AKTİF VE PASİF BAĞIŞIKLIK (Aşılar ve Serumlar) PROF. DR. BEKİR KOCAZEYBEK İ.Ü. CERRAHPAŞA TIP FAKÜLTESİ TIBBİ MİKROBİYOLOJİ ABD

İMMÜNİTE; Hastalıklara,özellikle enfeksiyon hastalıklarına karşı dirençtir. Enfeksiyöz ya da non-enfeksiyöz faktörlere karşı savunma sağlayan sistemdir

DOĞAL(İNNATE) İMMÜNİTE EDİNSEL(ADAPTİF-ÖZGÜL)İMMÜNİTE: KONAK İMMÜNİTESİ; DOĞAL(İNNATE) İMMÜNİTE Enfeksiyonlara karşı ilk koruyan engeldir EDİNSEL(ADAPTİF-ÖZGÜL)İMMÜNİTE: Daha yavaş olarak devreye giren ancak daha etkili savunmayı oluşturan bağışıklıktır

IMMUN SİSTEMDE REAKTİF MEKANİZMALAR I.Doğal Immun Yanıt: EH,Fagositler,NK ve Kompleman sistemi gibi II.Edinsel Immun Yanıt: A)Humoral(sıvısal)IY B lenfositlerin B)Hücresel IY T lenfositleriyle III.Immun Sistemde Yanıtsızlık veya DURMA Normal ImmunoFİZYOLOJİK SÜREÇLERLE; ÖRN:IMMUNOLOJİK TOLERANS; Merkezi ve periferik toleransta ☻Apoptoz ve Tregler mek. gibi

Patofizyolojik ya da Eksojen faktörlerle İ. S Patofizyolojik ya da Eksojen faktörlerle İ.S.’in yanıtsızlığı veya Durması Örn; Immün sist.hücreleri proliferatif hast. ☻ Lenfoma,Multiple Myeloma Çeşitli kronik hast. ☻ Sifiliz,TBC,Lepra,Kızamık Eksojen yapay baskılayıcı faktörler ☻Kortikosteroidler ☻Sitotoksik ilaçlar ☻X ışınları gibi

EDİNSEL(Spesifik)İMMÜNİTENİN KAZANILMASI: AKTİF PASİF Hümoral ve/veya Hücresel IY Yapay Doğal Yapay Doğal Enfeksiyonlar ▲Im. serum Plesanta ●(at ve benzer Hayvan) ▲İnsan Ig veya Lenfosit Kolostrum Aşılama Klinik Klinik hast oluşur hast oluşmaz

Edinsel(Spesifik)İmmünitede; İster doğal yoldan,ister aşılama yoluyla sağlanan AKTİF BAĞIŞIKLIKTA T,B lenfositleriyle Makrofajların işbirliği önemlidir Sonuçta NÖTRALİZAN Ab’lerle güçlü bağışıklık sağlanır HAV Zorunlu ya da fakültatif Hücre içi bakterilerde Makrofaj-T lenfosit işbirliği ile gecikmiş Tip Aşırı Duyarlılık önemlidir TBC

YAPAY AKTİF VE PASİF BAĞIŞIKLIK (AŞILAR VE SERUMLAR) Günümüzde sağlık hizmetleri; Tedaviye öncelik tanımaktan öte Koruyucu ve hastalıkları önleyici temel almaktadır. Bu anlayışla; Mikrobik hastalıklardan korunmada; temizlik, bakım ve beslenmenin düzeltilmesi yanında BAĞIŞIKLAMA ve KORUNMAYA büyük önem verilmektedir.

Son 20-30 yıl içinde; Yeniden önem kazanan enfeksiyonlar ortaya çıkmış Yeni enfeksiyon hastalıkları tanımlanmış Gastrit, duedenal ülser AIDS Hepatit C ve E Yeniden önem kazanan enfeksiyonlar ortaya çıkmış Kuş ve Domuz gribi

Anti-mikrobik ilaçların bilinçsiz, gelişi güzel kullanımıyla DİRENÇLİ MİKROORGANİZMALAR ortaya çıkmış. VRSA Multi-Resistan M. tuberculosis Anti-mikrobiyal tedavilerde çok gelişme olmasına karşın, zoonatik ve vaktör kaynaklı enfeksiyonlarda bilinen ilaçlar yetersizdir. Kırım-Kongo Hemorojik Humması Batı-Nil virüsü

