Tarımsal Yollar Yar. Doç. Dr. H. Eylem POLAT Berin ÖZBAKIR Yollarin drenaji Tarımsal Yollar Yar. Doç. Dr. H. Eylem POLAT Berin ÖZBAKIR

Suyun yol üzerindeki zararli etkileri Yol tabanı ve gövdesini oluşturan zemin tamamen veya kısmen suya doygun duruma geçerse , zemin içsel sürtünme katsayısı azalacağından kayma mukavemeti düşer , dolayısıyla taşıma gücünde azalma meydana gelir. Kil ve silt gibi bazı zeminler bünyelerine su aldığında hacim değişikliği gösterirler. Bunun sonucunda oluşan kabarmalar üst yapıda kırılma ve dağılmalara yol açar. Zemin bünyesinde bulunan serbest , kapilar ve adsorbe halindeki su sıcaklık değişimi ile fiziksel değişim gösterir. Bunun sonucunda taşıma gücünde azalma oluşur. Yağışlardan sonra oluşan yüzeysel sular yol yüzeyini yani kaplama ve banket ile yarma ve dolgu şevlerinin erozyonuna neden olurlar. Yol yüzeyinde oluşan su birikintileri lastik ile yol arasındaki sürtünme katsayısını azalttığı için kazalara neden olur.

Drenaj ve çeşitleri Drenaj ; yol platformu ve yol ile ilgiliyağış havzasına yağmur , dolu ve kar halinde düşen ve doğal yataklarda akan yada çukur yerlerde biriken yüzeysel sular ile zemin danesi arasındaki boşluklarda durgun veya akar halde bulunan yeraltı sularının yola ve çevreye zarar vermeyecek şekilde kontrol altına alınıp uzaklaştırılmasıdır. Yüzeysel drenaj ve yeraltı drenajı olmak üzere iki çeşittir.

Drenaj yönünden iyi bir geçki seçimi ve projelendirme için ; Kolaylıkla su altında kalabilecek vadi tabanları yerine yamaçlar ve yeraltı su düzeyinin derinde olduğu bölgeler tercih edilmelidir. Düz arazide , kırmızı çizgi sağanak sonucu yolun su altında kalmasını önleyecek şekilde yukarıdan geçirilmelidir. Bir akarsu boyunca giden yollarda , kırmızı çizgi , akarsuya ait en yüksek su düzeyinin üzerinde kalmalıdır. Tepelerin aşılması sırasında daha az kar tutan güney yamaçlar tercih edilmelidir. Su ile temas halinde kolaylıkla hacim değiştirebilen zeminli bölgelerden geçilmemelidir.

Yolun inşaatı sırasında doğal su kaynakları ve yatakları mümkün mertebe aynen muhafaza edilmelidir. Zemin etüdü ve sonuçlarına göre özel drenaj sistemi gerektiren yerler belirlenip drenaj projeleri yapılıp uygulanmalıdır. Yol yüzeyine verilecek enine ve boyuna eğim bölgedeki yağış miktarı ve kaplama cinsine uygun seçilmelidir.

Yüzeysel drenaj 1.Kenar Hendekler:Yol yüzeyi , yarma şevleri ve bazı yeraltı drenaj tesislerinden gelen sular ile civar araziden yola doğru akan suların toplanıp uzaklaştırılması kenar hendekleri ile sağlanır.Bu hendekler genellikle yarma içinde kalan yol kesimlerinde inşa edilirler. 2.Kafa Hendekleri: Erozyona müsait arazide , yamaçlardan gelen yağış ve sızıntı sularının yarma şevlerini bozup sürüntü maddelerinin kenar hendeği doldurmasını önlemek amacı ile yarma şevinin üst çizgisine 4-10 m mesafede olmak üzere inşa edilirler.

MENFEZLER Sürekli olarak akan yada yağış sonucu oluşan küçük akarsuları yol gözdesinin bir tarafından diğer tarafına geçirmede kullanılan hidrolojik sanat yapıları, Boru menfezler Kutu menfezler Kemerli menfezler Tabliyeli menfezler Köprüler

1.Boru Menfezler: Fazla yüksek olmayan dolgu altlarında kullanılan boru menfezler , beton veya betonarme olarak daire veya sepet kulpluşekilde dökülürler.Kırılma ve çatlamaları kolaylaştığı için yüksek dolguda kullanılmazlar.

2.Kutu Menfezler: Bu menfezler her iki ucunda yani memba ve mansap tarafında kanat duvarları bulunan kutu kesitli , betonarme menfezlerdir.

3.Kemerli Menfezler : Büzler ve kutu menfezler belli bir dolgu yüksekliğine kadar kullanılabildiklerinden yüksek dolgular altında kemerli menfezler uygulanır. Bu menfezler kagir veya beton kemerli olurlar. Üzerindeki dolgu yüksekliğine , geçireceği debiye ve taban eğimine göre boyutları belirlendikten sonra önceden hazırlanmış tiplere göre projeleri hazırlanır.

