ADRENAL KORTEKS HORMONLARI Prof.Dr.Arzu Seven

HORMONES OF THE ADRENAL KORTEX

Glukokortikoidler  Zona retikülaris + Zona fasikülata Mineralokortikoidler  Zona glomerulosa Cinsiyet hormonları Zona retikülaris +Zona fasikülata Hücre içi reseptörlerle kompleks  gen expresyonu

Tüm doğal glukokortikoidlerin mineralokortikoid,mineralokortikoidlerin de glukokortikoid aktivitesi vardır.

Steroid hormonların kimyasal yapısı 3 tane 6 C’lu siklohekzan halkasının oluşturduğu fenantren halkası + 1 tane 5 C’lu siklopentan halkası  siklopentanoperhidrofenantren halkası A,B,C,D olarak adlandırma 17 C’lu Stereoizomerler (+)

Glukokortikoidler 21 C’lu Mineralokortikoidler Androjenler  19 C’lu Östrojenler  18 C’lu 10. veya 13. pozisyonlara C ilave edilebilir 17.C a yan zincir eklenebilir.

Glukokortikoidlerin sentezi En etkili  KORTİZOL C 17 C 21 hidroksilasyon (3) C 11 17 ER 11  mitokondrial enzim 21

Kortizol adrenal kortekste sentezlenen başlıca glukokortikoidtir,hipofizer ACTH ın direk kontrolü altındadır. Steroid hormonların öncü maddesi kolesteroldür. Kolesterolün pregnenolona dönüşümü hız sınırlayıcı basamaktır.

Kolesterolün yan zincirinin kırılması ile C-21 kortikosteroidler,diğer yan zincir kırılması ile androgenler,A halkasının aromatizasyonuyla da C-18 östrogenler oluşur. Kortizolün plazma konsantrasyonu diurnal ritm gösterir (sabah 08.00 değerleri 24.00 değerlerinin 10 katıdır )

Aynı diurnal ritm ACTH sekresyonunda da mevcuttur. Kortizolün %95 i proteinlere bağlı taşınır:Kortikosteroid bağlayıcı globulin (CBG ) veya transkortin CBG karaciğerde sentezlenir,östrojenlerle uyarılır.

Serbest kortizol biolojik olarak aktifdir. Yarı ömür 100 dak. Plazmada %80 i 17-OH kortikoidler, %20 si kortizon ve 11-deoksi kortizol KC de metabolize olur(redüksiyon,yan zincir kırılımı,konjugasyon )

Lipofilik steroid molekülü suda çözünür hale gelir ve idrarla atılır. İnsanda safra atılımı ile barsağa giren konjuge steroidlerin çoğu enterohepatik dolaşımla geri emilirler. Konjuge steroidlerin atılımı:%70 idrarla,%20 feçesle,%10 cilt

Glukokortikoidlerin etkileri : Ara metabolizmaya etkileri: a)karaciğerde glukoz üretimi  Periferik dokulardan AAlerin karaciğere yönlendirilmesi (glukoneojenik substrat) Glukoneojenez hızı  b)glikojen sentaz  c)lipoliz  (ekstremite) lipojenez  (yüz , gövde) d)protein met.  ANABOLİK RNA met.  (fizyolojik doz)

Savunma sistemine etkileri: İmmun cevabı baskılar immunosupresif Antiinflamatuar Dolaşımdaki lökositler  Fibroblast proliferasyonu 

Diğer etkileri: Normal kan basıncı ve kardiak output için gerekli Vücutta suyun dağılımı ve atılımı (GFR ) Strese cevap

K0RTİZOL SEKRESYONU KLİNİK BOZUKLUKLARI: Kortizolün hiposekresyonu hipotalamus,hipofiz veya adrenal yetersizlik sonucu oluşabilir.

Tanı Kortizol ve ACTH ın zamanlı ölçümü Sentetik ACTH a (Synacthen ) kortizol yanıtı Klinik tablo

ADDİSON HASTALIĞI Primer adrenal yetersizlik (otoimmün,infeksiyon,tbc veya sitomegalovirüs )

Hiponatremi Hiperkalemi Asidoz Üre artışı Synacten testine bozuk kortizol yanıtı, ACTH artışı Cilt ve mukoz membran koyulaşması

Hipoglisemi *kan basıncı  İnsüline aşırı hassasiyet * GFR  Stres intoleransı Anoreksi Kilo kaybı *lenfosit  Güçsüzlük *eozinofil 

Synacthen test (kısa/uzun ) Synacthen sentetik ACTH analogu IV 250 mikrogram Kortizol seviyesi 0,30 ve 60 dak. da ölçülür.

