DİVAN EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ Divan edebiyatı hakkında öğrencilerin bilgilenmesi.Rıfkı yazıcının kitabından alınmıştır.

DİVAN EDEBİYATI Divan edebiyatında kullanılan nazım şekilleri,DİVAN adı verilen kitapta özel bir sıralamaya göre yeralırlar.Divan edebiyatında kullanılan nazım şekillerinin tümünü içine alan divanlara MÜRETTEP DİVAN adı verilir. Mürettep divanın açıklanması

A.KASİDELER Kasideler çeşitlerine göre şöyle sıralanırlar. a.Münecaatlar b.Tevhitler c.Naatlar d.Diğer konularda yazılan kasideler Kasidelerin çeşitlerinin daha net açıklanması amacıyla yazılmıştır

B.TARİHLER Divan edebiyatında, ”ebced” hesabına göre çeşitli konularda,manzum olarak tarih söylemeye “tarih düşürme” adı verilir.Bu tarihler Divanlarda “Tevarih adı verilen bölümde toplanır.Bu bölümde bir çok nazım şekli bulunur. Divan edebiyatında tarih ve tevarih nedir.Bu konu açıklanmaktadır.

C.MUSAMMATLAR 1.Murabbalar 2.Muhammesler 3.Müseddesler 4.Müsabbalar 5.Müsemmenler 6.Muaşşerler Musammatların çeşitleri açıklanmaktadır.belirli bir sırayla yazılmıştır.

D.GAZELLER Gazeller divanlarda “revi” harflerine göre sıralanırlar.Tam bir divandaki alfabenin bütün harfleri “revi” olacak şekilde yazılmış gazellerin bulunması şartıdır.Ancak arap alfabesine kattıkları “p”,”ç”,”j” harflerini kafiye olarak kullanmak zor olduğu için az kullanıldı. Gazellerin açıklanmasıdır.

Ç.MÜFRETLER Bu bölümde şu nazım şekilleri bulunur. 1.Kıtalar 2.Matla’lar 3.Kafiyesiz mısralar 4.Muammalar 5.Lügazlar Müfretlerin nazım şekilleri sırayla yazılmıştır.

BEYİTLERDEN OLUŞAN NAZIM ŞEKİLLERİ Konu başlığıdır.

1.BEYİT Aynı ölçüyle yazılmış,anlam yönünden birbirini tamamlayam iki mısraya beyit denir.Beyit divan nazmının birimidir.Her beyit tek başına bir duygu ifade eder.Beyittirki mısraların aynı ölçü ile yazılması şart değildir. Beyit nedir onu açıklar.

Bir şu’lesi var ki şem’-i canın Fanusuna sığmaz asumunın ŞEYH GALİP Adeti hubların cevr ü cefadır amma Bana ettiklerini kimselere etmediler (NECATİ) Beyite örnek iki şiir biri Şeyh galipin biride Necatini.

Eskiler beytin mısralarındaki kelimelere ayrı ayrı adlar vermişlerdir Eskiler beytin mısralarındaki kelimelere ayrı ayrı adlar vermişlerdir.Birinci mısranın ilk kelimesine SADR.son kelimesine ARUZ,bunların arasında kalan söze de HAŞİV denilirdi Sadrihşiv,aruz nedemek onu açıklamak için yazıldı.

Beyit Beyitin şekillerinin tablo halinin gösterilmesi.

MÜFRED Tek başına beyit demektir. Yukarda açıkladığımız beyitin tüm özelliklerine sahiptir. Divanlarda müfredat başlığı altınada toplandığını daha önce ki konularda söylemiştik. Müfredi tanıtmak.

GAZEL Sözlük anlamı,yumuşak ,hoş,nazik ve güzel demektir. İslamiyetten önce Araplar kasidelerin başında,bazen de içinde aşk ve hissi coşkunluklarını ayrı bölümde söylerlerdi. Gazeli kelime anlamı açıklanmiştır.

KASİDE Arap edebiyatı nazım şeklidir.İran yoluyla bize geçmiştir. Arap edebiyatının en tanınmış kaside üstadı Emr-ül Kays’dır. İslamiyetten önce Arabistan’da nazım şekli kaside olan yarışmalar yapılırdı. Kaside nin ne anlama geldiği açıklanmıştır.

KASİDE Edebiyatımızda ilk kaside 18.yy da Hoca Dehhani tarafından yazılmıştır. Divan edebiyatında en güçlü kaside üstadı Nef ‘i dir. Ahmet Paşa,Fuzuli,Baki,Nedimin kasideleri çok başarılıdır. Edebiyatımızda ilk kasidenin kim tarafından yazıldığı açıklanmıştır.

