Talep Analizleri Marjinal Fayda Yaklaşımı Yrd.Doç Dr. Dilek Seymen DEÜ.İİBF-İktisat Bölümü

Talep Analizleri- Marjinal Fayda Yaklaşımı Toplam ve Marjinal Fayda Azalan Marjinal Fayda Kanunu Marjinal Fayda Yaklaşımına Göre Tüketici Dengesi Marjinal Fayda,Tüketici Rantı ve Talep Eğrisi

FAYDA: Malların ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarını karşılama özelliğine denir.Bir tüketici bir malı kullandığında ondan fayda elde eder. Bir malı satın alan tüketici aslında o malın faydasını satın alır. Bu fayda kıtlıkla birlikte o malın değerini belirler TOPLAM FAYDA: Bir malın tüketilmesi sonucu elde edilen tatmindir. MARJİNAL FAYDA: Tüketilen mal miktarının bir birim değiştirilmesiyle toplam faydada meydana gelen değişmedir.

Faydanın ölçülüp ölçülemeyeceği konusunda, iki temel görüş vardır Faydanın ölçülüp ölçülemeyeceği konusunda, iki temel görüş vardır. Bunlardan birisi faydanın ölçülebileceğine dair olan "Kardinal Fayda Teorisi" diğeri ise faydanın ölçülemeyeceği yalnızca kıyaslama yapılabileceğine dair olan "Ordinal Fayda Teorisi" dir.

KARDİNAL FAYDA TEORİSİ   Kardinal fayda yaklaşımını benimseyen iktisatçılara göre fayda birim olarak ölçülebilir kabul edilmektedir. Yani herhangi bir mal ya da hizmetin sağladığı fayda birim olarak ölçülebilmektedir ve bu fayda birimine "Util" ya da "Utilon" adı verilmektedir. Örnek vermek gerekirse, iki ayrı malın faydaları; 1 adet elma = 5 fayda birimi (Utilon) 1 adet armut = 3 fayda birimi (Utilon) şeklinde ifade edilebilir.

ORDİNAL FAYDA TEORİSİ   Ordinal Fayda Teorisi, faydanın ölçülemeyeceği prensibine dayanır. Buna göre, fayda yalnızca kıyaslanabilir. Bir birim A malının sağlamış olduğu fayda bir değer alınarak ölçülemez. Bu kişiden kişiye değiştiği gibi yer ve zamana göre de değişir. Bu noktada kişi A malından sağladığı faydayı, diğer mallardan sağlayacağı faydayla kıyaslayarak karara varır. Bu durum farksızlık analizi (kayıtsızlık analizi) ile açıklanır.

AZALAN MARJİNAL FAYDA TEORİSİ   Toplam fayda, bir mal ya da mal demetinin tüketilmesi neticesinde elde edilen tatmindir. Marjinal fayda ise, bu mal ya da mal demetinin son biriminin kişiye sağlamış olduğu tatmin seviyesidir. Bu nedenle "marjinal" kavramı bir bakış açısı ya da bir yaklaşım olayıdır. Mesela bir sürahi suyun içinden alınan bir bardak su bir marjinalliği ifade ettiği gibi bir bardak su içinden alınan bir yudum su da marjinal bir kavramdır. Bu nedenle herhangi bir maldan (A malı) satın alan ya da kullanan tüketicinin fayda fonksiyonu U=f(qa) ise Marjinal fayda; MU= DUa /Dqa MU : Marjinal Fayda DUa : A malından sağlanan toplam faydadaki değişim Dqa : A malının tüketilen miktarındaki değişim Tüketici bir maldan tüketimini devamlı artırırsa sağlayacağı toplam fayda, tüketilen mal miktarı ile birlikte artmaya başlar. Tüketicinin tatminini maksimumlaştırdığı noktada toplam fayda eğrisi de maksimum olur ve azalmaya başlar. Marjinal fayda ise başlangıçtan itibaren giderek azalır ve doyma noktasında sıfır olur. Daha sonra negatif değer kazanır.

