GÖZ ANATOMİSİ DERS KURULU – I (3001) SİNİR SİSTEMİ ve DUYU ORGANLARI Prof.Dr.Yusuf Zeki YILDIZ (2012)

GÖRME ORGANI – ORGANUM VİSUALE (GÖZ) Dış dünyayı görmemizi sağlayan ve Orbita adlı göz çukurlarına sağlı-sollu yerleşmiş bir çift duyu organına GÖZ adı verilir. Görme sistemi, afferent bir sistemdir ve görüntü bilgilerini beyine iletir Bu bilgi, görüntü dünyasının topografik şekillerini (haritalar) oluşturmak üzere beyinde işleme tabi tutulur. Görme sistemi ; göz ve retinası, optik sinirleri ve beyin içindeki görme yollarını içerir. Beyinde görsel uyarıcıların farklı görünüşleri (şekil ve form, renk, hareket) hakkındaki bilgiyi nakleden ve işleyen multipl görme merkezleri vardır. Görme organı iki bölümde incelenir : Bulbus oculi (Göz küresi) ve Organa oculi accessoria (Gözün Yardımcı Organları)

BULBUS OCULİ - GÖZ KÜRESİ Göz küresi : Embriyolojik dönemde beyinin bir çıkıntısı (optik vezikül) olarak gelişir. Orbita içine yerleşmiş olan göz küresi, 2.5 cm çapında ve yaklaşık 10 gr. ağırlığında, yukardan – aşağıya doğru hafifçe basılmış küre şeklinde bir biyokameradır. Öndeki konveksitenin ucuna Polus anterior (kornea’da), Arkadaki konveksitenin ucuna Polus posterior (sklera’da) adı verilir. Axis bulbi adı verilen göz küresi ekseni ön ve arka polus’lardan geçmektedir. Axis opticus adlı görme ekseni ise sırasıyla ; Polus anterior > Lens ortası > Fovea centralis (Retina’nın en iyi gören yeri)’den geçer.

BULBUS OCULİ - EKSENLER Polus anterior bulbis BULBUS OCULİ - EKSENLER 2 eksenin kesişim yeri Polus posterior lentis Axis opticus İÇ YAN Axis bulbi DIŞ YAN Discus nervi optici Fovea centralis Polus posterior bulbis

BULBUS OCULI - GÖZ KÜRESİ Göz küresi (BULBUS OCULI) 3 (üç) tabakalı bir duvar yapısına sahiptir. Dıştan - içe doğru : 1- Tunica fibrosa bulbi : Sclera Cornea 2- Tunica vasculosa bulbi (uvea) : Choroidea Corpus ciliare İris 3- Tunica nervosa / interna bulbi (retina)

GÖZ KÜRESİNİN KATMANLARI Camera vitrea (postrema) Aa.ciliares posteriores longae Ora serrata A.ciliares posteriores breves Camera posterior Camera anterior N.opticus 1-Tunica fibrosa CORNEA Discus nervi optici LENS Fovea centralis 2-Tunica vasculosa- İRİS Sinus venosus sclerae 2-Tunica vasculosa- CORPUS CİLİARE 1-Tunica fibrosa- SCLERA 2-Tunica vasculosa- CHOROİDEA 3-Tunica nervosa- RETİNA Aa.ciliares anteriores

TUNİCA FİBROSA BULBİ Fibroz tabakanın ; Vagina bulbi (Tenon kapsülü) A.centralis retinae Lens Cornea N.opticus İris Lamina cribrosa sclerae Sclera Fibroz tabakanın ; 5/6 arka bölümüne > SCLERA, 1/6 ön bölümüne > CORNEA adı verilir.

SCLERA TABAKASI Cornea Sclera (sert tabaka) : Göz küresinin arka ve dışyan bölümlerini (5/6) kaplar. Opak, beyaz renkli, sert ve sağlam bir katmandır. Bu sertlik ; Göz küresinin şeklinin ve hacminin korunmasını, Kameraların içindeki hidrostatik basınca karşı direnci ve Ekstraoküler göz kaslarının tutunmasını sağlar. Sclera Lamina cribrosa sclerae Optik sinir, sclera’nın arka tarafında yer alan delikli bir bölgeden geçer, buraya lamina cribrosa sclerae adı verilir. Buradaki diğer deliklerden ; büyük olanın içinden a.-v.centralis retinae, küçük olanların içinden ise aa.-vv.-nn.ciliares geçer. Lamina cribrosa, sclera’nın en zayıf parçasıdır. Göziçi basıncı yükseldiğinde (GLOKOM) bu zayıf bölgesinde sclera dışa doğru çıkıntı yapar.

Sclera + Bulber conjunctiva SCLERA TABAKASI Cornea Limbus cornea Önde – kornea ile aralarındaki sınır > limbus cornea ’dır , Sclera’nın dış yüzü Göz kapaklarının örttüğü ön bölümde transparan Bulber conjunctiva (gözün beyaz kısmı) ile sarılıdır. Sclera Lamina cribrosa sclerae Limbus cornea Sclera + Bulber conjunctiva

SCLERA TABAKASI Arkada - optik sinir çıkış yerinin çevresinden itibaren dura mater ile devam eder. Sclera’nın dış yüzü Arka bölümde ise Vagina bulbi (Tenon kapsülü) ile sarılıdır. Vagina bulbi (Tenon kapsülü) N.opticus Dura mater Dura mater

CORNEA Facies anterior Facies posterior Camera anterior Cornea Pupilla Limbus cornea İris Sinus venosus sclera (Schlemm kanalı) Camera posterior Corpus ciliare Cornea (boynuzumsu tabaka) : Saydam,şeffaf ve damarsız olup, fibroz katmanın ön 1/6’sını yapar. Düzenli yoğun bağ dokusundan oluşu, ışığı geçiren kristalsi bir yapı gibi görünmesini sağlar. Küçük çaplı bir küresel bölüm olan korneanın ; Ön yüzü konveks olup – facies anterior , Arka yüzü konkav olup – facies posterior olarak adlandırılır ve camera anterior’u önden sınırlar. Korneanın ince olan dış kenarına - Limbus cornea adı verilir. Kornea ile skleranın birleşme yerinde Sinus venosus sclerae (Schlemm kanalı) bulunur. Camera anterior’daki humor aquous sıvısı buradan geçerek venöz dolaşıma katılır.