TÜM BU NEDENLERDEN DOLAYI; SAĞLIK HİZMETLERİNDE EN ÖNEMLİ HEDEF AKTİF BAĞIŞIKLAMA OLARAK AŞILAMADIR Çünkü mikrobik hastalıklarda En etkin En kolay En ucuz En basit yöntemdir Tedavi edici hizmetler çok pahalıdır

ULUSAL VE ULUSLAR ARASI BAĞIŞIKLAMA PROGRAMLARININ HEDEFLERİ Aşı ile korunabilen hastalıklar halen mevcut olmasına karşın; Hepatit B, Kızamıkçık, Poliyomyelit, tbc Bağışıklama programları Çok pahalı olduğundan uygulanamamakta ya da Kızamık yılda 2 milyon ölüme neden olmakta İhmal edilmektedir Kızamık ABD'de salgınlar yapmaktadır

Toplumun boğmaca, difteri, tetanoz ve kuduzdan korunması Kızamık, kabakulak, kızamıkçık,V-2 virüs, H.inf. tip B, S. pnemoniae yayılımının kontrolü Batı yarım kürede wild tipi poliyomiyelitin, tüm dünyada çiçek hast. ortadan kaldırılması 1980'de doğal çiçek hastalığı ortadan kaldırıldı, ancak biyolojik savaş tehditi için ABD ve Rusyada çiçek virüsü stoklarda tutuluyor.

Kızamık

Çiçek

AŞILAR; Organizmaya uygun yolla verildiğinde BAĞIŞIK YANIT oluşturarak, Kişinin enfeksiyon hastalıklarından korunmasını sağlayan maddelere denir. Aşı ( vaccine) sözcüğü; Çiçek hastalığından korunmada kullanılan; Düşük hastalandırıcı özellikli olan Poxvirüs grubundan Vaccine virustan türetilmiştir Antijen(Ag) yapısındadır Organizmada Humoral ve/veya hücresel immün yanıt oluşturarak Enfeksiyon hastalığı geçirmeden sanki geçirmişcesine koruma sağlarlar

Bir populasyonun bağışıklanması sonucunda; Hastalığa duyarlı bireylerin sayısı azalır ve sonuç olarak enfeksiyonun yayılımı durur

AŞI ÇEŞİTLERİ Hazırlanış şekline göre 3 çeşittir Cansız (ölü) mikrop aşıları Canlı mikrop aşıları Mikrop ürünlerinden hazırlanan aşılar

Konakta Immun Yanıtı Uyarma Şekillerine Göre; Enfeksiyon oluşturarak; Canlı Virülansı aaltılmış suşlarla, Atenüe Enfeksiyon oluşturmayarak; Ölü bakteri veya inaktive virüs Toksoid Peptit veya Subünit aşılar VLP (virüs benzeri protein)

Genomik Aşılar; DNA Aşıları Belli bir patojenin spesifik Ag’lerini kodlayan genler Bakteriyal bir plazmite klonlanır Plazmit DNA’sı konak kas veya derisine verilir Hem TH1 hem CTL yanıtı oluşturulur

A)AŞI GELİŞTİRİLMASİNDE KULLANILACAK UYGUN MİKROP ÖZELLİKLERİ Enfeksiyonlardan korunmada en iyi yol aşılamadır Ancak her enfeksiyon etkenine karşı aşı geliştirilememektedir BUNUN NEDENİ; Aşı geliştirmek çok pahalı ve zaman alıcıdır Mikropla ilişkili nedenler Mikrop net ve belirgin enf hastalığına neden olmalıdır.

ÇÜNKÜ; Tek bir serotip olmalıdır Antikoru, enfeksiyonu Ya da sistemik yayılımı durdurmalıdır. Kanserojenilk potansiyeli olmamalıdır. Isıya dayanıklı olmalı, farklı ısı koşullarında taşınabilmelidir.

