Türkiye’de Beslenme Kaynaklı Sağlık Sorunlarına Genel Bakış Prof. Dr. Funda ELMACIOĞLU Duygu Pelister

Bu slayt hazırlanırken TBSA-2010 verileri kullanılmıştır.

Bebek ölüm hızı Bebek ölüm hızı değerleri 2008, 2009 ve 2010 yılları için sırasıyla binde 12.1, 10.2 ve 7.8, beş yaş altı ölüm hızı ise aynı yıllar için sırasıyla binde 16.8, 14.1 ve 11.7

Anne sütü ile beslenme Ülke genelinde yürütülen programların olumlu etkisinin TNSA-2008 verilerine yansıdığı saptanmıştır. TNSA-2008 verilerine göre tek başına 6 ay anne sütü ile beslenme oranı %41.6 olarak bulunmuştur ve annelerin tamamına yakını (%96.7) bebeğini emzirmektedir. Ancak tamamlayıcı (ek) besinlere erken aylarda başlama uygulaması sürdürülmektedir (TNSA, 2008).

Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’ya göre, öncelikle anne sütü sağlıklı gelişim için çocuklar için en iyi gıda. İlk altı ayda optimal büyüme ve sağlık gelişimi açısından anne sütüyle beslenme çok büyük önem arz ediyor. İlk altı ay sonrasında ise uygun ek gıdalarla birlikte süte devam edilmesinde yarar var. Bu ek besinlerin uygun miktarlarda verilmesi çok önemli. İlk altı ay sonrasında ek gıdalarla çocuklar kesinlikle tanıştırılmaya başlanmalıdır ve büyümeyle birlikte ek gıdalar arttırılmalıdır. Kanatlılar, etler ve yumurta mümkün olduğu kadar çocukların beslenmesine eklenmelidir. Bunların yanında gıdalarda çeşitliliğin arttırılması ise bir diğer önemli husustur. Ayrıca çocuklar püre haline getirilmiş ve yarı akışkan sıvıları altı ile sekiz ay arası tüketebilir. 8-12 ay arası çocuklar parmak şeklinde kesilmiş gıdaları tüketebilir. 12. Aydan itibaren çocuklar diğer aile bireylerinin tükettiği besinleri tüketebilir seviyeye erişirler. WHO –  Online Q&A Archieves Çeviridir. DUYGU PELİSTER

Türkiye'de 0-5 yaş grubu çocuklarda; büyüme ve gelişme geriliği, demir yetersizliği anemisi, raşitizm, okul çağı çocuk ve gençlerde; zayıflık ve şişmanlık, demir yetersizliği anemisi, vitamin yetersizlikleri, iyot yetersizliği hastalıkları, diş çürükleri, yetişkin kadınlarda; zayıflık ve şişmanlık, demir yetersizliği anemisi, iyot yetersizliği hastalıkları, vitamin yetersizlikleri, yetişkin bireylerde ve yaşlılarda; sık görülmektedir. beslenmeye bağlı kronik hastalıklar

büyüme ve gelişme geriliği raşitizm 0-5 Yaş Grubu Çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği demir yetersizliği anemisi raşitizm okul çağı çocuk ve gençlerde zayıflık ve şişmanlık demir yetersizliği anemisi vitamin yetersizlikleri iyot yetersizliği hastalıkları diş çürükleri

Protein-enerji yetersizliği TNSA-2008 sonuçlarına göre 0-5 yaş grubu çocuklarda yaşa göre boy uzunluğu (bodurluk), boy uzunluğuna göre vücut ağırlığı (zayıflık) ve yaşa göre vücut ağırlığı (düşük kiloluluk) oranı sırasıyla, %10.3, %0.4 ve %2.8’dir. Çocuklarda büyüme geriliği görülme sıklığı, kırsal (%17.4) alanlarda, kentlere (%7.6) ve doğuda (%21.0), batıya (%7.6) göre yüksektir.