CORNEA Cornea Camera anterior Sinus venosus sclerae (Schlemm kanalı) İris Pupilla Corpus ciliare Lens Camera vitrea / postrema

KORNEA KIRICILIĞI Myopia Emmetropia (Normal Göz) Gelen Işık Hipermetropia Cornea Retina Lens Cornea, gözde kırıcılığı en yüksek yapıdır (≈ 40 diyoptri). Işık, kornea yolu ile göze girer. Kornea kırılması yetersiz ise hipermetropi Odak noktası > retina arkasına düşer > Yakını göremez Kornea kırılması aşırı ise miyopi Odak noktası > retina önüne düşer > Uzağı göremez Kornea yapısındaki düzensizlikler, odak noktalarının varyasyonlarına neden olur > Astigmatizm

TUNİCA VASCULOSA (Uvea) Pupilla 3 bölümü vardır : 1-İris: Lens’in önünde yer alır. Merkezindeki açıklığa pupilla denir. 2-Corpus ciliare: Sclera 1/4 ön bölümünün derininde yer alır. M.ciliaris’i barındırır. 3-Choroidea: Sclera’nın 3/4 arka bölümünün derinindedir. Tunica vasculosa bulbi ; Kan damarları ve Pigment açısından yoğun bir katmandır. Bu nedenle ışığı absorbe eder, yansıtmaz. Pigmentöz yapısı nedeniyle koyu kahve renkli görünür.

CHOROİDEA Vasküler tabakanın yaklaşık olarak ⅔’ünü kaplar. Sclera Sclera V.vorticosa Aa.ciliares breves A./V.centralis retinae Aa.ciliares longae Vasküler tabakanın yaklaşık olarak ⅔’ünü kaplar. Damar ve pigment açısından çok yoğun bir katmandır. Kapiller ağa > Aa.ciliares breves’lerden kan gelir. Bu katmandaki venler vv.vorticosae’ları oluşturur. Dışındaki skleraya gevşek, İç tarafındaki Retinaya ise sıkı şekilde tutunur. Choroidea tabakası gerçekte 4 katmanlıdır.

CORPUS CİLİARE Skleranın 1/4 ön tarafında ve derininde yer alır. Arka tarafında Choroidea, Ön tarafında ise İris ile devam eder. Ora serrata’dan öne doğru, iris dış kenarına veya sklerokorneal birleşeğe kadar uzanır ve üçgen şeklinde bir yapıdır. Vasküler tabakanın en kalın katmanını oluşturur. Yapısı, choroid tabakasına benzemekle birlikte ilave olarak düz kaslar da (M.ciliares) yer alır. Yapısındaki ince plikalar (plicae ciliares), irise doğru birleşerek daha kalın çıkıntıları (Proc.ciliaris) oluşturur. Proc.ciliaris’ler 70-80 tane kadar olup, humor aquosus sıvısını salgılarlar. Corpus ciliare’deki düz kaslar (sirküler/ Müller kası, radial ve longitudinal grup şeklindedir) parasempatik sinirler tarafından innerve edilir. Kasıldığında proc.ciliaris’e tutunan lig.suspensorium lentis gevşer ve lens’in kalınlığı/kırıcılığı artar -Yakın akomodasyon

Tunica vasculosa (uvea) yapıları: 1- Choroidea 2- Corpus ciliare Sclera Choroidea Ora serrata M. ciliaris Tunica vasculosa (uvea) yapıları: 1- Choroidea 2- Corpus ciliare m.ciliaris,proc.ciliaris 3- İris m.constructor pupilla m.dilatator pupilla Camera anterior Camera posterior Corpus ciliare Proccessus ciliaris Camera posterior Sinus venosus sclerae M.dilatator pupillae İris M.sphincter pupillae Cornea Fibrae zonulares (Lig.suspensorium lentis) Camera anterior Lens

İRİS Sclera Pupilla Limbus cornea İris Conjunctiva İris (gökkuşağı), kişilerde farklı renklerde bulunur. Yaklaşık 12 mm. çapında, ortası delik (pupilla) bir diafram gibi görev yapan vasküler tabakanın ön bölümündeki renkli kısımdır

İRİS İris M.sphincter pupillae Cornea Camera anterior M.dilatator pupillae Schlemm kanalı Angulus iridocornealis M.ciliaris Conjunctiva oculi Corpus ciliare Fibrae zonulares Sclera Camera posterior Lens Pupilla Cornea ile lens arasında yer alır ve corpus ciliare’nin ön kısmından başlar. İris ile cornea arasındaki dar açı şeklindeki bölüme angulus iridocornealis denir. İris; corpus ciliare ve cornea’nın arka kısmına Lig.pectinatum anguli iridocornealis (retinaculum trabeculare) ile tutunur.