Çiçek hastalığı başarılı Vaccinia aşısı uygulaması ile dünyadan yok edilmiştir. Bunun NEDENİ; ÇİÇEK HASTALIĞI VİRUSU BAŞARILI BİR AŞI HAZIRLANMASINDA UYGUN BİR MİKROPTUR. ŞÖYLEKİ; Yukardaki 4 maddeyi kapsamaktadır. Rinovirüs ise aşılamaya uygun bir virüs değildir. ÇÜNKÜ Ciddi seyirli bir enf. oluşturmaz Çok fazla serotipi vardır.(100 den fazla)

Çiçek Aşısı

B) AŞININ KALİTE ÖZELLİKLERİ Aşının içindeki Ag madde bozulmamış olmalı Canlı aşıdaki mikrop ölmemiş olmalı veya miktarda azalma olmamalı Dışarıdan mikroplarla kontamine olmamalı Aşılar stabil olmalı ve bunun için iyi korunmalı Soğuk zincir ile transport ve depolama +4 C'de veya -20 C'de dondurarak saklanmalı veya nakledilmelidir. Güneş ışığına maruz kalmamalı Bozulmaması için; Koruyucu maddeler Antibiyotik maddeler konulmaktadır.

X 

Her aşının bir kullanım ömrü vardır Liyofilize aşılar Soğukta vakum altında suyu buharlaştırılıp, kuru toz haline getirilir. En sağlıklı korunabilen ve stabilitesi bozulmayan aşılardır Her aşının bir kullanım ömrü vardır Üretim ve son kullanım tarihi olmalıdır Bayat ve stabilitesi bozulmuş aşılar kullanılmaz Kullanılır ise doz tekrarlanmalıdır.

Liyofilize Aşı

Zayıf antijenik aşılara adjuvan konur. Aliminyum bileşikleri, su emilsiyonları,saponin Adjuvanın yararları; Ag'leri ASH’ye yönlendirir İmmünojeniteyi güçlendirir ▲T lenfosit aktivasyonunda ASH işbirliğinde Sitokin sentezi ve eş uyaran ekspresyonunu arttırarak Amaca uygun immün yanıt oluşturur

CANSIZ VE İNAKTİF MİKROP AŞILARI Bakteri ya da virusların Formaldehit, fenol, aseton gibi kimyasal maddeler Ya da UV ve ısı gibi fiziksel yöntemlerle Bu işlemlerde mikrop bütünlüğü veya Ag yapısı bozulmaz Adjuvan (destek maddesi) Aliminyum monofosforid Lipid A mf59 Lipozom,bakteri hücre duvar yapıları gibi

Parenteral yoldan uygulanırlar İlk uygulamadan 4 gün sonra Ab görülür. Ancak koruyucu değillerdir. Bundan dolayı 2., 3. hatta daha fazla kez, yüksek dozlar kullanılır. Koruyuculuk süreleri diğer aşılardan kısadır. Bağışıklılık yaşam boyu devam etmez Antikor yanıtı IgG'dir. Lokal IgG yanıtı oluşturmazlar. Nadiren kol ağrısı ve tekrar hastalandırıcılık gelişmez. Sadece aşı kompenent maddelerine karşı alerji gelişebilir. Örneğin virüslerin üretildiği yumurta alerjisi

ÖLÜ BAKTERİ; Bakterinin tüm hücresinin öldürülmesiyle elde edilir Boğmaca, Tifo ve Paratifo, Kolera, Veba ,Şarbon

İNAKTİVE VİRÜS AŞILARI; Tüm viryon inaktive edilir. Salk Poliyo Aşısı Mamun böbrek hücre kültüründe Kuduz aşısı; Tavşan nöronları, ördek embriyonlarında İnsan diploid hücre kültür (HDCV) İnfluenzae (grip) aşısı Yumurtanın amniyotik veya Allontois boşlukta üretilir Hepatit A aşısı; İnsan diploid hücrelerinde üretilir.

ÖLÜ PROTOZOON AŞILARI Plazmodium (sıtma), Leishmania (Şark çıbanı, kala azar) Toxoplazmaya karşı aşı çalışmaları Sıtma Şark Çıbanı

CANLI MİKROP AŞILARI; Bakteri veya virüs canlı olarak kullanılır Antijenik niteliği bozulmadan HASTALANDIRICI ÖZELLİĞİ (VİRÜLANSI) AZALTILIR veya ORTADAN KALDIRILIR. Bu tip aşılara ATENÜE denir. Hafif seyirli ancak enfeksiyon hastalığına benzer bir bağışıklık oluştururlar Bazen aşı hastalıkları gelişebilir BCG Jit gibi Nadiren yan etki yaparlar ( Kızamık, Kızamıkçık) Diğer virüs enfeksiyonları nadiren engelleyebilir (İNTERFERANS)

BCG

Humoral ve daha çok hücresel immün yanıtı uyarırlar TH1,TH2 ve Bellekli hücreleri devrededir. Bundan dolayı koruyucu süresi uzundur. Bunu TEK DOZ ile bile yapabilirler. IgG ve IgA antikoru sentezlenir Uygulama yolu ve dozu Parenteral, oral Ya da solunum yoluyla oral Ya da solunum yolunda IgA oluşur Genellikle tektir Bazen 6-10 yıl sonra Booster gerekebilir. Adjuvan ihtiyacı yoktur.

