FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER) ŞURA ÖZTÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 1090310327

Fiilimsiler Fiil kök ve gövdelerinden yapım ekleriyle türetilerek isim, sıfat ve zarf olarak kullanılan kelimelerdir. Bunlar artık fiil olarak kullanılma özelliğini kaybettikleri için fiil çekim eklerini (olumsuzluk eki hariç) alamazlar.

İsim çekim eklerini alabilirler. İsim, sıfat ve zarf (tümleci) olarak kullanılırlar. Yancümlecik kurarlar.

Fiilimsiler üç ana başlık altında incelenir:

İsim Fiiller (Ad Eylemler) Sıfat Fiiller (Ortaçlar) Zarf Fiiller (Ulaç-Bağ Eylemler)

1) İsim Fiiller Fiil soylu sözcüklerin sonuna -mak, -mek, -ış, -iş, -uş, -üş, -ma, -me ekleri getirilerek yapılır.

İsimlerin tüm özelliklerini gösterir, cümlede isim gibi kullanılırlar. Kitap okumayı çok seviyorum. (nesne) Okumak en faydalı eylemdir. (özne) Sinirli olduğu gelişinden anlaşılıyor. (dolaylı tümleç)

Olumsuzları, fiilimsi ekinden önce olumsuzluk eki getirilerek yapılır. Aşı olmamak için okuldan kaçmıştı. Gelmeme sebebini söylememiş. Bana anlatmayışı zoruma gitti doğrusu.

Bu kelimeler tek başların kullanıldıklarında fiilimsi eki vurguludur. okumak, yazma, danışma, sesleniş…

Eğer –me ile yapılan isim-fiillerde bu ek vurgusuz, bundan önceki hece vurgulu okunursa yanlış anlaşılma olur: Olumsuz emir çekimi zannedilir. Danışma (Fiilimsi) Danışma (Olumsuz emir) Kaçma (Fiilimsi) Kaçma (Olumsuz emir)

Kimi isim-fiiller kalıcı nesne, yer, iş veya kavram adı olabilirler. Bu durumda artık isim-fiil eki olarak kullanılmazlar. Bunlar olumsuzluk eki de almazlar. dondurma, uçurtma, kavurma… çakmak, yemek, ekmek… gösteriş, direniş…

-me ekiyle yapılan isim-fiillerden bazıları sıfat olarak kullanılabilir. süzme bal, asma köprü, yapma çiçek…

!!! Fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan -ma, -me ile isim-fiil eki olan -ma, -me karıştırılmamalıdır. Fiilden fiil yapan -ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katarken, isim-fiil eki olan -ma, -me olumsuzluk anlamı katmaz. Artık sevmeyeceğim.(Olumsuzluk eki) İnsanın mesleğini sevmesi gerekir.(İsim-fiil eki)

!!! Fiilden fiil yapma eki olan -iş ile isim-fiil eki olan -iş’i birbiriyle karıştırmamak gerekir. Anlamsal olarak fiilden fiil yapım eki (işteşlik eki) bir işi karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı verirken isim-fiil eki böyle bir anlam vermez. Bu bakışın manası neydi? (isim-fiil eki) Uzun zaman sonra bakıştılar. (işteşlik eki)

=> Örnekler <= Bir gülüşün ömre bedel. Yaşamak ölmekten zor! İçimizde maziden kalma duygular var… Adamın yalvarışını görecektin! Buralardan gitmek istiyorum. Yeniden başlamayı düşünür müsün?

2) Sıfat Fiiller Fiil soylu sözcüklerin sonuna -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ekleri getirilmek suretiyle yapılır.

Sıfat görevinde kullanılırlar. Niteleme sıfatı sayılırlar. Düğüne gelen arabayı görmeliydin! Ah annelerin öpülesi elleri… Koşar adım uzaklaştı yanımdan. Kalabalıkta tanıdık yüzler de vardı.

Daha sonra isimleşebilirler. İsimleştikleri zaman cümlede isim gibi kullanılırlar. Gelenler kimdi? (Özne) Tanıdıklarımıza rastlayamadık. (Dolaylı tümleç)

Aldıkları eklere göre çeşitlere ayrılırlar. Geçmiş zaman ortaçları: (-dik ve –miş) Aramadık yer bırakmadık. Pişmiş aşa su katmak.

