Orta ve geç çocukluk yılları, çocukların sosyal ve duygusal yaşamlarına pek çok güçlüğün girmesine neden olur. Ebeveynler ve akranlarla ilişkilerde dönüşümler meydana gelir ve okul daha akademik bir nitelik kazanır. Benlik kavramı (self-conception), ahlâki muhakeme ve ahlâki davranışlarının gelişimi de önemli bir yer tutmaktadır.

Duygusal ve Kişilik Gelişimi Aileler Akranlar Okullar

A) Duygusal ve Kişilik Gelişimi Bu bölümde, benlik gelişiminin orta ve geç çocukluk döneminde nasıl sürdüğü ve bu yıllarda meydana gelen duygusal değişiklikler ele alınacaktır. Ayrıca çocukların ahlâki gelişiminin yanı sıra orta ve geç çocukluk döneminde cinsiyetin gelişim üzerinde oynadığı rolün çeşitli yönleri ele alınacaktır.

a) Benlik İlkokul yıllarında çocuğun kendini anlamanın (self-understanding), başkalarını anlamanın ve benlik saygısının özellikleri nedir? Öz yetkinlik ve öz düzenleme çocukların başarılarında nasıl rol oynar?

? Kendini Anlamanın Gelişimi ? Başkalarını Anlama ?

Perspektif alma: Diğer insanların perspektiflerini varsayabilme ve onların düşüncelerini ve duygularını anlayabilme yeteneği.

Benlik Saygısı: Benliğe ilişkin genel değerlendirme boyutudur Benlik Saygısı: Benliğe ilişkin genel değerlendirme boyutudur. Benlik saygısına benlik değeri (selfworth) ya da benlik imgesi (self-image) de denilmektedir. Benlik Kavramı: Benliğin belirli alanlardaki değerlendirmesi.

Öz Yetkinlik: Bir durumu geliştirebileceğine ve arzu edilen sonuçlar üretebileceğine ilişkin inanç. Kendini Düzenleme (Öz Düzenleme) ? Çalışkanlığa Karşı Aşağılık Duygusu ?

b) Duygusal Gelişim Orta ve geç çocuklukta çocuklar, duyguları anlama ve öz düzenleme kapasitelerini daha da ilerletirler (Cunningham, Kliwer, & Garner, 2009; Saarni & diğerleri, 2006).

Orta ve geç çocukluk yılları boyunca duygulardaki değişiklikler nelerdir?

Gelişimsel Değişimler Stresle Başa Çıkma

b) Ahlâki Gelişim Piaget’e göre büyük çocuklar, bireyin niyetini göz önüne alırlar, kuralların değişime tabi olduğuna inanırlar ve cezanın her zaman yanlış davranışlardan sonra gelmediğini bilirler.

Ahlâki gelişim ile ilgili ikinci önemli bakış açısı Lawrence Kohlberge (1958, 1986) tarafından geliştirilmiştir. Piaget’nin bilişsel gelişim aşamaları Kohlberg’in kuramının temelini oluşturur, fakat Kohlberg ahlâki gelişimin altı aşaması olduğunu ileri sürer. Ona göre bu altı evre evrenseldir.

Gelenek Öncesi Muhakeme: Kohlberg’in ahlâki gelişim kuramının en alt düzeyidir. Kişinin ahlâki muhakemesi esas olarak, dış kaynaklı ödül ve ceza ile kontrol edilir. Bağımlı Ahlâk: Kohlberg’in gelenek öncesi düzeyinin altında yer alan ilk evredir. Ahlâki düşünce cezayla şekillenir.

Bireysellik, Yararlı Amaç Ve Alışveriş: Kohlberg’in gelenek öncesi düzeyinin altındaki ikinci evredir. Bu evrede kişiler, kendi çıkarları doğrultusunda hareket ederler, öte yandan başkalarının da aynı şeyi yapmasını kabul ederler.

Geleneksel Muhakeme: Kohlberg’in ahlâki gelişim kuramının ikinci veya ortanca düzeyidir. Bu düzeyde birey belirli standartlara uyar ancak bu standartlar ebeveynler veya toplum kuralları gibi dış standartlardır.