4.Tabliyeli Menfezler : Beton veya kagir kenar ayaklar ve ricat duvarları ile üst tabliyeden oluşurlar.Açıklık adedi ne olursa olsun iki kenar ayak mesnedi arasındaki mesafe 8 m den küçük ise tabliyeli menfez , 8 m den büyük ise köprü olarak isimlendirilir. Bu tip menfezlerde , bordürler arasındaki açıklık , Tali köy yolları için 4m İşlek köy yolları için 6m İl yolları için 7m Devlet yolları için 8m

Akiş miktari ve kesit tayini  

Kent içi yollarda oluk ve rögarlar  

Yeralti drenaji Yeraltı drenajında amaç, yol kaplaması altındaki zeminde bulunan suyun yola zarar vermeyecek şekilde kontrol altına alınıp uzaklaştırılmasıdır. Yeraltı suyu drenajında yapılacak ilk iş yüzeysel suların , yol gözdesine sızmasını azaltmaktır.Bu yola yeterli enine eğim vermek , su geçirmez bir kaplama inşa etmek ve sürekli akış halinde bulunan suların yol gövdesi ile olan temasını önlemek suretiyle olur.

Yeralti suyu drenaj etüdü Arazi araştırması: Yolun geçtiği bölgedeki diğer yol ve yapıların incelenmesi ile görülebilen bilgilerin toplanması. Zemin araştırması: Yol gövdesinin oturduğu zeminin yapısını anlamak amacıyla yapılan çalışmadır. Sondajlar: Zemin tabakalarının ve yeraltı suyunun durumunu daha yakından tanımak amacıyla yapılan çalışma. Yeraltı suyunun gözlenmesi :Yeraltı suyunun derinliği , debisi , debinin değişimi , akış yönü ve akış hızı gibi bilgilerin toplanması. Analiz ve değerlendirme: Elde edilen bilgiler sonucu zemin veyeraltı suyunun çeşitli özelliklerine göre projenin hazırlanması.

Yeralti drenaj tesisleri 1.Kör drenler Yeraltı su düzeyinde yapılacak az miktarda bir indirmenin yeterli olabileceği yerlerde taş dolgulu kör drenlerin kullanılması mümkündür.Butip drenlere Fransız tipi drende denir. Bu dren sisteminin uygulanabilmesi için drene edilecek suyun miktarının fazla olmaması ve kullanılacak taşın ucuza sağlanabilmesi gerekir. 2.Borulu drenler En çok kullanılan sistem olan bu drenlerde pişmiş kil borular , asbetli çimento borular , delikli veya deliksiz beton borular ile sac borular yada PVC borular kullanılır.

3.Kılçık drenler Özellikle yarma içerisinde yol gövdesinin oluşturduğu taban zemini sürekli olarak yeraltı suyu etkisinde kalabilir .Bu gibi yerlerde yol gözdesinin altına yol ekseni ile belirli bir açı yapan enine drenler tesis edilir.

Drenlerin tesisi Kör dren veya borulu drenlerin tesisleri sırasında dikkat edilecek en önemli hususlardan biriside hendek taban eğimlerinin doğru olarak verilmesidir.Aksi takdirde dren sistemi çalışmaz .Uygulanacak minimum eğim 0.005 dir.Deliksizbeton boru kullanılıyorsa su akışı boruların ek yerlerinden bırakılan yarıklarla sağlanacağından bu aralığın yeterli şekilde bırakılması gerekir. Boşluklu beton veya delikli borularla tesis edilen drenlerde ek yerlerinden alınması söz konusu olmadığından bitümlü bir malzeme ile kapatılmalıdır.

Diğer yeraltı dren sistemleri Heyelan tehlikesi bulunan bölgelerde uygulanan drenaj galerileri , yatay drenler,kemer taş drenler ve yumuşak , bataklık bölgeler üzerine oturtulan yüksek dolgular için tesis edilen düşey kum drenleri bu konuda belirtilebilecek ileri dren sistemleridir.

Dren tesislerinin bakimi Gerek yüzeysel ve gerekse yeraltı drenajı ile ilgili tesislerin beklenen görevlerini yerine getirebilmeleri için bunların sürekli olarak bakım altında tutulmalarında zorunluluk vardır. Genellikle yağış mevsimi başında ve sonunda olmak üzere yılda iki defa yapılacak olan bu periyodik bakımlar sırasında başlıca ,kenar hendekler , kafa hendekleri ve menfezler temizlenir , ayrıca yeraltı dren tesislerine ait deşarj noktalarının kar , buz , çalı v.b. yabancı maddelere karşı korunmaları sağlanır. Hendeklerin temizlenmeleri sırasında çıkan sürüntü maddeleri yolun banket kısmında bırakılmadan uzaklaştırılmalıdır.Aksi taktirde aynı maddeler kısa süre sonra tekrar hendeği doldurur.Bakım sırasında dikkat edilmesi gereken diğer bir husus da , görülen mevzi kırılma ve bozulmaların onarılıp eski duruma getirilmesidir.