oluşan hücresel immunite bozukluğu sonucu enfeksiyon aktive olur.

Pneumocystis carinii İmmunosupresif hastalarda organizmalar akciğerde aşırı derecede çoğalır ve PCP’ye (Pneumocystis carinii pneumonia) sebep olur. HIV enfeksiyonu olan hastaların %60’nda AIDS tanısını düşündüren başlangıç bulgusu PCP dir. AIDS’lilerin %80’nde ise hastalığı süresince herhangi bir dönemde ortaya çıkabilir. PCP çocuklarda ve prematüre infantlarda görülebilir. Bunlar malnütrisyonlu, zayıf ya da primer immun yetmezliği bulunan çocuklardır.

Leishmania spp. Leishmania spp. memelilerde yerleşen zorunlu hücre içi bir parazittir. Visseral, kutanöz ve mukokutonöz olmak üzere 3 değişik klinik tablo ile karşılaşılabilir. Phelebotomuslar tarafından deriden inokule edilen leishmania promastigotları deri içindeki makrofajlarca fagosite edilir ve amastigot formuna dönüşürler. CD4+ Th hücrelerinden sentezlenen ve makrofajları aktive eden IL-2 ve INF-gamma savunmada önemli rol oynarlar.

Leishmania spp. CD4+ T hücre yetmezliği olan enfekte insanlarda makrofaj disfonksiyonu sonucu hastalık daha şiddetli oluşur. Leishmania ve HIV ile infekte makrofajlar her iki enfeksiyonun şiddetlenmesine sebep olur. Leishmania enfeksiyonu TNF-alfa’nın salınmasını stimüle eder; bu da makrofajlarda HIV replikasyonunu indükler ve enfeksiyonunu ilerletir ve yaşamın daha kötüye gitmesi sonucu ortaya çıkar. İmmunosupresyon sonucu leishmaniosis daha şiddetli ve yaygın organ tutulumu şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Giardia intestinalis Giardia intestinalis ince bağırsağın kamçılı ekstraselluler bir parazitidir. İmmun yetmezlikli hastalarda ve özellikle de değişken hipogamaglobulinemili hastalarda giardiosis insidansı yüksek bulunmaktadır Bu hastalarda giardiosis en yaygın diyare sebebidir ve hafif veya şiddetli villus atrofisi ile ilişkilidir.

Cryptosporidium parvum İnsan ve hayvanların ince bağırsak mikrovilluslarını infekte eden bir parazittir. Özellikle immunosupresif hastalarda ağır diyare belirtileriyle seyretmektedir Normal bireylerde de hastalığa yol açabilir. Ancak bu hastalarda diyare birkaç hafta içinde sonlandırılabilmekte ve kendiliğinden iyileşme olabilmektedir. Immunosupresif hastalarda (özellikle AIDS) ishal uzun sürmekte ve ölümle sonlanabilmektedir. Bu hastalarda parazit barsak dışına da yayılabilmekte ve özellikle respiratör cryptosporidiosis (pulmoner tip) daha sık görülmektedir.

Blastocystis hominis 1967 yılına kadar mantar olarak kabul edilmekteydi Ameboid granüler ve vakuoler olmak üzere 3 formu bulunur Patojenitesi hala tartışmalı Amip formunun olduğu durumda şiddetli ishale neden olur AIDS lilerde ve immun düşkün bireylerde süregen veya tekrarlayan ishallere neden olmaktadır

Isospora belli Bir çok evcil hayvanda hastalık etkenidir Barsak epitel hücrelerine yerleşir ve tekrarlayan aseksüel gelişimle barsak yüzeyinde harabiyete neden olur Daha çok tropikal ve subtropikal bölgelerde rastlanır İmmun sağlam kişilerde akut sınırlı ishale neden olurken , immünbaskın bireylerde persistent enterit yapar Tanıda tipik ookistlerin ve Charcot-Leyden kristallerinin görülmesi yardımcıdır

Cyclospora cayetanensis Büyük Cryptospodium olarak ta bilinir ve 1986 dan beri tüm dünyadan bildirilmektedir Ancak moleküler çalışmalarla daha çok Eimeria lara benzediği saptanmıştır Dışkıda ookistlerin görülmesiyle tanı konulur, MAF ile boyanır, UV altında otofloresans verir İmmün düşkün bireylerde özellikle AIDS lilerde bildirilmiştir Uzun süren ve tekrarlayan ishale ve safra hastalıklarına neden olurlar

Microspodia Zorunlu hücre içi parazitidir İlk insan olgusu 1959 da bildirilmiş ve olguların çoğunu AIDS lileroluşturmaktadır Enterocytozoon bieneusi AIDS li hataların enterositlerini infekte eder.Diğer epitel hücrelerini de tutabilir Encephalitozoon intestinalis Dissemine ve enterik infeksiyonlara yol açar Encephalitozoon cuniculi dissemine infeksiyonlara yol açar Encephalitozoon hellem, özellikle AIDS lilerde göz infeksiyonlarına yol açar

Microsporidia Vittaforma cornea HIV(-) lerde korneal infeksiyonlara neden olur Nosema connori atimik bebeklerde dissemine infeksiyona neden olur Trachipleistophora hominis miyositli AIDSli bir hastanın kaslarında tanımlanmıştır Tanı biyopsi materyallerinde, dışkı idrar safra duodenal bronşial yada nazal sıvılarda sporların görülmesiyle konulur Modified Ryan’s Trichrome boyası ideal

Strongyloides stercoralis S.stercoralis’in yaşam döngüsünde önemli bir durum, bir internal oto-enfeksiyon kapasitesine sahip olmasıdır. Bu siklus kendisini düşük düzeyde olmak üzere bireylerde semptoma sebep vermeden yıllarca devam ettirebilir. Yıllar önce alınmış enfeksiyon birey immunosuprese olursa, çok sayıda larva ve erişkin parazit süratle artabilir. Hiperenfeksiyon sendromu ve dissemine strongyloidiosis’e neden olur. AIDS’li hastalara yapılan otopsiler sonucu GİS, karaciğer, akciğer ve kalpte S.stercoralis larvaları görülmüştür.

Uyuz (Gal) Çeşitli nedenlerle gelişen immunosupresyon ve topikal kortikosteroidlerin kullanımı uyuzun şiddetli bir formu olan Norveç uyuzunda artışa yol açmıştır. Norveç uyuzu; bütün vücudu sarabilen kabuklar içinde çok miktarda S.s.hominis’in bulunduğu çok bulaşıcı bir hastalıktır. Klasik uyuza nazaran kaşıntı az veya hiç yoktur. Hiperkeratozlu kabuk koruyucu bir çevre sağlayıp sarcoptes sayısının artmasını sağlamaktadır.

Demodex folliculorum Kıl folikül uyuzu olarak bilinir Yüzde, kirpik, alın, burun ve kulakta yerleşebilir İmmün baskın bireylerde önemli bir parazittir irinli dermatiteve akneye neden olmaktadır