Angulus iridocornealis Sinus venosus sclerae (Schlemm kanalı) İris Angulus iridocornealis Corpus ciliare Lens

İRİS İris 4 katmanlı bir yapıya sahiptir. Dıştan içe doğru : Cornea M.sphincter pupillae M.dilatator pupillae Circulus arteriosus iridis minor Stroma iridis Circulus arteriosus iridis major Epithelium pigmentosum tabakası (2 katlı) İris 4 katmanlı bir yapıya sahiptir. Dıştan içe doğru : Epitel tabakası Stroma iridis (kollagen lif-ışınsal, damar ve sinirler içerir ) Düz kas tabakası (M.sphincter ve dilatator pupillae ) Epithelium pigmentosum - pars iridica retinae (melanin pigmenti içeren renkli tabaka)

İRİS İris, kornea ve lens arasındaki boşluğu ikiye ayırır : Camera anterior Camera posterior İris’in ortasında yer alan açıklığa pupilla (göz bebeği) adı verilir. Pupilla çapı ; göze gelen ışık miktarına göre 1-12 mm. arasında değişme özelliğine sahiptir. M.sphincter pupillae – İriste dairesel yerleşimli kas > parasempatik etki ile pupilla çapını azaltır (Miyozis oluşturur) M.dilatator pupillae – İriste radial yerleşimli kas > sempatik etki ile pupilla çapını arttırır (Midriyazis oluşturur)

Tunica vasculosa (uvea) yapıları: 1- Choroidea 2- Corpus ciliare Sclera Choroidea M. ciliaris Tunica vasculosa (uvea) yapıları: 1- Choroidea 2- Corpus ciliare m.ciliaris,proc.ciliares 3- İris m.sphincter pupillae m.dilatator pupillae Camera anterior Camera posterior Corpus ciliare Proccessus ciliaris Camera posterior Sinus venosus sclerae M.dilatator pupillae İris M.sphincter pupillae Cornea Fibrae zonulares Camera anterior Lens Pupilla

İRİS ve PUPİLLA ÇAPI DEĞİŞİMİ Lens İris Corpus ciliare (Pars pilicata) Corpus ciliare (Pars plana) Sclera Choroidea Fibrae zonulares Retina (Pars optica) M.ciliaris Proc.ciliares Ora serrata Parasempatik Sempatik Normal Pupilla Miyozis Midriyazis

TUNICA INTERNA BULBI (TUNICA NERVOSA BULBI = RETİNA) Pars optica retinae (Visual bölüm) Işığa duyarlı ve en içte yer alan tabakadır. Dış yüzü choroidea, iç yüzü corpus vitreum ile temastadır. Arkada n.opticus ile devam eder. Kalınlığı arkadan öne gittikçe incelir (0.6mm > 0.1 mm.). Ancak arkada discus n.optici ve macula’da incedir. Pars caeca retinae (Nonvisual bölüm) Macula lutea Sclera Choroidea Fovea centralis retinae N.opticus Discus n.optici Ora serrata Retina’nın 2 bölümü vardır : Pars optica retinae – discus n.optici’den ora serrata’ya kadar olan visual (gören) bölüm Pars caeca retinae – ora serrata’nın ön tarafında kalan nonvisual (görmeyen) bölüm

Cornea Conjunctiva bulbi İris Corpus ciliare Pars iridica retinae Ora serrata Pars caeca retinae Stratum nervosum Pars ciliaris retinae Stratum pigmentosum Pars optica retinae Sclera

* Bu iki nokta dışında retina, choroidea’ya yapışık değildir * Retina dış yüzü önde ora serrata, arkada discus nervi optici civarında choroidea’nın iç yüzüne tutunmuştur * Bu iki nokta dışında retina, choroidea’ya yapışık değildir Pars caeca * Corpus vitreum’un dışa doğru yaptığı basınç, retinanın > choroidea’ya temasını sağlar. Ora serrata Corpus vitreum Pars optica Discus n. optici * Retina choroidea’dan ayrılacak olursa ayrılan retina bölümünün görme yeteneği kalmaz > Retina dekolmanı Choroidea Retina

TUNİCA İNTERNA BULBİ (TUNİCA NERVOSA BULBİ =RETİNA) Retina yumuşak ve yarı şeffaftır. Rodopsin içerdiğinden dolayı canlıda mor renkli görünür. Basil / Rod ve Koni hücreleri (fotoreseptörler), bipolar ve multipolar (n.opticus’u oluşturur) gang.hücreleri pars optica retinae’da yer almaktadır. Retina’nın arka tarafında, axis opticus’un (linea visus - görme ekseni) geçtiği sarı pigmentli oval şekilli alana macula lutea (sarı leke), buradaki çukurluğa ise fovea centralis (sadece koni hücreleri yer alır) adı verilir. Retina’nın en iyi gören ve en iyi ışık alan bölümü macula lutea’dır. Macula lutea’nın 3-4 mm. nazal tarafında n.opticus liflerinin başladığı beyaz, dairesel çöküntü alanına discus n. optici adı verilir. Bu alan fotoreseptör içermediğinden ışığa duyarsızdır ve kör nokta olarak da bilinir. A.centralis retinae, discus n.optici’den retinaya giriş yapar ve retina ile lens’i besler.

RETİNA TABAKALARI Rod hücre Stratum pigmentosum Rod hüc. Koni hücre Koni hüc. Dış katman Photo reseptör hücreler Dış katman İç kat-man Stratum nervosum Bipolar hücreler Ganglion hücreler N.opticus lifleri Sinaptik uçlar İç katman Retina yüzeyi Işık Pars optica iki tabakalı bir yapıya sahiptir. Dıştan içe doğru : Stratum pigmentosum–İnce bir pigment tabakası olup, choroid tabakasının iç yüzüne adeta yaslanmış gibi durur. Stratum nervosum – Str.pigmentosum’un iç tarafında kalınca bir sinir tabakasıdır, discus n.optici’den ora serrata’ya kadar uzanır.