Kullanılan virüs sayısı ve fiyatı düşüktür. ANCAK; Bu aşılarla ilgili 3 sorun vardır. İmmunsuprese veya gebeler için tehlikeli olabilir. Aşı içeriği (avirulan) virulana dönüşebilir. Aşı içeriğinin canlılığı sürdürülmesi gerekir.

CANLI (ATENÜE) BAKTERİ AŞILARI S.typhi için (Tifo hast.) Ty21a M. tuberculosis (Tüberküloz) BCG B. artracis (Şarbon), F. tuleransis (tulerami) Şarbon Tuleremi

Canlı (Atenüe) virüs aşıları Kızamık, kızamıkçık, kabakulak, Suçiçeği ,Sarı humması (parenteral) Poliyo sabin aşısı (oral) İnfluenza (Nazal sprey) Sabin Aşlsı Parenteral Nazal-influenza

CANLI VİRÜS AŞISI Vaccina (aşı virüsü) aşısı kullanılarak Çiçek hastalığı yok edilmiştir ANCAK; biyoterörizmden korunmada Vaccina kullanılmaktadır.

MİKROP ÜRÜNLERİNDEN HAZIRLANAN AŞILAR TOKSOİD (ANATOKSİN) AŞILAR; Bakteri toksini saf halde elde edilir. Formal veya formaldehitle (%0.3-0.4 oranında) 37C'de 3-4 hafta bekletilerek hazırlanır. Toksik (zehir) etkisi yok olur. Ag yapımı bozulmaz. Daha çok hümoral immün yanıt uyarılır. Ab'ler toksinlere karşı oluşur. NÖTRALİZASYON gelişir. ÖRNEK; Difteri, Botulismus, Tetanoz

KAPSÜL SUBNİT BAKTERİ AŞILARI Kapsül antifagositik özelliğiyle bakteri virülansını arttırır. Kapsül Ab ile opsonize olursa fagositoz kolaylaşır. Polisakkaritler zayıf Ag'ler. T bağımsızdırlar. Sadece konakta IgM sınıfı Ab üretirler. Bu Ab'ler çok kısa ömürlü oldukları için; Protein taşıyıcı molekülle bağlanarak immünojeniteyi arttırırlar (KONJUGE AŞI) C. diphtheriae proteini N. menengitidis OMP Difteri toksini Böylelikle IgM ve IgG sınıfı Ab'ler üretirler

2 yaş ve üzerinde kullanılmaktadır. ÖRNEK; H. influenzae B (Hib) Polisakkarit/ difteri toksini kompleks S. typhi, S. pneumonae, N. menengitidis S. pneumoniae'de 23 serotip veya 7 serotip non-toksik difteri toksini ile KONJUGE N. menengitidis major 4 tipin ( A,C,Y,W-135)

İNAKTİVE SUBUNİT VİRAL AŞILAR Viral tutunma üniteleri (kapsit ya da gikoproteinler) Rekombinasyon yoluyla elde edilir Hepatit B aşısı Daha önceleri kronik HBV KİŞİLERİN SERUMLARINDA elde edilen HBsAg kısmıyla Bugün maya hücrelerin entegre edilmiş HBsAg geninden elde edilir. Aliminyum ile adsorbe edilir İnsan Papilloma Virüs (HPV) HPV'nin L1 elde edilen Ag

MİKROP ÜRÜNLERİNDEN YENİ YÖNTEMLERLE HAZIRLANAN AŞILAR Çalışmaları halen devam etmektedir. Peptid subünit aşıları DNA aşıları Anti-idiotip antikorlar Bu yöntemlerle hazırlanan aşılar; HIV, P. falciparum, Leishmania enf. S. mutans (diş çürümelerine karşı) umut olabilir.

