Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Veri Tabanı Yönetim Sistemleri 1 Ders 11 TSQL'e Giriş: Prosedür, Fonksiyon ve Tetikleyici Yrd. Doç. Dr. Altan MESUT Trakya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

Değişken tanımlama ve kullanma Değişken tanımalama DECLARE ile yapılır: DECLARE @maas money DECLARE @sayi1 int, @sayi2 int Değişkene değer atama SET ile yapılır: SET @sayi1 = 0, @sayi2 = 100 SET @maas = $10 SQL ifadesinde değişkene değer atama: SELECT @maas = Maas FROM Personel WHERE PerNo = 991

Kod bloğu Pascal ve Delphi dillerinde benzer olarak TSQL'de de kod bloğu tanımlamak için BEGIN…END kullanılır. C, C++, C# ve Java dillerindeki { … } ifadesi ile benzerdir.

IF…ELSE Bir ifadenin veya bloğun belirli bir koşula bağlı olarak çalışması istenen durumlarda IF, eğer tersi durumda başka bir ifadenin veya bloğun çalışması gereken durum varsa da ELSE kullanılır: IF (@BurutMaas > 5000) SET @NetMaas = @BurutMaas*0.80 ELSE SET @NetMaas = @BurutMaas*0.85

1.2.3 CASE … WHEN Çoklu koşullarda kullanılan C# ve Java'daki Switch … Case , VB'deki Select … Case gibidir. SELECT CASE BasariNotu WHEN 4 THEN 'AA' WHEN 3.5 THEN 'BA' WHEN 3 THEN 'BB' WHEN 2.5 THEN 'CB' END as HarfNotu FROM Notlar

WHILE While döngüsü belirli bir koşul sağlandığı sürece bir ifadeyi veya bloğu tekrar eder. Aşağıdaki döngü Personel tablosundaki ortalama maaş 5000'den küçük olduğu sürece tüm personelin maaşını %10 arttırır. Ayrıca en yüksek maaş 10.000'den büyük olursa da Break ile döngüden çıkılır. WHILE (SELECT AVG(Maas) FROM Personel) < 5000 BEGIN UPDATE Personel SET Maas = Maas * 1.1 IF (SELECT MAX(Maas) FROM Personel) > 10000 BREAK ELSE CONTINUE END SELECT MAX(Maas) AS "En Yüksek Maaş" FROM Personel

Stored Procedure (Saklı Yordam) Saklı yordamlar veritabanında saklanan ve gerektiğinde ismi ile çağrılabilen kod bloklarıdır. Programlama dillerinde olduğu gibi, SQL'de de değer döndüren prosedürlere fonksiyon (function) denir. Prosedürler RETURN ile değer döndürmeseler de OUTPUT parametreleri kullanılırsa dışarı değer aktarabilirler. Aynı SQL ifadesini defalarca çağırdığınızda her seferinde sentaks kontrolü ve derleme yapılırken, bu ifade bir saklı yordam içinde yer aldığında, derlenmiş bir halde veritabanında saklanacağı için performans artışı olur.

Stored Procedure (Devam …) Sunucu üzerinde tutulduğundan, yükü istemci tarafına değil de, sunucu tarafına yükleyerek te performansı arttırır. (Sunucunuz güçlüyse bu seçimi tercih edebilirsiniz.) Belirli girdi ve çıktı parametreleri olduğu için, saklı yordamların kullanımı ile güvenlik açısından kendimizi sağlama almış oluruz. Ağ trafiğini azaltır. İstemci tarafından birçok satıra sahip SQL komutunun sunucuya gitmesindense, sadece saklı yordamın adının sunucuya gitmesi ağı daha az meşgul etmiş olur.