Kısa synacten testi (SST ) ne yetersiz cevap durumunda uzun synacten testi (LST ) uygulanır. Amaç adrenal yetersizliğin primer veya sekonder olduğunu saptamaktır. (hipofiz veya hipotalamus)

Depo synacten (1 mg ) IM 3 gün süreyle verilir,4 Depo synacten (1 mg ) IM 3 gün süreyle verilir,4. günde kısa synacten testi uygulanır. Normal yanıt primer adrenal yetersizlik tanısını uzaklaştırır. ACTH ölçüldüğünde uzun synacten testi gerekmeyebilir.

Tedavi Genelde mineralokortikoitle birlikte kortizol replasmanı Addison hastalığında TSH yüksek olabilir.

Cushing sendromu Eksojen glukokortikoidlerin uzun süre kullanımı (iatrojenik ) Hipotalamus ve hipofiz bozuklukları (%80 ),adrenal bez bozukluğu ( %15 )

ACTH salgılayan adenom Adrenal adenom/karsinom Tümör dokusundan ektopik ACTH oluşumu ACTH / kortizol diurnal salınımı bozulur

Hiperglisemi Glukoz intoleransı Glukoneojenez  Protein katabolik etkileri Cilt incelmesi Kas kaybı Osteoporoz (-) nitrojen denge

Yağ dağılımında değişiklik  gövdesel şişmanlık İnfeksiyona direnç Yara iyileşmesinde gecikme * hipernatremi * alkaloz * hipertansiyon * hipokalemi * ödem

TANI Sirkadian ritmden dolayı rastgele kortizol ölçümünün yararı azdır. 24 saat idrarda serbest kortizol veya sabah erken idrarda kortizol/kreatinin oranı tarama testidir.

Testin 3 kere negatif çıkması Cushing sendromu tanısını uzaklaştırır. Kortizol salgılanmasındaki sirkadyan ritmin bozulması Cushing sendromunu düşündürür. 23.00 da alınan 1 mg deksametazonun sabah 08.00 deki kortizol seviyesini

baskılayamaması veya idrar kortizol atılımını (kortizol/kreatinin ) baskılayamaması Cushing sendromunun diğer bir göstergesidir. İnsülinle uyarılmış hipoglisemiye (0.15 ünite insülin/kg ) yanıt olarak serum kortizol seviyesinde artış olmaması Cushing sendromu için karakteristiktir

Hipofiz bağımlı Cushing hastalığında,serum/idrar kortizol oranı 2 gün deksametazon (sentetik glukokortikoid ) uygulaması ile kısmen baskılanır. Baskılanmanın olmaması,ektopik ACTH üretimini veya adrenal tm.den otonom kortizol salgılanmasını düşündürür.

Mineralokortikoid sentezi Pregnenolon progesteron 3OH steroid dehidrogenaz ER 5,4 izomeraz Progesteron 11-deoksikortikosteron 21 hidroksilasyon C 11 hidroksilasyonu ile kortikosteron oluşur.

Mitokondrial 18-hidroksilaz ve 18-hidroksidehidrogenaz etkisiyle 18-hidroksikortikosteron----------- Aldosteron Glomerular zonda 17-hidroksilaz enzimi bulunmaz.

Aldosteron en güçlü doğal mineralokortikoiddir. Özgül taşıyıcı proteini yoktur,albuminle zayıf ilişkilidir. KC de metabolize olurtetrahidroaldosteron 3-glukuronid idrarla atılım

Başlıca düzenleyiciler renin-agiotensin sistem ve potasyum Aldosteron,böbrekte Na geri emilimi ve K ve NH4 atılımını hızlandırır. Ter ve tükürük bezleri ve barsak mukozasında ion transportunu uyarır.