KASİDE Kaside 30 ile 99 beyit arasında değişir. Kafiye düzeni gazele benzer. Kasidenin ilk beytine matla denir. Son beytine makta denir. En güzel beytine Beytülkasit adı verilir. Şair kendini kendini söylemez. Kasidenin özellikleri anlatılmıştır.

KASİDE Acemler Araplardan aldıkları kasideyi olduğu gibi kullanmamışlardır. Daha sonra Türkler bu nazım şeklini şekil ve muhteva yönünden değiştirerek kullanmışlardır.Arap kasideleri üç bölümdür. Kasidenin özelliklerinin tanımının devamıdır.

KASİDE Önce çadırda göç eden sevgili tasvir edilir. İkinci bölümde,şairin sevgilisi çöllerde takip ederken vahşi hayvanlarla yaptığı mücadeleler anlatılır. Üçüncü bölüm ana bölümdür. Kasidenin bölümlerindeki ana temalar nelerdir.Bunlar açıklanmıştır

NESİP Kasidenin giriş bölümüdür. Bazı kasideler adlarını bu bölümden alır. Bahar tasviri yapılmış ise “Kaside-i bahariye” ,kış tasvirinde “Şıtaiye” ramazan tasviri yapılmış ise ramazaniye adı verilir. Nesip nedir kasideyle ilişkisi nedir?

TEGAZZÜL Nesip bölümünden sonra gelen aynı ölçü ve kafiyeyle yazılmış bir gazeldir. Şair aşk ve lirik duygularını bu bölümde ifadeye çalışır. Şiirin duyguların ifadesine vasıta olduğu hatırlanır. Tegazzül nedir ?ve nesipten sonra gelmesi vurgulanmaktadır.

GİRİZGAH Bu bölüm bir giriş ve geçiş bölümüdür. Şair burada,bir iki beyitle bundan sonraki bölümde kimi öveceğini veya yereceğini yani asıl konunun ne olacağını ima eder. Bu kasidenin en kısa bölümüdür. Kasidenin hangi bölümüdür açıklanmaktadır.vede tanımı yapılmıştır.

METHİYE Kasidenin esas bölümü Methiye bölümüdür. Bundan önceki bölümler bu bölümü söylemek için ön hazırlık mahiyetindedir. Kaside zamanla bir şiir kılığı almıştır. Methiye ve kaside ilişkisi açıklanır.methiyenin tanımı yapılmıştır.

FAHRİYE Bu bölümde şair kendini över. Bölümün sonunda şairin adının geçtiği Taç beyit bulunur.genelde sondan bir önceki bölümdür.Şair bu bölüme geldiğinde kendisi hakkında yorumlar yapmaya başlar. Fahriye nedemektir açıklanmaktadır.

DUA Şair bu bölümde Allaha dua eder Günahlarının bağışlanması için yakarışta bulunur. Bundan başka kasideler rediflerine kafiyelerinin son harflerine göre isimlendirilir. Dua kasidenin hangi bölümüdür bu açıklanmaktadır.

TERKİB-İ BEND Divan edebiyatında gazel ve kasideye oranla daha az kullanılan bir nazım şeklidir. En az yedi en çok oniki bendden meydana gelir. Her bent sonunda vasıta beyiti vardır. Terkibi bendin kaç bendden oluştuğunu göstermektedir.

MERSİYE Şekil yönünden tamamiyle terkibi bende benzer. Yalnız konu yönünden ayrılır. Mersiyede ölen büyük kişilerin arkasından duyulan üzüntüler açık bir şekille ifade edilir. Terkibi bend ve mersiye arasındaki özellikler anlatılıyor.

MESNEVİ Arap edebiyatı nazım şeklidir. Şark edebiyatında da çok kullanılan bir nazım şeklidir. Manzum konular.Didaktik konular,tarihler bu nazım şekli ile yazılırdı. Mesnevinin açıklanması yapılmaktadır.

MÜSTEZAT Uzun ve kısa mısralarla yazılan bir gazel çeşididir. Aruzun mef ülü mefailü mefailü feilün kalıbı kullanılır. Kısa mısralar bu kalıbın cüzleri ile yazılır. Anlam yönünden uzun mısralardır. Müstezatı kişilere tanıtmak amacıyla hazırlanmıştır.

ŞİİR Ey şüh-i kerempişe dil-i zar senindir Yok minnetim asla Ey kan-ı güher anda ne kim var senindir Pin han-ü hüveyda Gül gocasısın destar senindir Gel ey gül-i rana Bütün bu konularla ilişkili bir kısa şiirdir.