Macula lutea: Retina arka bölümünün ortası civarında sarı renkli bir alandır. Burası en çok ışık alan ve en iyi görmeyi sağlayan retina parçasıdır. Macula ortasında bulunan hafif çökük alana ise fovea centralis (*) adı verilir. Discus nervi optici (*) macula’nın 3 mm kadar iç tarafında n.opticus’un retina’yı deldiği bölgedir. Bunun tam ortasından da a.v. centralis retinae girer ve çıkar. Bu alan ışığa duyarlı değildir ve kör nokta olarak tanımlanır. * * LATERAL N. opticus

Macula lutea ve Fovea centralis Göz Dibinin Görüntülenmesi Macula lutea ve Fovea centralis Discus nervi optici

- Retina > Koni ve rod (basil) hücreleri I.neuron GÖRME YOLLARI - Retina > Koni ve rod (basil) hücreleri I.neuron Bipolar hücreler II. neuron Ganglion/ Multipolar hücreler III. neuron - Nervus opticus - Chiasma opticum - Tractus opticus - Corpus geniculatum laterale IV. neuron - Radiatio optica - Lobus occipitalis (17.-primer ; 18.,19. sekonder alan)

Corpus geniculatum laterale GÖRME YOLLARI N.opticus Chiasma opticum Tractus opticus Corpus geniculatum laterale Radiatio optica Görme merkezi Area - 17

GÖRME YOLLARI Görme alanı N.opticus Macula lutea Chiasma opticum Pedunculus cerebri Tractus opticus Corpus geniculatum laterale Radiatio optica Görme korteksi (Area-17) Sol taraf görme korteksi Sağ taraf görme korteksi

VİSUAL REFLEKSLERİN YOLLARI N.opticus Chiasma opticum Corpus geniculatum laterale Colliculus superior ve Pretektal çekirdekler Tractus tectobulbaris ve Tractus tectospinalis Kranial sinirlerin (III.-IV. ve VI.) motor çekirdekleri Medulla spinalis’in columna anterior’unda yer alan motor nöronlar

BULBUS OCULI’DEKİ REFRAKTİF (KIRICI) YAPILAR Cornea (kırıcı gücü en fazla olan yapıdır) Humor aquosus (ön ve arka kamerayı doldurur) Lens Corpus vitreum (lens ile retina arasında yer alan ve göz küresinin 4/5’ini oluşturan jel kıvamındaki yapıdır.)

BULBUS OCULİDEKİ KIRICI YAPILAR – HUMOR AQUOSUS Camera anterior Trabeküler ağdaki Fontana boşlukları Cornea’nın hemen arkasında, lens’in önünde 2 kamera (odacık) vardır. Cornea ile iris arasındakine camera anterior , iris ile lens arasındakine ise camera posterior adı verilir. Bu odacıkların içinde alkalik karakterde berrak sıvı olan humor aquosus bulunur. Bu sıvının ışığı kırıcı özelliği vardır. Cornea Schlemm kanalı Conjunctiva Sclera çekirdeği Episkleral venler Sclera Fibrae zonulares Camera post. Lens Corpus ciliare Angulus iridocornealis İris Corpus ciliare’den salgılanan humor aquosus sıvısı arka kameradan pupilla yoluyla ön kameraya geçer. Buradan da iridokorneal açıdan schlemm kanalı (sinus venosus sclera) aracılığı ile venöz dolaşıma drene olur. Emiliminde yetersizlik oluşursa göz içi basınç artışı sonucu glokom ortaya çıkar.

LENS İris M.sphincter pupillae Cornea Camera anterior M.dilatator pupillae Schlemm kanalı Angulus iridocornealis M.ciliaris Conjunctiva oculi * Equator lentis Corpus ciliare Fibrae zonulares * Sclera Camera posterior Lens Pupilla Yaklaşık 9-10mm. çapında,şeffaf,elastik ve bikonveks bir mercektir İris ile corpus vitreum arasında yer alır. Avasküler yapıda olup, bir kapsülle (capsula lentis) sarılıdır. Beslenmesi humor aquosus ile sağlanır. Ön yüzündeki en çıkıntılı yerine polus anterior, arka yüzündeki en çıkıntılı yerine polus posterior denir. Her iki yüzün periferde birleştiği kenara equator lentis adı verilir. * *

LENS İris M.sphincter pupillae Cornea Camera anterior M.dilatator pupillae Schlemm kanalı Angulus iridocornealis M.ciliaris Conjunctiva oculi * Equator lentis Corpus ciliare Fibrae zonulares * Sclera Camera posterior Lens Pupilla Equator lentis’ten, corpus ciliare’ye uzanan ve lensi yerinde tutan bağ dokusu liflerine fibrae zonulares (lig.suspensorium lentis) denir. Corpus ciliaredeki m.ciliaris lifleri kasılınca lig.suspensorium lentis gevşer ve lensin kalınlığı / kırıcılığı değişir (artar). 40-45 yaşından sonra lensin elastikiyeti ve akomodasyon özelliği azalmaya başlar, buna presbyopia adı verilir. Katarakt – Lensin opaklaşması haline klinikte verilen addır.

1- Cornea 2- Humor aquosus camera anterior camera posterior 3- Lens Sclera Corpus vitreum / Camera postrema Choroidea M. ciliaris REFRAKTİF ORTAMLAR : 1- Cornea 2- Humor aquosus camera anterior camera posterior 3- Lens 4- Corpus vitreum / camera postrema Corpus ciliare Proccessus ciliaris Camera posterior Sinus venosus sclerae M.dilatator pupillae İris M.sphincter pupillae Cornea Fibrae zonulares Camera anterior Lens

BULBUS OCULİDEKİ KIRICI YAPILAR (REFRAKTİF ORTAMLAR) CORPUS VİTREUM Işığı kıran yapıların en büyük hacimlisidir. Lens’in hemen arkasında yer alan camera postrema (en arka odacık) içindeki yarı-jelatinöz şeffaf bir maddedir. Bu madde humor aquosus’un aksine yer değiştirmez. Ön tarafında lens’in oturduğu çukurluğa fossa hyaloidea adı verilir. Bu çukurluktan discus n.optici’ye kadar uzanan ve embriyolojik dönem artığı olan kanala canalis hyaloideus denir Bu kanalın içinden erişkinde a.centralis retinae (embriyolojik dönemde a.hyaloidea) geçer.