Aldosteron mitokondrial enzimlerin (sitrat sentaz )aktivitesini arttırır Na-K pompası için ATP sentezi sağlanır NADH /NAD oranı artar

RENİN-ANJİOTENSİN SİSTEMİ Kan basıncı ve elektrolit metabolizmasının düzenlenmesiyle ilişkili Primer hormon anjiotensinojenden oluşan oktapeptid yapıdaki anjiotensin II dir. KC de sentezlenen anjiotensinojen (alfa 2 globulin )renin için substrattır.

Renin jukta-glomerüler hc.de sentezlenen bir enzimdir. Renin salgılanmasının düzenleyicileri böbrek baroreseptörleri aracılığıyla etki ederler. Renin anjiotensinojene etki eder,dekapeptid yapıdaki anjiotensin I oluşur.

KC de anjiotensinojen sentezi glukokortikoidler ve östrojen ile uyarılır. ACE,akciğer, endotel hc.ler ve plazmada bulunan glikoprotein yapıda bir enzimdir. Anjiotensin I i anjiotensin II ye çevirir.

ACE inhibitörleri renin-bağımlı hipertansiyon tedavisinde kullanılır. Anjiotensin II çok güçlü vazoaktif bir maddedir,vazokonstriksiyonla kan basıncını arttırır. Anjiotensin II juksta glomerüler hc.den renin salgılanmasını baskılar

Aldosteron sentezinin güçlü bir uyarıcısıdır. Bazı türlerde,anjiotenin II anjiotensin anjiotensin III e dönüşür. Anjiotensinojen III de aldosteron sentezinin eş değerde güçlü bir uyarıcısıdır.

İnsanda plazma anjiotensin II seviyesi anjiotensin III ün dört katı kadardır. Anjiotensin II ve III anjiotensinazlarla hızlıca inaktifleşirler.

Anjiotensin II,kolesterolün pregnenolona ve kortikosteronun 18-OH kortikosteron ve aldosterona dönüşümünü uyarır. Aldosteron reseptörleri hedef hücrelerin sitoplazmasında ve çekirdeğinde yer alır.

 RENİN Anjiotensin I  D.E. Anjiotensin II  Aminopeptidaz Anjiotensin metabolizması Anjiotensinojen  RENİN Anjiotensin I  D.E. Anjiotensin II  Aminopeptidaz Anjiotensin III Anjiotensinaz Yıkım ürünleri

Renin salınımını uyaranlar : Kan basıncı  Yatar pozisyondan ayakta duruma geçiş Tuz eksikliği - adrenerjik ajanlar Prostaglandinler

Renin salınımının inhibitörleri: Kan basıncı  Ayakta  yatar Tuz fazlalığı Anjiotensin II - adrenerjik antagonistler Prostaglandin inhibitörleri Potasyum Vazopressin

CONN SENDROMU (PRİMER ALDOSTERONİZM) Adrenokortikal adenom Hipertansiyon Hipokalemi Hipernatremi Alkaloz Polidipsi,poliüri

Sinir-kas bozuklukları (kas güçsüzlüğü,parestezi,tetani) Plazma renin azalması Anjiotensin II azalması

Sekonder hiperaldosteronizm sıktır ve böbrek,kalp ve KC hastalığı ile ilişkilidir.(renin ve anjiotensin II yükselir )

KONJENİTAL ADRENAL HİPERPLAZİ (CAH ) Kortikosteroid sentezinde enzim kusuru Kortizol ve ACTH düşük Kortizol öncü maddelerinde artış Adrenal androgenlerde artışa bağlı

virilizasyon ve prekoks puberte Ciddi hiponatremi ve hiperkalemi (aldosteron etkilenmesinde )

ANDROGEN SENTEZİ Adrenal kortekste sentezlenen başlıca androgen veya androgen öncü madde dehidroepiandrosteron(DHEA)dur DHEA prohormondur 17-OH-pregnenolon, 17,20 liyaz kataliziyle DHEA a dönüşür.

Adrenalde ve gonadlarda liyaz aktivitesi önemlidir,sadece 17 hidroksi moleküllere etkilidir

DHEA-SO4  inaktif (%50 adrenal,%50 KC ) DHEA androstenedion 3  OH SD + 5,4 izomeraz C 17 de redüksiyonla testosteron oluşumunun çoğu adrenal dışı dokuda

gerçekleşir. Testosteron en güçlü adrenal androgendir. Androgenler ,17 keto bileşikler ve androstenedion ve metabolitleri olarak atılırlar.