B) Gelecek zaman ortaçları: (-ası ve –acak) Memleketin o kadar çok görülesi yerleri var ki… Çözülemeyecek bir sorun yoktur.

C) Geniş zaman ortaçları: (-en, -mez ve –ar) Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç… Koşar adım eve gitti. Hep bilinen şeylerden bahsetti durdu.

D) Belirtme ortaçları: (-dik ve –ecek) Geleceği varsa göreceği de var! Diktiğimiz fidanlar meyve vermeye başlamış.

Zaman ekleriyle sıfat-fiil eklerini karıştırmamak gerekir. Zaman ekleri, zaman ekinden önce fiile gelerek fiili yüklem yapar. Sıfat-fiil ekleri ise genellikle fiilleri sıfat yapar ve üzerine isim çekim eklerini alabilir. Zaman ekleri isim çekim eklerini alamazlar. Okumuş insanlar daha kültürlüdür.(sıfat-fiil eki) Vadideki Zambak’ı okumuş.(zaman eki)

=> Örnekler <= Her seven sevilenin boy aynasıdır. O öpülesi eller beni büyüttü. Onunla unutulmaz anlar yaşadık. Senin bu yaptığın olur iş değil! Gelecek hafta sınavım var. Ölmüş eşek kurttan korkmaz. Akar sular gibi çağlarım.

Zarf Fiiller Fiil kök ve gövdeleri üzerine -ip, -ince, -eli, -kan, -a, -madan, -dıkça, -arak, -r…mez, -meksizin, -a…a, -dığında, -mesine ekleri getirilerek oluşturulur.

Bağlama ulacı “-ip” ekiyle yapılır. Bu ulacın tekrarlanması fiilin sıkça yapıldığını belirtir. Telefon edip halini hatırını sordum. Gidip gidip komşuları rahatsız ediyor.

Durum ulaçları “-erek, -a…a, -madan, -meksizin, -cesine” ekleriyle yapılır. Fiilin nasıllığını bildirir. Sınıfa gülerek girdi. Dinlene dinlene gittiler. Hiç dinlenmeksizin yedi saat yürüdüm. Her şeyi bilircesine konuşuyordu.

Zaman ulaçları “-ince, -dikçe, -diğinde, -ken, -meden, -mez” ekleriyle yapılır. Bu ulaçlar fiilin zamanını bildirir. Gülünce gözlerinin içi gülüyor. Canım sıkıldıkça şiir okurum. Uyurken hep sayıklar. Gelir gelmez seni sordu.

Başlama ulaçları “-eli” ekiyle türetilir. Sonraki fiilin başlangıcını bildirir. Buraya geleli çocuğa bir şeyler oldu. Seni tanıyalı hayatım değişti.

Nedenlik ulaçları “-diği, -eceği” ekleriyle türetilir. “-den dolayı, için, -den ötürü” edatlarıyla birlikte kullanılır. Çok yalnızlık çektiğinden (dolayı) buralarda kalmak istemiyor. Sizden ayrılacağı için üzülüyor.

Bitirme ulaçları “-ene, -inceye, -esiye” ekleriyle türetilir. “değin, dek ve kadar” edatlarıyla birlikte kullanılır. Sonraki fiilin bitimini gösterir. Sen gelene kadar burada bekleyeceğiz. Yollar açılıncaya kadar bekledik. Öldüresiye dövdüler.

=> Örnekler <= Ben gidince hüzünler bırakırım. Öldüğünde çok gençti. Sen ağlarken ben nasıl gülerim. Gülerek yanıma geldi. Hiçbir şey söylemeden çekip gitti. Onu görür görmez tanıdım. Gide gide bir söğüde dayandık.

!!! Not !!! Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yancümlecik vardır. Bir cümlede fiilimsi varsa o cümle girişik birleşik cümledir. Bir cümledeki fiilimsi sayısıyla temel cümlenin yükleminin toplamı cümledeki yargı sayısını verir.

=> Kaynaklar <= www.edebiyatogretmeni.net www.turkceciler.com