Karşılıklı Kişilerarası Beklentiler, İlişkiler Ve Kişilerarası Uyum: Kohlberg’in üçüncü ahlâki gelişim düzeyidir. Bu düzeyde birey güven, şefkat ve sadakate değer verir, ahlâki yargılarını bunlara göre yapar.

Toplumsal Düzen Ahlâkı: Kohlberg’in ahlâki gelişim kuramının dördüncü evresi olup, bu basamakta ahlâki kararlar toplumsal düzen, hukuk, adalet ve görev gibi kavramların anlaşılması ile şekillenir. Gelenek Sonrası Muhakeme: Kohlberg’in ahlâki gelişim kuramının en üstünde yer alır. Bu düzeye erişen birey alternatif ahlâki öğretileri tanır, seçenekleri bulur ve daha sonra kendi ahlâki ilkelerine göre karar verir.

Sosyal Sözleşme Veya Yararlık Ve Bireysel Haklar: Kohlberg’in beşinci evresidir. Bu aşamada bireyler değerler, haklar ve ilkelerin kanunların üzerinde olduğunu düşünür.

Evrensel Ahlâk İlkeleri: Kohlberg’in ahlâki gelişim kuramının altıncı ve en üst aşamasıdır. Bu aşamada birey artık evrensel insan haklarına dayalı ahlâki değerler geliştirmiştir.

Adalet Perspektifi: Bireyin haklarını temel alan, bireylerin bağımsız şekilde ahlâki kararlar aldığını savunan ahlâki görüş açısı. Toplumsal Geleneksel Muhakeme: Toplumsal uzlaşı ve gelenekler hakkındaki düşüncelerdir. Ahlâki muhakemenin tersine ahlâki konular üzerinde durur.

Bakım verme ya da özen gösterme perspektifi: Carol Gilligan’ın ahlâk görüşüne göre insanlar başkaları ile bağlılık açısından değerlendirilir. Gilligan kişilerarası iletişim, kişiler ile ilişkiler ve başkaları için duyulan kaygılar üzerinde durur.

c) Cinsiyet Gilligan’ın Kohlberg’in ahlâki gelişim kuramına yönelttiği cinsiyet tabanlı eleştirisi, bize cinsiyetin gelişim üzerindeki geniş etkisini hatırlatıyor. İlkokuldan önce kız çocukları ile erkek çocukları farklı oyuncak ve aktiviteler tercih ederler.

Cinsiyet Stereotipleri: Kadınlar ve erkekler hakkındaki izlenimlerimizi ve inançlarımızı yansıtan geniş kategoriler

“Çocukların toplum yanlısı davranışlarını hangi cinsiyet farklılıkları belirler?”

“Çocukların saldırganlığını hangi cinsiyet farklılıkları belirler?”

? Cinsiyetler Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar ? Cinsiyet- Rolü Sınıflandırması ? Bağlamsal Açıdan Cinsiyet ?

Androjeni: Aynı kişide hem pozitif maskülen hem feminen karakteristiklerin bulunması durumu.

B) Aileler Bu bölümde ebeveynlik ve aileler hakkındaki tartışmamız, ebeveyn-çocuk etkileşiminin orta ve geç çocukluk döneminde ne gibi tipik değişiklikler gösterdiği, ebeveynlerin çocuklarının yaşamında etkili yöneticiler olmasının önemi ve çocukların üvey anne-babayla yaşamaktan nasıl etkilendiği üzerine odaklanmaktadır.

a) Ebeveyn-çocuk İlişkilerinde Gelişimsel Değişiklikler Orta ve geç çocukluk döneminde ebeveynler çocukları ile erken çocukluk döneminden daha az zaman geçirirler. Bu evrelerde ebeveynler, özellikle çocukların akademik başarılarını destekleme ve tetikleme konusunda önemli bir rol oynarlar. Disiplin değişimi ve kontrol de daha fazla ortak düzenleme alanına girmiştir.

b) Yönetici Olarak Ebeveynler Ebeveynler çocukların önündeki fırsatların yöneticileri, davranışlarının izleyicisi ve sosyal tetikleyicileri ve düzenleyicileri olarak önemli roller üstlenebilirler. Anneler bu tür rollerin üstlenilmesinde babalara göre daha ön planda yer alırlar.

