İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç.Dr.Murat Birdal BÖLÜM:16

Para Arzını Belirleyen Faktörler

Para Arzı Modeli ve Para Çarpanı Daha önce gördüğümüz gibi Merkez Bankaları parasal tabanı MB toplam rezervlere göre daha güçlü bir şekilde kontrol edebilmektedir. M. Bankası parasal tabanı aracılığıyla ekonomideki para arzını kontrol altında tutmayı amaçlamaktadır. Parasal taban MB ile para arzı M arasındaki ilişki: M = m  MB, m: para çarpanı M=M1: Nakit Artı Çeke Tabi Mevduatlar Bireylerin ne kadar nakit tutacağı, zorunlu rezerv oranı, bankaların serbest rezerv kararları m üzerinde etkilidir.

Para Çarpanı M = m  MB Para çarpanının türetilmesi R = RR+ER, RR: zorunlu rezerv, ER: serbest rezerv RR = r  D, D: mevduat, R + C = MB = C + (r  D)+ER , C: dolaşımdaki nakit 1. Mevcut vadesiz mevduat, nakit ve serbest rezerv miktarının gerçekleştirilebilmesi için gerekli parasal tabanı göstermektedir. 2. Parasal tabanın nakit bileşeni C’deki $1 artış katlanarak para arzına yansımamakta, rezerv bileşenindeki değişim (rezervlerin çözülmesi) ise mevduatları arttırıp, katlanarak para arzına yansımaktadır. C ve ER parasal taban artışına ilave olarak para arzında artış yaratmaz.

Para Çarpanı MB = (r x D)+ER+C, c = C/D =nakit oranı, e = ER/D =s. rezerv oranı MB = r × D + e × D + c × D MB = (r + e + c) × D

Para Çarpanı Para arzının dolaşımdaki nakit ve vadesiz mevduat toplamı toplamı olduğunu hatırlarsak M = C + D M = c × D + D M = (1+c) × D D’yi denklemde yerine koyarsak: M=m x MB olduğuna göre, para çarpanı

Para Çarpanı: Örnek Örnek: r=0.10, C= $400 milyar, D= $800 milyar, ER= $0.8 milyar M=C+D= $1200 milyar c=C/D= $400 milyar/ $800 milyar = 0.5 e=ER/D= $0.8 milyar/ $800 milyar = 0.001 Para çarpanı mevduat çarpanına göre daha düşük değere sahiptir: m < 1/r. Nedeni: 1)Mevduatlar için söz konusu olan çarpan etkisi nakit için işlememektedir. 2) D  mevduat yaratılması sürecine dahil olmayan ER . Eğer nakit ve serbest rezerv tutulmazsa: c=0, e=0, m=10.

Para Çarpanını Belirleyen Faktörler Zorunlu rezerv oranındaki değişmeler (r) para çarpanı ve para arzı ile ters yönde ilişkilidir. Nakit Oranındaki değişmeler (c) para çarpanı ve para arzı ile ters yönde ilişkilidir. Serbest rezerv oranındaki değişmeler (e) para çarpanı ve para arzı ile ters yönde ilişkilidir. a) Piyasa faiz oranları artarsa bankaların kredi açmaya dönük iştahı artar, e azalır. b) Beklenen mevduat çıkışları artarsa bankalar geri ödeme sorunu yaşamamak için rezervleri arttırır, e artar.

Para Arzını Belirleyen Diğer Faktörler M.Bankaları parasal taban üzerinde tam kontrole sahip değildir. M.Bankaları APİ üzerinde tam kontrole sahiptir. Ancak bankara verdikleri kredileri (reeskont kredileri)ancak reeskont haddini belirleyerek etkileyebilirler. Bankalar ne kadar kredi kullanacaklarına kendileri karar verir. Bu çerçevede parasal tabanı iki bileşene ayırabiliriz: MBn =MB - DL MBn= Borçlanılmamış MB (tam kontrol) DL= Reeskont kredileri M= m(MBn+DL)

Para Arzını (M1) Etkileyen Faktörler

Uygulama: Büyük Bunalımda Banka Panikleri Para arzı modelini Büyük Buhran döneminde ABD’deki bankacılık sisteminin çöküşünü açıklamak için kullanalım. Ekim 1930 ve Mart 1933 arasında bir dizi banka iflası gerçekleşmiştir. Örneğin ilk banka krizinde (Ekim 1930- Ocak 1931), Kasım 1930 ayında toplam $180 milyon mevduat yükümlülüğü olan 256 banka iflas etmiş, Aralık ayında ise $370 milyon mevduatlı 532 banka iflas etmiştir. Bu dönemde en kritik iflas: Bank of the United States ($200 milyon mevduata sahip): Pek çok yatırımcı isminden dolayı resmi bir bankanın iflas ettiği yanılgısına düştü.

İflas Eden Bankalardaki Mevduatlar: 1929–33

Serbest Rezerv Oranı ve Nakit Oranı: 1929–33 Mevduat sigortası olmadığı için bankaların iflası halinde mevduatlarının büyük bölümünü kaybetmekten korkan bireylere nakite dönmüş, bankalar da hızla artan mevduat çıkışlarına karşı güvence sağlamak amacıyla serbest rezervlerini arttırmıştır.

M2 Para Çarpanı M2=C+D+T+MMF T= vadeli mevduatlar, t=T/D MMF= para piyasası yatırım fonu payları, gecelik mevduat hesapları, gecelik repolar ve gecelik Euro-dolar hesapları. mmf+=MMF/D M2 ile t ve mmf arasında pozitif yönlü ilişki bulunmaktadır.