Paket çikolata (günlük) Burcu’nun çikolata tüketiminden sağladığı fayda (günlük) 16 D E TU 14 C F 12 B Paket TU (util) 10 1 2 3 4 5 6 7 11 13 14 Fayda (util) 8 A 6 4 2 1 2 3 4 5 6 -2 Paket çikolata (günlük)

TU MU Burcu’nun çikolata tüketiminden sağladığı fayda (günlük) 16 TU 14 12 Paket TU (util) MU (util) 10 1 2 3 4 5 6 7 11 13 14 - 7 4 2 1 -1 Fayda (util) 8 A 6 B 4 C 2 D E F 1 2 3 4 5 MU 6 -2 MU = ∆TU / ∆Q Paket çikolata (günlük)

TOPLAM FAYDA - MARJİNAL FAYDA Fayda Birimi(U) Toplam Fayda Eğrisi TU2 B ∆TU2 A TU1 MUx = ∆TUQ / ∆Q ∆TU1 O q2 q1 Q ∆q1 ∆q2 Marjinal Fayda (MU) Marjinal Fayda Eğrisi Q O

Marjinal Fayda MUx 7 6 5 4 3 2 1 -1

Mal Fiyatları Tüketiciler İçin Veri İken Tüketicinin Denge Koşulu Malın Marjinal Faydası MU1 MU2 MU3 MUn = = = = Malın Fiyatı P1 P2 P3 Pn

ÖRNEK Tüketicimiz X malı için harcadığı son lira karşılığında 4 birimlik ek fayda elde etmiştir. Y malı için harcadığı son lira karşılığında 2 birimlik fayda artışı elde etmiştir. Rasyonel tüketicimiz; Y malı için harcamış olduğu son lirayı X malı alımında kullanarak ve 2 birimlik fayda alımına karşılık 4 birimlik fayda kazanacaktır. Net kazanç 2 birim faydadır. VERİLER X ve Y adlı iki mal tüketiyoruz X’in Marjinal Faydası 8 Birim MUx Y’nin Marjinal Faydası 10 Birim MUy Px = 2 TL ( X Malının Fiyatı ) Py = 5 TL ( Y malının Fiyatı) MUy 8 10 4 2 MUx > > yani > = Px Py 1 1 5 2

107 Util ÖRNEK; Marjinal faydayı temel alarak fayda maximizasyonu MAKSİMUM TOPLAM FAYDA VERİLER 107 Util X ve Y olamak üzere iki mal tüketilmektedir. MUx MUy 10 Her iki malın fiyatı 1 TL olup tüketicinin geliri zaman birimi başına 8 TL dir = = Px Py 1 PxQx + PyQY = (1TL). (2) + (1TL).(6) = 8 TL MU sürekli olarak azaldığı için, tüketici toplam faydasını maksimize edebilmek için mutlaka harcamış olduğu her liradan ( 1TL) elde edeceği faydayı maksimuma çıkarması gerekmektedir. Tüketici gelirinin ilk 1TL’sını Y malından bir birim almak için harcamalıdır. Bu durumda 19 util fayda sağlayacaktır. Daha sonra tüketici ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci birim TL larını yine Y malından satın almak için harcamalıdır. Altıncı birim TL’sını ise X malı satın almak için harcamalıdır. Tüketici yedinci ve sekizinci birim TL’larını ise ikinci birim X malı ve Altıncı birim Y malı alımında kullanmalıdır.

MUx MUy Şeklinde yazılabilir. = Px Py

Marjinal Fayda ve Tüketici Rantı

Tüketici Rantı; Bir Tüketicinin Süt Tüketimi Tüketilen süt miktari kg(1) Tüketicinin ödemeye razi olduğu fiyat (2) Tüketici ranti Piyasada Süt fiyati 30 TL/kg (3) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 300 TL 150 TL 100 TL 80 TL 60 TL 50 TL 40 TL 30 TL 25 TL 20 TL   270 TL 120 TL 70 TL 10 TL 00 TL -

Ayşe’nin incir tüketiminin marjinal faydası b c MU MU, P (TL/adet) Q (yıllık adet)

Ayşe’nin incir tüketiminin marjinal faydası b Tüketici rantı c MU MU, P (TL/adet) Q (yıllık adet)

Tüketici rantı Toplam tüketici rantı Toplam tüketim harcaması MU, P Q

ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ RANTI P Q O S A E p B D q