TNSA-2008 sonuçlarına göre 0-5 yaş grubu çocuklarda bodurluk %10.3 zayıflık %0.4 düşük kiloluluk %2.8

Çocuklarda büyüme geriliği görülme sıklığı %17.4 kırsal alanlarda %7.6 Kentlerde %21.0 doğuda Batıda

Kronik enerji yetersizliği Kronik enerji yetersizliğini tanımlamak için yetişkinlerde Beden Kütle İndeksi (BKİ) kesişim noktası (cut-off) <18.5 kg/m2 kriter olarak alınmaktadır. Türkiye'de yetişkin kadınlarda kronik- enerji yetersizliği önemli bir sorun olarak gözükmemektedir (TNSA, 2008). TÜİK (2010) Sağlık Araştırması verilerine göre 15 yaş ve üzeri bireylerde zayıflık görülme sıklığı erkeklerde %3.5, kadınlarda %5.9 ve toplamda %4.7 bulunmuştur.

Demir yetersizliği anemisi (kansızlık) Ülkemizde demir yetersizliği anemisi önemli bir halk sağlığı sorunudur. Yapılan çeşitli araştırmalarda elde edilen sonuçlara göre; Türkiye’de genel olarak 0-5 yaş grubu çocukların ortalama %50’sinde, okul çağı çocuklarının %30’unda, emzikli kadınların ise %50’sinde anemi görülebilmektedir.

“Sağlık Bakanlığı Demir Gibi Türkiye Programı’nın izleme ve değerlendirilme çalışması sonucunda 12- 23 aylık çocuklarda anemi sıklığının %30’lardan %7.8’e düştüğü saptanmıştır (Akdağ, 2003-2010).

İyot yetersizlikleri hastalıkları Ağır ve orta düzeyde iyot yetersizliğinin %27.8 olduğu ve bu değerin 1997 ve 2002 araştırma sonuçlarına göre (sırasıyla, %58 ve %38.9) daha iyi olduğu sonucuna varılmıştır. İyot yetersizliğinin şehirlerde çoğunlukla çözümlendiği ancak kırsal yerleşim yerlerinde halen önemli bir sorun olduğu vurgulanmıştır.

guatr büyüme ve gelişme geriliği iyot yetersizliği öğrenme yeteneği ve okul başarısında azalma gebelerde düşük ve ölü doğum riskinde artma büyüme ve gelişme geriliği zekâ düzeyinin akranlarına göre en az 13,5 puan daha düşük olması guatr

Ülkemizde iyot yetersizliği hastalıkları ile mücadele edebilmek için tuzun iyotlanması yöntem olarak seçilmiştir. Bu amaçla, 1994 yılından beri Sağlık Bakanlığı, UNICEF işbirliğinde “İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı” yürütülmektedir. http://cocukergen.thsk.saglik.gov.tr/

D vitamini yetersizliği Gazi Üniversitesi tarafından 2011 yılında yürütülen, 6- 17 aylık çocuklarda ve annelerinde D vitamini düzeyini belirleme çalışmasında annelerin %81.7’sinin D vitamini düzeyi 20 ng/mL altında bulunmuştur. Annelerin yaşlarına, eğitim durumuna ve gelir durumuna göre D vitamini düzeyi arasında fark saptanmamıştır. Çocuklarda D vitamini eksikliği sınır değeri 15 ng/mL olarak alınmış, buna göre çocukların %26.8’ünde D vitamini eksikliği olduğu saptanmıştır. Çocuklarda cinsiyet ve yaş gruplarına göre D vitamini düzeyi arasında anlamlı fark saptanmamıştır. Prematürelerde ve düşük doğum ağırlığı olanlarda ise D vitamini eksikliği daha fazla görülmüştür (GÜ/SB, 2011).

D vitamini Eksikliği sonuçları Hipokalsemi Osteomalazi Raşitizm Hipofosfatemi Osteoporoz http://hastane.omu.edu.tr/saglikli-bilgiler/endokrin-belgeler/D%20V%C4%B0TAM%C4%B0N%C4%B0%20EKS%C4%B0KL%C4%B0%C4%9E%C4%B0.pdf

Çocuk ve gençlerde şişmanlık WHO büyüme eğrileri (2006, 2007a ve 2007b) kullanılarak değerlendirilmiş çalışmalara gereksinim vardır. Yuca ve arkadaşları (2010), 2006-2007 yılları arasında 6-18 yaş grubu okul çocuğu üzerinde yürüttükleri bir çalışmada hafif şişmanlık görülme sıklığını %11.1, obezite görülme sıklığını ise %2.2 (erkek: %2.1, kız: %2.3) olarak saptamıştır. Genellikle hem hafif şişmanlık, hem de şişmanlık görülme sıklığı kızlarda erkeklere göre daha fazla bulunmuştur.