S. mutans

AŞILAMA VE AŞILAR İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR Primovaksinasyon Belirli bir aşı ile daha önce hiç aşılanmamış bir kişiye aşının ilk uygulanması RAPEL Primovaksinasyonla sağlanan bağışıklılığı etkin bir düzeyde devamını sağlayan, Bağışıklığı pekiştiren, Belirli zaman aralıklarıyla yapılan, AŞI TEKRARLARINA denir

POLİVALAN (=Karma/Kombine) MONOVALAN AŞI; İçinde tek bir mikrop Ya da Ag bulunan POLİVALAN (=Karma/Kombine) Ölü bakteri yada toksoid aşılar. Birkaç tanesi karıştırılarak elde edilen aşıdır. Uygulaması daha kolay, pratik ve zaman kazandırıcıdır. Tek tek uygulamalara göre daha güçlü bağışıklılık kazandırır.

AŞININ KORUYUCULUK DEĞERİ; Aşılanan kişinin, aşılanmayan kişiye göre o enfeksiyona karşı gösterdiği direnç anlaşılır. Koruyuculuk değerinin araştırılmasında; Hümoral Ya da hücresel immünite ölçülür. ÖRNEĞİN; HBV karşı Anti-HBs yanıtı >10 IU/ml AŞININ KORUYUCULUK SÜRESİ Koruyuculuk etkilerinin ne kadar devam ettiğini gösterir Koruma süresi uzun olan aşılar iyidir. Canlı (atenüe) aşılar

AŞILARIN UYGULANMASI İLE İLGLİ ÖZELLİKLER; Aşının tam yarar görebilmesi için Yeterli dozda Yeterli sayıda ve uygun zaman aralıklarıyla Usulüne uygun teknikle yapılması gerekir.

Aşıların uygulanma yolları: MUKOZAL UYGULAMA Buruna damlatılarak Buruna püskürtmek Ağızdan verilmektedir Diğer (rektal, genital vb.) PARENTERAL UYGULAMA (Enjeksiyon); Deriyi çizerek Deri içine (Intra dermal) Deri altına (Subkutan) Kas içine (Intramuskular)

Aşı enjeksiyon şeklinde uygulanıyorsa Deri altına veya kas içine uygulanmalıdır Damar içine uygulanmaz. Çünkü hem aşının bağışıklanma gücü azalır Hem yan etki fazla olur Kas içi uygulamalarda iğne uzunluğu yeterli olmalıdır. Çünkü; Adjuvant madde katkılı olduğu için, yeterli derinliğe yapılmaz, yüzeysel yapılırsa (deri altında) nekroz gelişir.

Paranteral uygulamalarda; En iyi yol deri içidir. Daha erken ve güçlü immün yanıt gelişir. Ağız ve burun yoluyla verilen aşılar; kolay uygulanırlar, geniş kitle aşılamalarında seçilen yollardır.

Aşının ilk verilmesinden sonra Ab gelişmesine kadar geçen; LATENT SÜREÇ; 24 saat ve 2 haftadır. Kişinin immün sisteme Antijenin yapısına, şekline, dozuna bağlıdır. Bu dönem sonunda 4 gün ile 4 hafta arasında ARTMA dönemidir Sonunda azalma DÖNEMİ başlar İlk önce 3. günden sonra IgM 2. 3. haftada en yüksek 1-2 ay içerisinde kaybolur. 15-20 günlerde IgG sentezlenir. 5. haftada en yüksek Ömür boyu kalır.

İlk kez verilen bir aşıdan, kısa bir süre sonra ikinci Ag verilirse İlkinde oluşan Ab'ler, 2. leri etkisiz kılabilir. Anneye bağlı IgG antikorları, bebeğe geçtikten sonra en az 5, en fazla 9. aya kadar koruma yapabilir. Bu durumda atenüe aşılar (kızamık, kızamıkçık, kabakulak) uygulamasında bu IgG 'lerin kaybolma süresi dikkate alınır. Bu aşılar 9. aydan sonra yapılır. Yeni doğanda Hücresel immün yanıt oldukça gelişmiş olduğundan ; BCG aşısı hemen doğum sonrası uygulanır.

BCG

AŞILAMA YAŞI; AŞILAMA RİSKİ: Aşı enfeksiyonun daha sık görüldüğü yaşta uygulanır Aynı zamanda aşının uygulandığı yaşta yan etkilerinin azlığı veya çokluğudur. AŞILAMA RİSKİ: Aşı ile sağlanacak yarar aşının neden olacağı zararla karşılaştırılır. Hangisi ağır basarsa ona göre karar verilmelidir.

