MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI Sümerler Babiller Asurlular Elamlar Akadlar

SÜMERLER Mezopotamya'nın siyasi tarihi M.O. IV. bin yıllarında Sümerler ile başlamaktadır. Asya kökenli olup nereden ve hangi yolla Mezopotamya'ya geldikleri kesin olarak belli değildir. Sümerler Aşağı Mezopotamya köy kültürünü, kent kültürü haline getirerek Ur, Uruk, Lagaş, Kiş ve Urnamu gibi kent devletleri kurdular. Her kent ayrı bir devlet idi. İlk defa Uruk Kralı Lugalzagizi Aşağı Mezopotamya'daki kent devletlerini bir yönetim altında toplamıştır (M.O. 2750). Sümerlere Elamlar son verdiler (M.Ö 2000 başları). 

BABILLER Samilerin bir kolu olan Amurrular tarafından kurulan (M.Ö. 2000 yılları) Devletin kurucusuSumu-Abum'dur. Amurruların kurduğu bu devlet başkenti olan Babil şehrinin adıyla anılır. En ünlü hükümdarı Hammurabi’dir. Hammurabi'den sonra ülkede isyanlar çıktı ve devlet zayıfladı. M.Ö 1531 yılında Hititler Babil'i işgal ederek bu devlete son verdiler. Hititlerin çekilmesinden sonra Babil ülkesi Asurluların egemenliğine girdi. Medlerle birleşen Babiller M.Ö. 625 yılında Asur Devletini yenerek tekrar bağımsız oldular ve 2. Babil Kralligı’nı kurdular. Bu dönemin en önemli hükümdarı Nabukadnezar'dır. O, devletini güçlendirmiş M.Ö. 586 yılında Kudüs'ü alarak Yahudi Devletine son vermiştir. Babil, bu kral zamanında Mezopotamya'nın en önemli şehri haline gelmiştir. 2. Babil Devletine M.Ö. 539 yılında Persler son vermişlerdir. Sümerlerin etkisinde kalan Babiller ziggurat denilen çok katlı tapınaklar inşa ettiler. Zigguratların üst katını rasathane (gözlemevi), alt katını ürünlerin deposu olarak kullandılar. Tıp ve astronomide ilerlediler. Mimari açıdan Mezopotamya'nın en gelişmiş devleti Babillerdir. 

ASURLAR M.Ö. 2100 yıllarında Arabistan'dan gelerek Mezopotamya'ya yerleşen Sami kökenli bir kavimdir. Zamanla içlerine Sümerlere yakın bir dil konuşan Hurriler de karışmıştır. Adını, kuruldukları Asur kentinden almaktadırlar. Başkentleri Dicle kıyısındaki Ninova’dır. Asur Devleti M.Ö. 1960'lardan itibaren Anadolu'da pek çok ticaret kolonisi kurdular. Bunlardan en büyüğü Kaniş (Kayseri-Kültepe)'dir. Hititlerin akınları sonunda zayıfladılar. En parlak dönemlerini Asurbanipalzamanında yaşadılar. Sınırları İran'dan Mısır'a kadar uzanmaktaydı. Asurlular Kıbrıs'a da egemen olmuşlardır. Hititler, Mısırlılar ve Urartularla savaştılar. Askeri güçle ayakta duran Asurlular VII. asırda zayıfladılar. İran'da giderek güçlenen Medler Babillilerle birleşerek Asurlulara son verdiler (M.Ö. 625). Asurluların ülkesini aralarında paylaştılar.

ELAMLAR Sami kökenli olan Elamlılar Mezopotamya'nın güneydoğusunda yaşıyorlardı. Başkentleri Sus şehri idi. M.Ö. 3000 yıllarından Sus kenti, bölgedeki diğer kentler üzerinde egemenlik kurdu. M.Ö 7. yy'da Asurlular tarafından yıkıldılar.

AKADLAR Sami kökenli olan Akadlar M.Ö. IV. binde Arap Yarımadası'ndan gelerek Sümerlerin kuzeyinde Fırat nehri boylarına yerleşmişlerdir. Devletin kurucusu olan Sargon M.Ö. 2350 yılında Agade (Akad) kentini kurmuş, kısa sürede Yukarı ve Aşağı Mezopotamya'yı tek bir yönetim altında toplamayı başarmıştır. Sargon tarihte ilk daimi ordu kuran kraldır. Güçlü ordusu ile sınırlarını İran'dan Akdeniz'e kadar ulaştırmış, Mısır dışında bütün Ön Asya'yı egemenliği altına almıştır. Sargon'dan sonra devlet Gutilerin saldırılarıyla zayıflamış ve M.D. 2100 yıllarında Sümerler tarafından yıkılmışlardır.

Hazırlayan: Didem KARACA 