CORPUS VİTREUM A.centralis retinae (Canalis hyaloidea) Camera postrema > CORPUS VİTREUM Aa.ciliares posteriores longae Ora serrata A.ciliares posteriores breves HUMOR AQUOSUS Camera posterior Camera anterior N.opticus CORNEA Discus nervi optici LENS Fovea centralis İRİS Sinus venosus sclerae A.centralis retinae (Canalis hyaloidea) CORPUS CİLİARE SCLERA CHOROİDEA RETİNA Aa.ciliares anteriores

BULBUS OCULİ - KANLANMASI Arteryel beslenme : A.ophtalmica’nın uç dalları ile sağlanır. A.centralis retinae (end arter), R.meningeus > Aa.ciliares posteriores breves / longae, Rr.musculares dallarından > Aa.ciliares anteriores gelir. Aa.ciliares anteriores Choroidea Sclera Sclera V.vorticosa Aa.ciliares post. longae Aa.ciliares post. breves A./V.centralis retinae N.opticus A.ciliaris post. Venöz drenaj : V.ophtalmica superior ve inferior’a dökülür. Arterlere eşlik eden aynı isimli venler ve Vv.vorticosae (4 tane olup choroid tabakaya drene olur) ile sağlanır. A.centralis retinae A.ophtalmica N.opticus

GÖZÜN YARDIMCI ORGANLARI (ORGANA OCULİ ACCESSORİA) - Orbita içi oluşumlar - Supercilium (kaş) - Palpebrae (göz kapakları) * Rima palpebrarum * Cilia * Tunica conjunctiva - Apparatus lacrimalis (göz yaşı aygıtı) * Glandula lacrimalis (gözyaşı bezi) * Saccus lacrimalis (gözyaşı kesesi) * Ductus nasolacrimalis (gözyaşı kanalı)

ORBİTA İÇİ OLUŞUMLAR M.Levator palpebrae superioris M.rectus sup. Gl.lacrimalis M.obliquus sup. M.rectus med. M.rectus lat. Vagina bulbi / Tenon kapsülü (SCLERA) Corpus adiposum orbitae Periorbita M.rectus inf. Periorbita – Orbita duvarlarını oluşturan kemikleri saran periosteum tabakasıdır. Kemiklere gevşek olarak tutunduğundan kolayca sıyrılabilir. Bu tabaka cranium dış yüzünde periosteum ile devamlıdır.

ORBİTA İÇİ OLUŞUMLAR Periorbita : N.opticus Periosteum Dura mater Canalis opticus Septum orbitale M.lev.palpebrae sup. tendonu Septum orbitale Periorbitale Periosteum Anulus tendineus communis (ZİNN HALKASI) Periorbita : Önde > üst ve alt göz kapaklarına uzantılar (Septum orbitale) gönderir. Arkada > canalis opticus ve fissura orbitalis superior’da dura mater’in periost tabakası olarak devam eder.

*N.nasociliaris>N.ophtalmicus(V1)>CN-V Fissura orbitalis superior M.rectus superior N.lacrimalis-V1 M.levator palpebrae superiororis N.trochlearis(CN-IV) N.frontalis-V1 *N.opticus M.obliquus superior *A.ophtalmica M.rectus medialis *N.oculomotorius, R.superior (CN-III) V.ophtalmica superior *N.nasociliaris>N.ophtalmicus(V1)>CN-V * *N.abducens (CN-VI) *N.oculomotorius, R.inferior (CN-III) Dışyan Taraf M.rectus inferior V.ophtalmica inferior Fissura orbitalis inferior M.rectus lateralis Arkadaki bu açıklıkların merkezi kısmında kalınlaşma yaparak Anulus tendineus communis (Zinn halkası) yapımına katkı yapar.

ORBİTA İÇİ OLUŞUMLAR M.lev. palpebrae sup. tendonu Crista lacrimalis anterior Septum orbitale Tarsus superior Lig.palpebrale laterale Tarsus inferior Septum orbitale Lig.palpebrale mediale Septum orbitale – üst ve alt göz kapaklarda yer alan tarsuslar ile orbita girişi arasındaki açıklığı kapatan fibro-membranöz (kalınlaşmış periosteal tabaka) bir yapıdır. Bunun yüzeyelinde göz kapakları yer alır.

ORBİTA İÇİ OLUŞUMLAR M.Levator palpebrae superioris M.rectus sup. Gl.lacrimalis M.obliquus sup. M.rectus med. M.rectus lat. Vagina bulbi / Tenon kapsülü (SCLERA) Corpus adiposum orbitae Periorbita M.rectus inf. Corpus adiposum orbitae – bulbus oculi ve vagina bulbi dışında kalan orbital boşluğu dolduran yağ kitlesidir.

Vagina bulbi (Tenon kapsülü) ORBİTA İÇİ OLUŞUMLAR Periorbita Vagina bulbi (Tenon kapsülü) Periosteum M.rectus superior Vagina bulbi (Tenon kapsülü) Septum orbitale Lig.suspensorium M.obliquus inf. M.rectus inferior Vagina bulbi (Tenon kapsülü) – n.opticus’tan sclerocorneal birleşeğe kadar bulbus oculiyi saran orbita içindeki kapsüldür. Bu fasyal kılıf, göz küresinin alt bölümünde okuler kaslar ile birlikte özelleşmiş bir yapı oluşturur.Bu kement benzeri destekleyici yapıya lig.suspensorium adı verilir.

ORBİTA İÇİ OLUŞUMLAR Vagina bulbi (Tenon kapsülü) M.rectus medialis M.rectus lateralis M.rectus lateralis’in kontrol ligamenti M.rectus medialis’in kontrol ligamenti Lig.suspensorium M.rectus inferior M.obliquus inferior Periosteum Lig.suspensorium Lig.suspensorium Saccus lacrimalis Lateral kontrol ligamenti Medial kontrol ligamenti Periorbita Vagina bulbi (Tenon kapsülü) Vagina bulbi (Tenon kapsülü) M.rectus medialis M.rectus lateralis

EKSTRAOKULER KASLAR M.levator palpebrae superioris M.rectus superior M.rectus medialis M.obliquus superior M.obliquus inferior M.rectus lateralis M.rectus inferior Musculi externi bulbi oculi – göz küresini hareket ettiren 6 kas ve m.levator palpebrae superioris.