AŞILAMANIN SAKINCALI OLDUĞU DURUMLAR; İmmün yetmezliği veya immünitesi bozulmuş olanlara ve Lösemi, lenfoma, kanser ve AIDS Radyasyon ve kortikosteroid gibi immünospresif tedavi olanlara CANLI AŞI UYGULANMAZ. Böbrek ve diabet hastalarına; Tifo-paratifo aşısı yapılmaz. Yumurta alerjisi olanlara İnfluenzae, Sarı Humma, Kızamık ve Kabakulak

Yenidoğan ensefolopatisi veya mental sekelleri olanlar; Gebeler; OPV, çiçek, kızamıkçık uygulanmaz Yenidoğan ensefolopatisi veya mental sekelleri olanlar; İlk yıl hiç aşı yapılmaz HIV seropozitif olgulara BCG, OPV, İnfluenzae, pnömokok yapılmaz Gamaglobulin verildikten sonraki 3 ay içinde Canlı virüs aşısı yapılmaz.

AŞILARIN BİRLİKTE UYGULANMASI (=KARMA AŞILAR) Ölü bakteri aşıları ve toksoid aşılar birlikte kullanılabilir Hem zaman kazandırır, hem pratiktir, kolaydır. Tek uygulamaya göre daha güçlü koruma sağlar Difteri+tetanoz+Boğmaca (DTB) DTB+OPV Kızamık+Kızamıkçık+Kabakulak (KKK) İnfluenzae+Tetanoz

BAZI AŞILAR EŞ ZAMANLI OLARAK UYGULANIR DTB+ OPV DTB+Kızamık DTB+OPV+Kızamık DTB+OPV+KKK

BAZI AŞILAR BİRLİKTE UYGULANABİLİR DTB+ Hep. B. BCG+DTB+OPV BCG+DTB+Kızamık+Sarı humma DTB+Kızamık+Sarı humma+OPV BAZI AŞILAR BİRLİKTE UYGULANMAZ Kolera ve Sarı Humma

AŞILAMADA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR; AŞILARIN YAN ETKİLERİ; YEREL (Lokal) AŞI REAKS; Isı artışı Kızarıklık Şişlik Ağrı Bazen bölgesel lenf bezlerinde şişlik

HAFİF SİSTEMİK; AĞIR SİSTEMİK; ALLERJİK REAKS.; Aşı içindeki yabancı proteinlerin neden olduğu reaksiyonlar AĞIR SİSTEMİK; Nadiren gelişir ALLERJİK REAKS.; Anaflaktik tipte gelişir Aşı şoku denir Bazen allerjik ensefalit oluşur.

GÜNCEL BAZI AŞILAR VE UYGULAMA GRUPLARI; Pnömokok aşısı >65 yaş Astım dahil kronik kardiyovesküler ve allerjik hast. Splenektomi veya immunsupresif tedavi 2 hafta önce uygulanır 0.5 ml Im/sc tek doz uygulanırlar Yüksek riskli gruplarda > 6 yıl geçtikten sonra Nefrotik sendrom, böbrek yetmezliği, transplantasyon olanlarda pnömokok Ab'ler hızla kaybolur 2. doz aşı yapılır.

İNFLUENZAE AŞISI 65(50) yaş ve üzerindekiler Kronik kardiyovasküler ve akciğer hastaları Kronik hastaların ve yüksek riskli kişilerin bakımıyla uğraşan personel ve ev halkı Diabetes mellitus (DM) ve diğer metabolik hastalıklar, böbrek yetmezliği, immunsupresif ve bağışıklık yetmezliği durumları (HIV pozitifliği, kortikosteroid tedavisi ve immunsupresif ve antineoplastik tedavi görenler) Bakımevlerinde kalan kronik hastalıklı yatalak kişiler Uzun süre aspirin tedavisi görmek zorunda olan genç erişkin kişiler Grip mevsiminde bulunan 2. 3. trimestrideki gebe kadınlar 0.5ml deltoid kasa (IM); heryıl ekim başı, kasım ortası

