LİPİDLER Emilim-Sindirim ve Transport Prof.Dr.M.Ferit GÜRSU F.Ü.Tıp Fak.Tıbbi Biyokimyaimya Anabilim Dalı (E-mail: mfgursu@firat.edu.tr)

LİPİDLERİN SİNDİRİM VE ABSORBSİYONU Lipidlerin sindirimi 1.Lingual Lipaz (mide) 2.Gastrik Lipaz (mide) 3.Pankreatik Lipaz (pankreas) +KOLİPAZ 4.Kolesterol esteraz ve Fosfolipaz A2 (pankreas) enzimleri 5.Safra Tuzları (ince bağırsak) ve bağırsağın mekanik karıştırma etkisi 6.Kolesistokinin=pankreozimin ( bağısak endokrin hücreleri) Safra salgısı ve pankreas enzimleri + Mide motilitesi - 7.Sekretin ( bağırsak endokrin hücreleri) Pankreas bikarbonat salgısı +

<12C FFA FFA FFA A FFA Portal dolaşım Gastrik lipaz Lingual lipaz

Safra tuzları FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA

FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA FFA

FFA FA 2 mol serbest yağ asidi FA FA FFA 1 mol MAG Pankreatik lipaz Kolipaz Pankreatik lipaz FFA FA 2 mol serbest yağ asidi FA FA FFA 1 mol MAG

Kolesterol ester hidrolaz Yağ asidi Kolesterol esteri OH Kolesterol FFA

Fosfolipaz A2 FFA FA FFA FA PO4 Alkol GLİSEROL BAZI Lizofosfolipaz

Emilim duodenum ve jejenumda pasif difüzyonla olur <12C Portal dolaşım Emilim duodenum ve jejenumda pasif difüzyonla olur ENTEROSİT FFA FFA FFA FFA A FFA FFA FFA FFA Emilim öncesi 2. kez emülsifikasyon gerekmez FFA

Emilim öncesi 2. kez emülsifikasyon gerekir ENTEROSİT FFA FFA FFA FFA FFA FFA MAG Emilim duodenum ve jejenumda pasif difüzyonla ve Na’a bağlı kotransportla olur OH Kolesterol Emilim öncesi 2. kez emülsifikasyon gerekir

FFA >12C FFA MAG OH Kolesterol

Açil-KoA sentetaz AÇİL-KoA FFA FFA FFA FFA Açil transferaz FFA KoA ATP AMP FFA KoA FFA FFA Açil transferaz FFA MAG

OH Kolesterol AÇİL-KoA Açil transferaz KoA Yağ asidi Kolesterol esteri

A A SİSTEMİK DOLAŞIM-SOL SUBCLAVİAN VEN LENFATİK DOLAŞIM Apoprotein B48 barsak mukoza hücrelerinde sentezlenen bir proteindir. Eğer bu proteinin sentezlenmesinde bir problem olursa ŞL’la barsak mukoza hücrelerinde birikir ve konjenital abetalipoproteinemi hastalığı oluşur. A A

Ko-lipaz ve Lipaz Ko-lipaz, misellerin iç yüzüne bağlanır ve lipazın yüksek affinite ile bağlanabileceği bir yer oluşturur Lipaz, kolipazla 1/1 oranında bağlanır ve yağ damlacıklarını hidroliz eder

Fosfolipaz A2 fosfolipidlerden yağ asitlerini ayırır

Kolesterol esteraz kolesterol esterlerini parçalar

Besin lipidleri mideden duedonuma geçtiğinde hepatokinin (KCde safra yapımını uyaran) ve kolesistokinin (safra kesesinin boşaltılmasını uyaran) hormonlar yardımıyla lipidlerin sindirim ve emiliminde kullanılmak üzere safrayı ince bağırsağa boşaltmaktadır.Kimus içinde bulunan yağ asitleri, monoaçil gliseroller, peptonlar, peptitler ve kalsiyum iyonu da, ince bağırsaktaki mukoza hücrelerini uyararak kolesistokinin salgılatırlar. Kolesistokinin de hem pankreastan enzimce zengin sıvı hem de ince bağırsağa safra salgılanmasını uyarır.

Mideden gelen kimus etkisiyle duodenum lümeninde pH 4,5’ in altına düşünce duodenumdaki mukoza hücrelerinden sekretin salgılanır. Sekretin de pankreastan bikarbonatca zengin sıvı salgılanmasını uyarır.