GÖZÜN YARDIMCI ORGANLARI Supercilium (Kaş) Supercilium (kaş) : Orbita üst kenarında bulunan arcus superciliaris’in üzerindeki deriye yerleşmiş kısa kılların hepsine birden kaş adı verilir. Açıklığı aşağı doğru bakan kavis şeklinde yerleşir. Gözü ; güneş ışınlarından, alından gelen ter salgısından ve yabancı cisimlerden korur.

GÖZÜN YARDIMCI ORGANLARI - PALPEBRAE (GÖZ KAPAKLARI) Palpebra superior (GÖZ KAPAKLARI) Tunica conjunctiva palpebrarum (sup.) Pupilla Papilla lacrimalis superior Cornea Plica semilunaris Limbus cornea Caruncula lacrimalis Palpebra inferior Tunica conjunctiva bulbi Papilla lacrimalis - Punctum lacrimale (inf.) Fornix conjunctiva inferior Tunica conjunctiva palpebrarum (inf.) Göz kapakları : Palpebra superior ve inferior olmak üzere 2 adettir. Gözü yabancı maddelerden, aşırı ışıktan ve kurumaktan korur. Periyodik olarak açılıp-kapanarak salgıların konjunktival yüzde dağılmasını ve sürekli ıslak kalmasını sağlar. Uyku sırasında kapanır ve salgı buharlaşmasını önler. Deri ile kaplı ön yüzüne facies anterior, yoğun damarlı mukoza taba- kası olan conjunctiva ile kaplı arka yüzüne facies posterior denir.

PALPEBRA (GÖZ KAPAĞI) YAPISI Gll.tarsales (Meibom bezleri) 1-Deri 2-Derialtı 4-Tarsofasyal tabaka (Tarsus) 3-Kas tabakası (M.orbicularis oculi) 5-Conjunctiva tabakası Deri Kesitinde dıştan içe doğru 5 katmanlı bir yapıdır : 1-Deri - 2-Derialtı - 3-Kas tabakası - 4-Tarsofasyal tabaka - 5-Konjunktiva tabakası - 1-Deri tabakası (Cutis) : İnce, kılsız ve kıvrımlıdır. Göz kapağının serbest kenarından içe doğru döner Deri–mukoza birleşeğinden sonra iç yüzde konjunktiva yer alır.

PALPEBRA (GÖZ KAPAĞI) YAPISI 2-Derialtı tabakası (Subcutis): ince, gevşek ve gözeli bağ dokusundan oluşmuştur. Devamlılık göstermez ve yağ dokusu içermez. Bu nedenlerle üzerindeki deri serbestçe hareket ettirilebilir, Yaralanmalarda bol miktarda sıvının toplanmasına ve torba gibi şişmesine neden olur. Palbebra superior Gll.tarsales (Meibom bezleri) Gll.sebaceae (Zeiss bezleri) ve Gll.ciliares (Moll bezleri) Palbebra superior 1-Deri tabakası (Cutis) : Ön kıyısındaki cilia’ların folikülleri içine modifiye yağ bezleri (gll.sebaceae-Zeiss bezleri), Aralardaki deri yüzeyine modifiye ter bezleri (gll.ciliares-Moll bezleri) ve Konjunktivaya yakın kenarlarına ise modifiye yağ bezleri (gll.tarsales-Meibom bezleri) açılır.

PALPEBRAL KAS TABAKASI GÖRÜNÜMÜ Lig.palpebrale mediale M.orbicularis oculi Pars orbitalis Pars palpebralis Lig.palpebrale laterale 3- Kas tabakası – büyük bir bölümü m.orbicularis oculi’nin pars palpebralis’i tarafından oluşturulur. N.facialis tarafından innerve edilen bu kas, göz kapaklarının kapatılmasını sağlar. İçyanda lig.palpebrale medialeden başlar, dışyanda lig.palpebrale lateraleye tutunur. Ayrıca m.orbicularis oculi’nin pars lacrimalis’in ve m.levator palpebrae superioris’in lifleri de bu tabakada yer almaktadır.

GÖZ KAPAĞI KESİTİ Periosteum M.lev.palpebrae superioris M.orbicularis oculi Septum orbitale M.levator palpebrae superioris tendonu M.tarsalis Tarsus superior Tarsus inferior Septum orbitale Periosteum

PALPEBRAE (GÖZ KAPAKLARI) YAPISI M.tarsalis superior M.lev. palpebrae superioris Tarsus superior Septum orbitale Lig.palpebrale laterale Tarsus inferior 4- Tarsofasyal tabaka – göz kapaklarında yüzeyel katman ile derin katman arasında sınır oluşturur. 2 temel, 1 destekleyici yapıya sahip. Temel yapılar : Tarsi palpebrarum Lig.palpebrale mediale ve laterale Destekleyici yapı : Septum orbitale – M.orbicularis oculi’nin pars palpebralis bölümünün derininde olarak, orbita kenarından üst ve alt göz kapaklarına uzanan periosteum uzantısıdır. Üst göz kapağında m.lev. palpebrae sup.’in tendonuna Alt göz kapağında ise tarsus’a yapışır.