HEPATİT B AŞISI Seksüel olarak aktif, çok eşli kişiler homoseksüeller ve çok eşli heteroseksüeller Kan ve kan ürünleri ile temas edenler Mental özürlü, bakımevlerinde kalanlar ve çalışanlar Hemodiyaliz hastaları Pıhtılaşma faktör konstantreleri alanlar HBsAg taşıyıcılarının eşleri ve ev halkı Anti-HCV pozitif olanlar Damar içi uyuşturucu kullananlar Hep.B’nin endemik olduğu yerleri ziyaret edenler Hemofili hastaları Çocuk aşılama programına alınmıştır 0,1 ve 6.ayda 3 doz

GEBELİK Canlı aşılar kontrendike Tetanoz-doğum öncesi 2 doz Td verilir Polio ve Sarı humma riski yüksekse bu aşılar uygulanabilir İnaktive aşılar risksiz Annenin ateşlenmesi fetus için riskli olduğundan elden geldiğinde bu aşılardan kaçınılır Gerektiğinde influenzae (gebeliğin 14. haftası ve sonrasında) ve HBV, HAV ve pnömokok aşıları uygulanabilir Emziren anneye canlı veya inaktif aşılardan biri uygulanabilir

ULUSLAR ARASI SEYAHAT EDENLERDE AŞILAMA Sarı humma- Seyahat öncesi 1 doz 0.5ml –SC Kolera-0.5 ml IM/SC,0.2ml ID, 2doz 1hafta/1ay arayla (Sarı Humma aşısı ile en az 3 hafta ara) Tifo (Ty21a: 48 saatte bir, 4 doz- rapel 5 yıl sonra, Vi polisakkarit İM-2 yılda bir rapel) N.menengitidis (A,C,Y,w-135): 1 doz/0.5ml SC Japon ensefalit aşısı -0., 7. ve 30. günlerde 0,1ml SC, 2 yıl sonra 1 rapel) Hepatit A: aşı+Ig (3 aydan az kalma-0,02 ml/kg, 4-6 ay kalma:0,06 ml/kg)

KAZALAR/TEMASLAR Yanıklar: Td,TIG Hayvan ısırıkları: Kuduz-HDCV+RIg, Td Yılan ve Akrep sokmaları: Özgül antiserumlar Yaşlılar: Pnömokok, İnfluenzae, Td Şarbon: Şarbonun yaygın olduğu bölge hayvanlarının der, kürk, yün, kıl, kemik unu vs ile temas eden çalışanlar Q Ateşi: Koyunlarla teması olanlar ve C. burnetti ile laboratuvarda çalışanlar için inaktif bir aşı vardır Tularemi: Canlı attenue aşı; tularemin endemik olduğu bölgelerde ilgili hayvan ve vektörle temas riskindekilere uygulanır Veba: Laboratuvar personeli, Arizona-New Mexico bölgelerine gideceklere uygulanır

BULAŞMA SONRASINDA BAĞIŞIKLAMA Hepatit A : Bulaşma sonrasında 2 hafta içinde Ig+aşı HBV : HBsAg pozitif kişiden bulaş:HBIg+aşı HCV hepatit bulaşında standart Ig etkisiz; izleme yapılır Şüpheli hayvan ısırığı : Aşı(HDCV) +RIg Yaralanma : T veya Td +TIg +SAT Kızamık-Bulaşma sonrası 6 gün içinde Ig (0.25 ml/kg-max 15 ml+aşı Kızamıkçık-Ig ile belirtiler silik geçer, viremi ve fetus enfeksiyonu ve konjenital rubella önlenemez

Türkiye’de Uygulanan Aşı Programı

SERUMLAR (=PASİF BAĞIŞIKLAMA) Bağışık serumları İmmunoglobulinler Pasif bağışıklama için kullanılırlar Hazır Ab içerikli olduklarından, uygulandıkları anda etki gösterirler. Ancak kısa sürelidirler.(3-4 hafta) Aktif bağışıklık oluşma süresine kadar koruyucu ve tedavi edici direnç kazandırır

BAĞIŞIK SERUM (=Anti serum) Bağışıklanmış hayvanlardan elde edilmiş antikor içeren serumlar Hastalık etkeni mikroplar veya ürünleri Ya da yılan, akrep zehirleri Ag olarak kullanılır Deney hayvanlarına verilir. At, sığır, koyun gibi büyük hayvanlar kullanılır Bu hayvanlarda bol miktarda Ab içeren serum elde edilir. Ancak; hayvan kaynaklı serumlar, yabancı protein içerdiğinden allerjik reaksiyon oluşturur. Bundan dolayı, hayvan kaynaklı serumlar yerine insan kaynaklı serum kullanımı artmıştır.