Lipidlerin sindirim ve emilimi Lipids: Triaçilgliserol Kolesterol esterler Fosfolipidler Lingual Lipase Gastrik Lipase STEP 1 MİDE STEP 2 Pankreas enzimleri: Lipaz (+kolipaz) Kolesterol esteraz Fosfolipaz A2 İNCE BARSAK PANKREAS STEP 4 Emülsifikasyon STEP 3 Karaciğer safra asitleri yapar ince barsağa gönderir KC STEP 5 Şilomikronlar lenfatik sisteme karışır

Şilomikronlar lipoprotein lipaz ile dokulara trigliserid verir Lenf sistemi İnce barsak Şilomikronlar HDL den Apo CII ve Apo Eyi alır non-hepatik dokular CE CE CE C E Şilomikron artıkları KC ‘e taşınır C E ApoB48 Şilomikronlar ile birleşir E KC reseptörleri apo E yi tanır Kolesterol KC de yapılır ya da depo edilir KC Eksojen lipid transportu

VLDL tıpkı şilomikronlar gibi HDL den apo CII ve apo E alır VLDL KC’de sentez edilen apoB100 ile birleşir Lipoprotein lipaz ile dokular TG ihtiyacını karşılar non-hepatik dokular KC CE C E CE B CE C E C E Dokulardan alınan serbest kolesterol LDL yi oluşturur Safra asitleri B B Apo E reseptöre bağlanır LDL apoB100 ler vasıtasıyla tanınır B İhtiyacı olan dokulara kolesterol verilir HDL scavenges kolesterol Endojen lipid transportu.

Lipoproteinlerin lipid, protein ve kolesterol içerikleri Sınıf Triaçilgliserol Kolesterol Protein Şilomicron >95% 3% 2% Very Low Density Lipoprotein (VLDL) 70% 20% 10% Low Density(LDL) 55% 25% High Density(HDL) 15% 35% 50%

Eksojen Lipid Transportu

Endojen Lipid Transportu

Ters Kolesterol Transportu

dietary fat lipoprotein lipase şilomikronlar liver fatty acids artıkları şilomikronlar liver

+ + Insulin lipoprotein lipase liver TG VLDL fatty acid carbohydrate hormone-sensitive lipase Insulin fatty acids fatty acid carbohydrate liver TG VLDL +

ÖZET Yeni doğanlarda; kısa ve orta zincirli yağ asitleri içeren yağlar gastrik lipaz ve dilin gerisindeki bezlerden sağlanan lingual lipaz ile parçalanır. Lipidler suda çözünmediklerinden enzimatik hidroliz emülsifikasyon ile olur.Emülsifikasyon ile lipid damlacıklarının enzim (pankreatik lipaz) ile temas yüzeyi artar. Emülsifikasyonda etkin güç safra asitleridir. Diyetteki TAG, kolesterol esterleri, fosfolipidler pankreatik enzimler ile enzimatik olarak yıkılırlar.

Hidroliz işlemi hormonal olarak kontrol edilir Hidroliz işlemi hormonal olarak kontrol edilir.Mukoza hücreleri küçük peptid yapılı kolesistokinin ve sekretin salgılar. Kolesistokinin safra kesesinin kasılmasına ve safra salgılanmasına ve pankreasın ekzokrin hücrelerine etki ederek pankreatik enzimlerin salgılanmasına neden olur. Kolesistokinin gastrik motiliteyi azaltır. Gastrik içeriğin ince bağırsağa geçişini yavaşlatır. Sekretin ince bağırsakta düşük pH içeriğine (kimus sıvı) yanıt olarak pankreasdan bikarbonatca zengin sıvı salınımına sebep olur. Böylece asidik kimus nötralize olur. Enzimlerin aktivasyonu artar. Pankreatik lipaz TAG lara etki ederek 2-monoaçilgliserolleri meydana getirir. Kolipaz ; pankreatik lipazın aktivitesi için gereklidir. Kolipaz pankreastan salgılanarak lipazı yağ-su arasında tutar ve lipazın dayanıklılığını arttırır. Kolesterol esterleri pankreatik kolesterol esteraz , fosfolipidler önce fosfolipaz A2 daha sonra lizofosfolipazlar tarafından yıkılarak absorbe edilir. Pirimer yıkılım ürünleri; serbest yağ asitleri, serbest kolesterol, 2-monoaçilgliseroller (%70-80) ve gliserilfosfokolinlerdir.

Yağ asitleri yağ açil CoA sentetaz (tiokinaz) ile aktif formuna dönüştürülürler. Yağ asit CoA deriveleri intestinal mukoza hücrelerinde 2-monoaçilgliseroller ile enzimatik (açiltransferazlar) TAG lara dönüşürler. İntestinal mukoza hücrelerine giren tüm uzun zincirli (12 C dan büyük) yağ asitleri TAG sentezinde kullanılır. Kısa ve orta zincirli (12 C ve daha küçük) yağ asitleri misellerin yapılarına girmedikleri gibi~ yağ asiti CoA derivelerine dönüşmezler, bunlar portal dolaşıma salınır, serum albumini ile karaciğere taşınırlar. Çoğu TAG olan şilomikronlar; ekzojen kaynaklı TAG ların diğer dokulara (kas, yağ dokusu, KC ve böbrek) taşınımında kullanılır.

Şilomikron metabolizması

VLDL, LDL metabolizması

HDL metabolizması