Gll.tarsales (Meibom bezleri) M.tarsalis superior (düz kas) GÖZ KAPAĞI KESİTİ Periosteum M.levator palpebrae superioris M.orbicularis oculi Septum orbitale M.levator palpebrae superioris tendonu Fornix conjunctivae superioris Conjunctiva Tarsus Gll.sebaceae (Zeiss bezleri) ve Gll.ciliares (Moll bezleri) Gll.tarsales (Meibom bezleri) M.tarsalis superior (düz kas)

PALPEBRAE (GÖZ KAPAKLARI) YAPISI M.tarsalis superior M.lev. palpebrae superioris Tarsus superior Septum orbitale Lig.palpebrale laterale Tarsus inferior Tarsi palpebrarum– Her bir göz kapağında yer alan temel yapıdır. Sıkı fibroz bağ dokusundan yapılı, ince yarımaysı plak şeklindedir. Üst göz kapağındaki (daha geniştir) tarsus superior - 1cm M.lev. palpebrae sup. ile birlikte m.tarsalis superior adlı bir grup düz kas lifi tarsus superior’un üst kenarına tutunur. Alt göz kapağındaki (daha küçüktür) tarsus inferior – 0.5 cm

İçyan ligament > crista lacrimalis anterior’a tutunurken, M.Levator palpebrae superioris tendonu Septum orbitale Crista lacrimalis anterior Tarsus superior Lig.palpebrale laterale Tarsus inferior Septum orbitale Lig.palpebrale mediale Lig.palpebrale mediale ve laterale – üst ve alt tarsus’ların her iki ucundan “Y” şeklinde başlayıp, orbita kenarına tutunarak tarsus’ları destekleyen sağlam fibröz yapılardır. İçyan ligament > crista lacrimalis anterior’a tutunurken, Dışyan ligament > os zygomaticum’a tutunmaktadır.

GÖZ KAPAĞININ İÇTEN GÖRÜNÜMÜ Tarsusların iç yapısında dikey olarak gömülü şekilde yer alan gll.tarsales (Meibom bezleri) adlı modifiye yağ bezleri vardır Sebum palpebrae adı verilen yağlı salgıları, gözyaşının buharlaşmasını azaltır ve göz küresinin kurumasını önler. Ayrıca kapakların kolayca kayma hareketini de sağlar.

PALPEBRAE (GÖZ KAPAKLARI) YAPISI 5 - Tunica conjunctiva – mukoza yapısında, şeffaf bir zardır. Göz kapaklarının arka yüzeyinin tamamı ile sclera’nın görünen bölümü örter. Göz kapaklarının arka yüzeyini örten konjunktiva bölümüne tunica conjunctiva palpebrarum/tarsi denir Sclera’nın görünen yüzeyini örten konjunktiva bölümüne tunica conjunctiva bulbi denir. Konjunktiva, göz kapaklarındaki tarsus’lara sıkıca yapışır ; ayrıca sclera ile cornea bileşkesinde de göz küresine yapışır. Fornix conjunctivae superior Tunica conjunc. bulbi Tunica conjunc. palpebrarum Tunica conjunc. fornicis Fornix conjunctivae inferior Göz kapaklarından, scleraya atlarken yukarıda ve aşağıda oluşturduğu çıkmazlara fornix conjunctivae superior ve fornix conjunctivae inferior adı verilir. Kapaklar kapandığı zaman bu çıkmazlar birer kese (saccus conjunctivalis) halini alırlar.

Fornix conjunctivae inferior PALPEBRAE (GÖZ KAPAKLARI) YAPISI Önden Görünüm Tunica conjunctiva palpebrarum (sup.) : Meibom bezleri parlak çizgi şeklinde Pupilla Papilla lacrimalis - Punctum lacrimale (superior) Cornea Plica semilunaris Limbus cornea Lacus lacrimalis - Caruncula lacrimalis Papilla lacrimalis - Punctum lacrimale (inferior) Tunica conjunctiva bulbi Fornix conjunctivae inferior Tunica conjunctiva palpebrarum (inferior) Angulus oculi medialis’de iki kapak arasındaki küçük kırmızımtrak modifiye olmuş deri kabartısına caruncula lacrimalis denir. Yapısında yağ ve ter bezleri, üzerinde de ince kıllar yer alır. Caruncula lacrimalis’in dışyan kısmındaki konjunktival plika’ya plica semilunaris denir.

PALPEBRA (GÖZ KAPAĞI) YAPISI Palbebra superior Gll.tarsales (Meibom bezleri) Gll.sebaceae (Zeiss bezleri) ve Gll.ciliares (Moll bezleri) Palbebra superior Göz kapaklarındaki gl.tarsales (Meibom bezleri) adlı yağ bezlerinin tıkanması ve enflamasyonu sonucu göz kapağının iç yüzünde oluşan patolojik duruma klinikte şalazyon denir. Kirpik folikülleri ile ilgili olan modifiye yağ bezleri gll.sebaceae (Zeiss bezleri) veya modifiye ter bezleri gll.ciliares (Moll bezleri) tıkanması ve enflamasyonu sonucu oluşan patolojik duruma klinikte hordeolum (arpacık) adı verilir.

GÖZ KAPAKLARININ DAMAR VE SİNİRLERİ Arteryel beslenme : A.ophtalmica’nın dalları (a.supratrochlearis, a.supraorbitalis, a.lacrimalis, a.dorsalis nasi) ; A.facialis’in dalı (a.angularis) ; A.temporalis superficialis’in dalları ; A.transversa faciei ile sağlanır. Venöz drenaj : Yüzeyel venler, aynı isimle yüzeyel arterlere eşlik eder. Derin venler, v.ophtalmica superior ve inferior’a dökülür. İnnervasyon : Motor ; N.facialis, N.oculomotorius Duysal ; N.ophtalmicus (V1) dalları (n.supratrochlearis, n.infratrochlearis n.supraorbitalis, n.lacrimalis) ve N.maxillaris (V2) dalları (n.infraorbitalis) ile innerve edilir.