SB/HÜ TOÇBİ 6-10 yaş grubu okul çağı çocuklarında Türkiye Geneline gösterge olarak 140 ilköğretim okuluna devam eden 6-10 yaş grubu 12301 çocuk üzerinde yürütülmüştür. Şişmanlık görülme sıklığı 6, 7, 8, 9 ve 10 yaşlarında sırasıyla, %5.5, %5.8, %6.1, %7.7 ve %6.9 bulunmuştur. Şişmanlık sorununun en fazla görüldüğü bölgeler İstanbul (%13.0) ve Batı Marmara (%11.7)’dır.

Yetişkinlerde şişmanlık TÜİK (2010) Sağlık Araştırması verilerine göre 15 yaş ve üzeri bireylerde hafif şişmanlık, şişmanlık görülme sıklığı sırasıyla erkeklerde %37.3 ve %13.2, kadınlarda %28.4 ve %21.0, ve toplamda %33.0 ve %16.9 bulunmuştur.

Beslenmeye Bağlı Kronik Hastalıklar

Kalp-damar hastalıkları: Ülkemizde tüm ölümlerin ilk sırasında %47.73 ile kalp damar hastalıkları yer almaktadır ve hastalık yükü %19.3’dür. Serebrovasküler hastalıkların insidansı 100 000’de erkeklerde 69.6, kadınlarda ise 72.1’dir. Prevelans ise binde 3.19’dir (UHY-ME, 2004).

Hipertansiyon Rapor edilen değerlere göre hipertansiyon prevelansı 2008 yılında erkeklerde %8.9, kadınlarda %17.9 ve tüm bireylerde %13.5 iken, 2010 yılında erkeklerde %8.4, kadınlarda %16.8 ve tüm bireylerde %12.7’dir. 2010 yılı verilerine göre hipertansiyon prevelansı kırsalda (erkek: %10.3, kadın: %19.9, toplam: %15.3), kentsel yerleşime göre (erkek: %7.7, kadın: %15.3, toplam: %11.5) daha yüksektir (SB, 2012).

European Journal of Nutrition August 2002, Volume 41, Issue 4, pp 161-167 Akdenizlilerde yapılmış, Diyet ve Hipertansiyona dair bir araştırma; Yapılan araştırmaya göre Hipertansiyon hem diyetle alının sodyum, hem de kalsiyumla ilişkili. Tansiyon hastası olmayan bireylerde (< 2400 mg Na/d) alımı hipertansiyon riskini %30 ile %50 arasında düşürmüş. Ayrıca (< 2400 mg Na/d) alan hipertansiyon hastaları (>800 mg/d) Kalsiyum aldıklarında %52 oranında düzelme kaydedilmiş. http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00394-002-0372-4

Kanser Türkiye'de kanserler yetişkinlerde %13.1 ile ikinci sırada ölüm nedeni (UHY-ME, 2004) iken, TÜİK Ölüm Nedeni İstatistikleri (2009) verilerine göre %21.1 oranı (erkek: % 24.9 ve kadın: %16.5) ile yine ikinci sırada ölüm nedeni olarak büyük önem taşımaktadır (SB, 2012).

Uterus (Rahim) Kanseri Meme Kanseri Kolon Kanseri GİS Kanserleri Uterus (Rahim) Kanseri Prostat Kanseri Böbrek Kanseri http://beslenme.gov.tr/content/files/arastirmalar/uyelik/beslenme_bilgi_serisi/Kitaplar/d/d_10_obezitevekanser.pdf

Diyabet Türkiye Erişkin Kalp Sağlığı ve Hipertansiyon Araştırması ve Risk Faktörleri (TEKHARF) çalışmasında ise prevelans %8.4 (E: %8.1; K:%8.9) bulunmuştur (Yumuk et al, 2005). TURDEP-II’ye göre Türk erişkin toplumunda diyabet sıklığının %13.7’ye ulaştığı görülmüştür (Satman, 2010).

Hiperinsülinemi İnsülin Direnci Tip II Diyabet

Teşekkürler