Saklı Yordam Örneği (1) CREATE PROCEDURE KomisyonVer @PerNo numeric(18) AS BEGIN DECLARE @Maas numeric(10,2) DECLARE @Komisyon numeric(9) SELECT @Maas = Maas FROM Personel WHERE PerNo = @PerNo if(@Maas > 5000) set @Komisyon = 1000 else set @Komisyon = 500 UPDATE Personel SET Komisyon = @Komisyon WHERE PerNo = @PerNo END

Saklı Yordam Örneği (2) CREATE PROCEDURE HerkeseKomisyonVer AS BEGIN DECLARE @PerNo numeric; DECLARE @Maas numeric(10,2); DECLARE @Komisyon numeric(9); DECLARE Maaslar CURSOR FOR SELECT PerNo, Maas FROM Personel; OPEN Maaslar FETCH NEXT FROM Maaslar INTO @PerNo, @Maas WHILE @@FETCH_STATUS = 0 if(@Maas > 5000) set @Komisyon = 1000 else set @Komisyon = 500 UPDATE Personel SET Komisyon = @Komisyon WHERE PerNo = @PerNo; END CLOSE Maaslar Bu örnekte kullanılan CURSOR, RecordSet gibidir. Eğer sorgudan dönen sonuç tek bir değer olmayıp çok satır ve çok sütunlu ise, değişkende saklayamayacağımız için CURSOR'da saklarız. CURSOR'da bir sonraki kayda gitmek için FETCH NEXT kullanılır. FETCH_STATUS sıfır ise CURSOR'un sonuna gelinmiş demektir.

Sistem Saklı Yordamları SQL Server'da birçok işletimsel görev sistem saklı yordamları ile gerçekleştirilebilir. Her VT altında çok sayıda sistem SP tanımlıdır. Bunlardan bazıları: sp_help: nesneler hakkında bilgi verir sp_who: sisteme bağlı kullanıcılar, oturum ve işlem bilgileri öğrenilir sp_spaceused: parametre olarak verilen tablonun kaç satırı olduğu, onun için rezerve edilen ve onun kullandığı disk büyüklükleri hakkında bilgi verir. Parametre verilmezse geçerli veritabanının kapladığı büyüklükler hakkında bilgi verir.

sp_help ile Personel tablosu hakkında bilgi edinme sp_help @objname = 'Personel' NOT: Prosedürler aslında exec (veya execute) komutu ile çağrılır. Ama SQL Server Management Studio'da yazmak zorunda değiliz.

Sistem Fonksiyonları Her SQL Server veritabanında sistem fonksiyonlarının tanımları Programmability\Functions\System Functions altında mevcuttur Sorgularda kullandığımız çok-satır alıp tek satır döndüren Avg, Sum Max, Min ve Count gibi fonksiyonlar Aggregate Functions altındadır.

Kullanıcı Tanımlı Fonksiyonlar Sistem fonksiyonlarına ilave olarak kullanıcılar da 3 farklı türde fonksiyon tanımlayabilir: Table Valued Functions: Tablo döndürebildiği için sorguda tablo gibi kullanılabilen (from sonrasında yazılabilen) fonksiyonlar Scalar Valued Functions: bir yada birkaç parametre alıp, tek bir değer döndüren fonksiyonlar Aggregate Functions: Sum, Avg gibi çok değer alıp tek değer döndüren fonksiyonlar

Fonksiyon Örneği CREATE FUNCTION NetMaasHesapla ( @BurutMaas numeric(10,2) ) RETURNS numeric(10,2) AS BEGIN DECLARE @NetMaas numeric(10,2) IF (@BurutMaas > 5000) SET @NetMaas = @BurutMaas*0.80 ELSE SET @NetMaas = @BurutMaas*0.85 RETURN @NetMaas END

Fonksiyonu Kullanma Kullanıcı tanımlı fonksiyonlar da, yerleşik SQL fonksiyonları gibi sorgu içinde kullanılabilirler (SP kullanılamaz). Yerleşik (built in) fonksiyonlardan farklı olarak öncesinde şema ismi (dbo) yazılmalıdır. Select PerNo, Ad, Soyad, Maas AS [Bürüt Maaş], dbo.NetMaasHesapla(Maas) AS [Net Maaş] From Personel;

Prosedür ile Fonksiyon arasındaki 10 Temel Fark:

Trigger (Tetikleyici) Bir tabloda değişiklik olduğunda otomatik olarak başlatılan prosedürlere DML Trigger, veritabanı tanımlarında değişiklik olduğunda tetiklenenlere ise DDL Trigger denir. DML Trigger insert, delete veya update ifadelerin belirtilen tabloda oluşması gibi bir olaydan ve bir hareketten (ilgili prosedür) oluşur. Örneğin; personel tablosundan bir kaydın silinmesi olayı gerçekleştiğinde, eski_personel tablosuna personelin numarasını ve işten ayrılma tarihini belirtmek için o anki tarihi kaydeden bir prosedür yazılması ile bir DML Trigger oluşturulabilir.