GÖZ KAPAKLARININ DAMAR VE SİNİRLERİ N.infratrochlearis A.-V. supratrochlearis N.supratrochlearis A.-V. supraorbitalis N.supraorbitalis A. lacrimalis A.-V. temporalis superficialis N. lacrimalis A. transversa faciei A.infraorbitalis N.infraorbitalis A.-V. angularis

GÖZÜN YARDIMCI ORGANLARI (ORGANA OCULİ ACCESSORİA) M.lev.palpebrae superioris Septum orbitale Caruncula lacrimalis Pars orbitalis Canaliculi lacrimalis superior ve inferior Gl.lacrimalis : Pars palpebralis Lig.palpebrale mediale Palpebra superior Saccus lacrimalis Palpebra inferior Punctum lacrimale superius ve inferius Ductus nasolacrimalis Meatus nasi inferior Apparatus lacrimalis yapısı : Göz küresi yüzeyinde gözyaşı sıvısının üretimi, dağılımı ve drenajı ile ilgili salgı bezi ve kanallardan oluşan bir sistemdir. Apparatus lacrimalis’i oluşturan yapılar : Glandula lacrimalis (gözyaşı salgı bezi) , Canaliculi lacrimalis (gözyaşı salgı kanalcıkları , Saccus lacrimalis (gözyaşı kesesi) , Ductus nasolacrimalis (gözyaşı – burun kanalı)

Gl.lacrimalis (Pars orbitalis) GL.LACRİMALİS (GÖZ YAŞI SALGI BEZİ) Gl.lacrimalis (Pars orbitalis) A.V.N.lacrimalis Glandula lacrimalis yapısı : Gözyaşının salgılandığı bez olup, göz küresinin dışında olarak orbitanın üst-dış yan tarafındaki fossa gl.lacrimalis’ de yer alır. Oval şekilli, badem içi kadar (2x1x0.5 cm) büyüklüktedir. Septum orbitale M.lev. palpebrae sup.tendonu Gl.lacrimalis (Pars palpebralis) M.levator palpebra superioris tendonu ile 2 bölüme ayrılır : Pars orbitalis (2/3’ü) – fossa gl.lacrimalis’e yerleşmiştir. Pars palpebralis (1/3’ü) – üst göz kapağının altında yer alıp, fornix conjunctiva’ya kadar uzanır. Gözyaşı bezinin 8-12 adet olan salgı kanalcıklarının (Ductuli excretorii) hepsi salgısını fornix conjunctiva sup.’a drene eder. Salgı salınımı parasempatik sinirler ile sağlanır (n.facialis> gang.pterygopalatinum> n.zygomaticus> n.lacrimalis).

GÖZ YAŞI SALGISININ SEYRİ Temporal Nasal Canaliculi lacrimalis Lacus lacrimalis Saccus lacrimalis M.orbicularis oculi (Ok > Kasılma yönü) Gözyaşı, fornix superior’dan saccus conjunctivalis’de yayılarak göz küresinin ıslak kalmasını sağlar. Salgının buhar olup uçmayan büyük kısmı angulus oculi medialis’deki lacus lacrimalis’de (gözyaşı pınarı) birikir. Birikim, uyarı yaratır ve göz kapakları açılıp-kapanır. Bu sırada m.orbicularis oculi’nin pars lacrimalis’i kasılır ve lacus lacrimalis’deki gözyaşı salgısı punctum lacrimale > canaliculus lacrimalis’e doğru emilerek saccus lacrimalis’e ulaşır. Buradan da ductus nasolacrimalis yolu ile meatus nasi inferior’a açılır.

Commissura medialis palpebrarum Commissura lateralis palpebrarum Palpebrae superior Pupilla İris Lacus lacrimalis Sclera Commissura medialis palpebrarum Commissura lateralis palpebrarum Palpebrae inferior

Plica lacrimalis Caruncula lacrimalis Rima palpebrarum Papilla lacrimalis Punctum lacrimale

GÖZ YAŞI SALGISININ SEYRİ Lig.palpebrale mediale Saccus lacrimalis Ductus nasolacrimalis Meatus nasi inferior Saccus lacrimalis – Lig. palpebrarum mediale’nin arka tarafında, fossa sacci lacrimalis’de yer alan 1 cm. boyunda bir kesedir. Üst ucu kör, alt ucu ise ductus nasolacrimalis’e açılır. Ductus nasolacrimalis - Saccus lacrimalis’in devamı gibidir. 1.5-2 cm uzunluğundadır. Meatus nasi inferior’a açılır. Açılma deliğindeki kapakçığa plica lacrimalis (Hasner kapakçığı) denir.

Gözyaşı bezi ve kesesinin izdüşümü ile Gözyaşının seyri Saccus lacrimalis Gl.lacrimalis Gözyaşının akışı Canaliculi lacrimalis Ductus nasolacrimalis

MUSCULİ EXTERNİ BULBİ (GÖZÜN EKSTRENSEK KASLARI) M. rectus superior M. rectus inferior M. rectus medialis M. rectus lateralis M. obliquus superior M. obliquus inferior M. levator palpebrae superioris

MUSCULİ EXTERNİ BULBİ (GÖZÜN EKSTRENSEK KASLARI) Trochlea M.obliquus superior M.rectus medialis M.rectus superior M.rectus lateralis ÜSTTEN GÖRÜNÜM

MUSCULİ EXTERNİ BULBİ (GÖZÜN EKSTRENSEK KASLARI) M.levator palpebrae superioris M.rectus superior M.rectus medialis M.obliquus superior M.obliquus inferior M.rectus lateralis M.rectus inferior DIŞYANDAN GÖRÜNÜM

Göz Kaslarının Hareketleri (Ekstorsiyon) (İntorsiyon) Temel Yardımcı - M.rectus superior: Elevasyon ; İç rotasyon-Add - M.rectus inferior: Depresyon; Dış rotasyon-Add - M.rectus medialis: Adduksiyon ; Yok - M.rectus lateralis: Abduksiyon ; Yok - M.obliquus sup. : İç rotasyon; Depresyon- Abd. - M.obliquus inf. : Dış rotasyon; Elevasyon- Abd. - M.levator palpebrae superioris: Üst göz kapağına elevasyon

Göz Kaslarının İnnervasyonu M.rectus lateralis : N.abducens M.obliquus superior : N.trochlearis Diğer göz kasları : N.oculomotorius

Akut bakteriyel konjonktivit

BAŞARILAR…