İMMÜNOGLOBİNLER (=İnsan Kaynaklı Bağ Serum=Gamaglobulin) İnsan plazması veya plasentadan elde edilir. Yan etkileri oldukça az olup, kullanım alanı geniştir. İki çeşittir. Standart Ig Özgül Ig

Standart İmmunoglobulin; Eş anlamları; Normal immünoglobulin Ya da gamaglobulin Standart gamaglobulin Ya da polivalan immünoglobulin 1000 kadar donörün plazmasından Immünoglobulin ayırt edilmesiyle hazırlanan üründür. Bu üründe çeşitli Ab'ler birarada yoğun olarak bulunur Kullanım alanı; İmmünite bozukluklarında; Enfeksiyonlardan korunmada veya Bulaşıcı hastalıklarla temas sonrası

Özgül immünoglobulin; Eş anlamları; Spesifik IgM, Özgül gamaglobulin , Hiper immünoglobulin gibi Doğal olarak BİR ENFEKSİYON HAST. gelişenlerden Ya da patojene özgü aktif bağışıklama (aşı) olan gönüllü kişilerin plazmasından elde edilir. Bu ürün o mikroba veya ürüne karşı yoğun özgül Ab içerirler. YANİ SPESİFİK Ig'lerdir. Bu Ig'ler hayvan kaynaklı bağışık serumlara oranla Ab içerikleri 15-30 kez daha fazladır.

BAĞIŞIK SERUM VE İMMÜNOGLOBULİN ÖRNEKLERİ; Anti toksik serumlar ; Difteri, tetanoz, gazlı gangren, botulismus Anti-bakteriyal serumlar Şarbon,N. menengitidis, Boğmaca Anti-vektör serumlar Akrep, yılan, örümcek Anti-viral Ig Kuduz,Hepatit B, Kabakulak Bunlardan kuduz, HBV, V2'de hem koruyucu hem tedavi özelliği vardır. Anti-toksik Ig Tetanoz anti toksik Ig

SIK KULLANILAN IMMÜNGLOBULINLER HEPATİT B immünglobulin (HBIg) İnsan donörlerden elde edilen spesifik Ig ml'sinde 200 IU Anti-HBs bulunur. Riskli gruplar; Sağlık peroneli Özellikle cerrahi ve laboratuvar elemanları

HBV ile kontamine araç-gereç temasından sonra UYGULAMA ZAMANLARI; HBV ile kontamine araç-gereç temasından sonra Dializ yapılan hastalar HBV'li kişilerle cinsel temasa girenler HBV taşıyıcı annelerin yeni doğanlarına HBV'li kanın verilmesinden hemen sonra Mümkünse HBV'li kişiyle temas olmadan hemen önce vermek daha önemlidir.

Hem aktif hem pasif bağışıklama birlikte yapılmalıdır. ÖRNEĞİN; HBsAg pozitif kanla, kaza sonucu perkütan Ya da mukoza teması sonrası 48 saat içinde 800 IU HBsAg pozitif anneden doğan bebeklere Doğumdan hemen 12 saat sonra 100 IU Uygulama Dozu 0.006 ml/kg (en çok 5 ml) Im

Kuduz Immunoglobulini İnsan donörlerinin plazmasından elde edilen Ig'lerdir ml'sinde 150 IU Ab bulunur Hayvan ısırmalarından hemen sonra uygulanır Hem aktif hem pasif bağışıklık birlikte yapılmaktadır.

Tetanoz Anti-Toksoid Ig İnsan kökenli ml'sinde 250 IU Ab içerir IM olarak yaralanma sonrası yapılır. Hem koruyucu hem tedavi edicidir. Hem aktif hem pasif bağışıklama birlikte yapılamalıdır.

Anti-D (Rh) Ig İnsan donörlerinin kan plazmasından elde edilir ml'sinde 250 µg Anti-D Ab'leri vardır. Rh(-) anne, Rh(+) bebeğe hamileyse uygulanır; Eritroblastis fetalisis Hast. Rh(-) anne,ikinci Rh(+) bebeğe immünize olmaması için; Anneye ilk doğumdan hemen sonra(72 saat) Anti-D Ig verilir Böylelikle anne immün olmadan antijenler nötralize edilir. Bu durum anneye bilmeden ilk hamilelik öncesi Rh(+) kan verilmişse aynen geçerlidir