Enable/Disable & Inserted/Deleted Trigger'ın tetiklenmesini engellemek için Disable trigger <triggerAdı> on <tabloAdı> kullanılabilir. Tekrar aktif etmek için aynı ifadede Disable yerine Enable kullanılır. Her tablonun altındaki Triggers düğümünden ilgili trigger üzerine sağ tıklanarak Enable/Disable seçimi de yapılabilir. Sadece DML Trigger içinden kullanılabilen ve geçici olarak hafızada saklanan inserted ve deleted adında iki tablo vardır. INSERT işleminde yeni eklenen kayıt inserted tablosunda saklanır. DELETE işleminde silinen kayıt deleted tablosunda saklanır. UPDATE işleminde ise güncelleme öncesi eski değer deleted tablosunda, değişen yeni değer inserted tablosunda saklanır.

Gerektiğinde UPDATE işlemlerinde FROM kullanılabilir. DML Trigger Örneği (1) CREATE TRIGGER TrigDegisimTarihi ON Personel AFTER UPDATE AS declare @Personel numeric(18) SELECT @Personel = PerNo FROM inserted UPDATE Personel SET tarih = GETDATE() WHERE Personel.PerNo = @Personel --Değişken tanımlamadan da yapılabilir: FROM inserted WHERE Personel.PerNo = inserted.PerNo Gerektiğinde UPDATE işlemlerinde FROM kullanılabilir.

DML Trigger Örneği (2) CREATE TRIGGER TrigMaasDegisimKaydi ON Personel AFTER UPDATE AS if UPDATE(Maas) INSERT INTO LogTable VALUES ( (Select PerNo from deleted), (Select Maas from deleted), (Select Maas from inserted), GETDATE() ) UPDATE fonksiyonu içine aldığı alanın güncellenmesi durumunda true döndürür. Bu satır silinirse Personel tablosunda başka alanlar güncellense bile aşağıdaki ifade yürütülür (ki Maas aynı kaldı ise gereksiz olur) LogTable tablosunda PerNo char türünde ama Personel tablosunda numeric (deleted tablosunda da). Bu durum sorun yaratmaz. Diğer alanlar da char türünde olabilirdi.

DML Trigger'da INSTEAD OF kullanımı Eğer trigger tanımında INSTEAD OF yer alırsa tetikleyen olay aslında gerçekleştirilmez, onun yerine verilen prosedürdeki işlem yapılır (DML Trigger'lar olaydan sonra, INSTEAD OF olanlar ise olaydan önce tetiklenir) CREATE TRIGGER DerslerDelete ON Dersler INSTEAD OF DELETE AS Print 'Silme işlemi şu anda kapalı' "Edit 200 Top Rows" kullanarak veya DELETE komutu ile kayıt sildiğinizde Dersler tablosundan silme işlemi yapıldı gibi görünür ama sorguladığınızda silinmediği anlaşılır.

Tablonun sahibi olmayanlar için aşağıdaki kod bloğu çalıştırılacak DDL Trigger CREATE, DROP, ALTER gibi DDL işlemlerini geçici bir süre askıya almak, veya bu işlemlerden sonra bir prosedürün yürütülmesini sağlamak amacıyla DDL Trigger kullanılabilir. CREATE TRIGGER DDL_Trigger ON DATABASE FOR DROP_TABLE, ALTER_TABLE AS IF IS_MEMBER ('db_owner') = 0 BEGIN PRINT 'Tablolar üzerinde drop ve alter yapamazsınız' ROLLBACK TRANSACTION END Tablonun sahibi olmayanlar için aşağıdaki kod bloğu çalıştırılacak DDL Trigger ile INSTEAD OF kullanılamaz. Bu nedenle, eğer Transaction Rollback ile geri alınmaz ise yukarıdaki mesaj görüntülenir, fakat DROP/ALTER işlemi engellenmemiş olur.

LOGON Trigger Kullanıcı sisteme bağlanırken tetiklenen sunucu düzeyinde trigger'lar da yaratılabilir. CREATE TRIGGER <triggerAdı> ON ALL SERVER [WITH <seçenek>] FOR LOGON AS … DML Trigger DDL Trigger LOGON Trigger