c) Üvey Aileler

C) Akranlar Akranlarla pozitif etkileşim içinde olmak, akranlarla yaşanan çatışmaları saldırgan olmadan çözmek ve orta ve geç çocukluk döneminde nitelikli arkadaşlıklara sahip olmak, çocukların hayatının bu döneminde pozitif sonuçlar getirmeyebilir ama ergenlik ve yetişkinlikte daha pozitif ilişki sonuçları ile ilişkilidir

a) Gelişimsel Değişiklikler Orta ve geç çocukluk döneminde akran ilişkilerinde görülen gelişimsel değişiklikler arasında hemcinslerden oluşan akran grubu tercihlerinde artış, akran etkileşimine ayrılan zamandaki artış ve akran grubu büyüklüğünün yanı sıra akran gruplarının yetişkinler tarafından daha az kontrol edilmesi sayılabilir.

b) Akran Statüsü Hangi çocuklar akranları arasında popüler olabilir, hangileri sevilmez? Gelişimciler bu ve buna benzer soruları, sosyometrik statüyü inceleyerek ele alırlar.

Gelişimciler beş ayrı akran statüsü tanımlamıştır (Wentzel & Asher, 1995): Popüler çocuklar Ortalama çocuklar İhmal edilen çocuklar Reddedilen çocuklar Tartışmalı çocuklar

Çocukların akranlarıyla ilişkilerinde sahip oldukları bazı statüler nelerdir?

Popüler Çocuklar: Akranlar arasında sıkça en iyi arkadaş olarak anılan ve sevilmemelerine çok ender rastlanan çocuklar. Ortalama Çocuklar: Akranlarından ortalama sayıda pozitif ve negatif atıf alan çocuklar. Tartışmalı Çocuklar: Hem sıkça birilerinin en yakın arkadaşı olarak atfedilen hem de sevilmeyen çocuklar.

İhmal Edilen Çocuklar: Akranları tarafından çok seyrek olarak en iyi arkadaş olarak atfedilmekle birlikte sevilmeme durumuna düşmeyen çocuklar. Reddedilen Çocuklar: Nadiren birilerinin en yakın arkadaşı olarak atfedilen ve akranları arasında sevilmeyen çocuklar.

c) Sosyal Biliş Kenneth Dodge (1983), çocukların sosyal dünyaları ile ilgili bilgileri işlerken beş aşamadan geçtiğini söyler. Sosyal ipuçlarını çözme, yorumlama, yanıt arama, ideal bir cevap seçme ve uygulamaya geçme.

d) Zorbalık Önemli sayıda çocuk zorbaca davranışa maruz kalmakta, kurban olmaktadır. 6. sınıftan 10. sınıfa kadar 15.000’den fazla öğrenciyi içine alan bir ulusal araştırmada, neredeyse her üç öğrenciden biri zaman zaman veya sık sık fail veya kurban olarak bir zorbalık olayına karıştığını söylemiştir.

f) Arkadaşlar Spesifik olarak çocukların arkadaşlıklarının altı fonksiyonu vardır (Igottman & Parker, 1987): 1) Eşlik: Arkadaşlık 2) Harekete geçirme (Stimülasyon) 3) Fiziksel destek 4) Ego desteği 5) Toplumsal kıyas: 6) Şefkat ve samimiyet

Arkadaşlıkta Samimiyet: Kendini açma ve özel düşünceleri paylaşma.

D) Okullar a) Öğrencinin Öğrenmesine Çağdaş Yaklaşımlar Yapılandırmacı yaklaşım: Bireylerin kendi bilgilerini aktif olarak oluşturmalarının ve öğretmen rehberliğinde anlamalarının önemi üzerinde duran öğrenci merkezli yaklaşım.

Doğrudan öğretim yaklaşımı: Öğretmen yönlendirmesi ve kontrolü, akademik üstünlük, öğrenci başarısı konusunda yüksek öğretmen beklentileri, öğrencilerin akademik görevler üzerinde en fazla zaman harcaması ve öğretmenin negatif etkiyi minimuma indirme çabaları ile şekillenen öğretmen merkezli yaklaşım.

b) Sosyo-ekonomik Statü, Etnisite Ve Kültür Düşük Gelirli Ailelerden Gelen Çocukların Eğitimi ? Okullarda Etnisite ? Kültürler Arası Karşılaştırmalar ?

Zihniyet: Değişken ya da sabit olabilen bireylerin kendileri için geliştirdikleri bilişsel görüş.