İKTİSADA GİRİŞ

EKONOMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Ekonomi Bilimi Temel Kavramlar İhtiyaç Mal ve Hizmet Tüketim Üretim Üretim Faktörleri ve Teknoloji Ekonomik Birimler Kaynak Kullanımı Üretim Olanakları Eğrisi Ekonomik Sistem

EKONOMİ BİLİMİ Ekonomi bilimi; insanların sınırsız tüketim isteklerinin sınırlı (kıt) kaynaklarla en iyi şekilde nasıl tatmin edileceğini inceleyen bir sosyal bilimdir. Ekonomi Mikroekonomi ve Makroekonomi olarak ikiye ayrılmaktadır. Mikro küçük, Makro büyük demektir.

EKONOMİ BİLİMİ-Mikro Ekonomi Mikro ekonomide ekonomik birimlerin kendileri , başka bir deyişle küçük ekonomik birimler incelenir. Bunlara hane halkı, tüketiciler, firmalar, üreticiler ve piyasalar örnek olarak verilebilir. Mikro ekonomide herhangi bir malın fiyatının nasıl belirlendiği, bir tüketicinin maksimum fayda elde etmek için parasını nasıl harcayacağı gibi konular incelenir.

EKONOMİ BİLİMİ-Makroekonomi Makro ekonomide ekonominin bütünü ana unsurlarıyla ele alınıp incelenmektedir. Ekonomideki toplam gelir, toplam tüketim, toplam tasarruf, toplam yatırım, genel fiyat düzeyi gibi makro değişkenlerin nelerden etkilendiklerini ve ekonomide tam istihdam, fiyat istikrarı ve ekonomik büyüme gibi temel ekonomik hedefler üzerinde durulur.

MAKRO ve MİKRO EKONOMİ Makro ve Mikro ekonomi ayırımını yapabilmek amacıyla bir benzetme yapılacak olursa: Makro ekonomi bir ormanı incelerken Mikro ekonomi ormandaki ağaçla ilgilenir.

İHTİYAÇ İhtiyaçlar sonsuzdur İhtiyaçlar şiddet açısından farklılıklar gösterir. İhtiyaçların şiddeti tatmin edildikçe farklılık gösterir. Başlangıçta zorunlu olmayan ihtiyaçlar zamanla zorunlu hale gelebilir İhtiyaçlar “ikame” edilebilir

MAL ve HİZMETLER İnsanların ihtiyaçlarını giderme özelliğine sahip olan fiziksel varlıklara “mal” denir. İhtiyaçları tatmin etmesine rağmen maddi varlık özelliği olmayan mallara “hizmet” denir. Mallar insan ihtiyaçlarını karşılayarak fayda sağlar. Ekonomik malların bir değeri vardır ve elde edilmesi karşılığında belirli bir bedelin ödenmesi gerekir.

MAL TÜRLERİ Serbest ve Ekonomik Mallar Elde edebilmek için mutlaka belirli bir çaba harcanması ya da bedel ödenmesi gereken mallara “ekonomik mal” denir. Doğada her istenildiğinde bulunabilen ve herhangi bir çaba harcamadan elde edilebilen mallara “serbest mal” denir.

MAL TÜRLERİ Tüketim Malları ve Üretim Malları Tüketicinin ihtiyaçlarını doğrudan karşılayan mallara “tüketim malları” denir. Tüketim malları nihai (son) mallardır. Diğer üretim malları ve tüketim mallarının üretiminde kullanılan mallara “üretim malları” denir. Üretim mallarına sermaye, yarı mamul ve hammadde gibi isimler de verilir.

MAL TÜRLERİ Dayanıklı ve Dayanıksız Mallar Bir kez tüketildiğinde faydası yok olmayan, birden fazla fayda sağlayan mallara “dayanıklı mallar” denir. Fayda sağlandığında yok olan mallara, yani bir kez tüketildiğinde sadece bir kez fayda sağladığımız mallara “dayanıksız mallar” denir.

TÜKETİM İnsan ihtiyaçlarının doğrudan doğruya giderilmesi için faydalı mal ve hizmetlerin kullanılmasına “tüketim” denir. Tüketim temelde bütün ekonomik faaliyetlerin nihai amacıdır.

ÜRETİM İnsan ihtiyaçlarını gidermekte kullanılacak mal ve hizmetlerin yapılması, elde edilmesi, meydana getirilmesine, bunların bir yerden başka bir yere taşınmasına ve ileride kullanılmak üzere bozulmadan saklanmasına “üretim” denir.

ÜRETİM FAKTÖRLERİ ve TEKNOLOJİ Mal ve hizmetlerin elde edilmesinde kullanılan kaynaklara “üretim faktörleri” denir. Üretim faktörleri dört ana gruptan oluşur. Bunlar: Emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcilik olarak sıralanabilir. Bu gruba teknolojiyi de eklemek gerekir.

EMEK İnsanların mal ve hizmet üretmek için sarf ettikleri bedensel ve zihinsel çabalardır. Emek hizmetleri karşılığında yapılan ödemelere “ücret” denir.

SERMAYE İnsanların ürettiği ve diğer mal ve hizmetlerin üretilmesinde kullanılan mallardır. Yani insanların üretimde emeğe yardımcı olarak kullandığı fakat kendileri de üretilmiş olan her şey sermayedir. Sermayenin kullanılması emeğin verimliliğini artırır. Sermayenin üretim sürecindeki geliri “faiz” dir.

DOĞAL KAYNAKLAR (TOPRAK) Hava, su, toprak, madenler ve ormanlar gibi doğanın insana sağladığı olanaklardır. İnsanın çevresinde hazır bulduğu ve üretimde kullanabileceği her şeye doğa ya da toprak denir. Doğal kaynakların kullanımı sonucu yapılan ödemelere rant(kira) denir.

GİRİŞİMCİLİK Emek, doğal kaynaklar ve sermayenin organize edilip mal ve hizmet üretimini gerçekleştirme çabasıdır. Bu çabayı gösteren kişiye girişimci denir. Girişimcilerin elde ettiği gelire kar denir.

TEKNOLOJİ Üretim faktörlerinin, üretimi gerçekleştirmek için teknik ve fiziki anlamda bir araya getirip üretimin sağlanmasına teknoloji adı verilir.

EKONOMİK BİRİMLER Ekonomi içerisinde ekonomik birimleri üç ana başlık altında incelemek mümkündür. Bunlar: Hane halkı Firmalar Devlet

HANE HALKI Hane halkı ekonomide temel tüketim birimidir. Aynı evde yaşayan ve ortak ekonomik kararlar alan bütün aile bireyleri hane halkı olarak tanımlanır. Hane halkı hem üretici, hem tüketici hem de kaynakların sahibi ya da arz edicisi olabilir.

FİRMA Temel üretim birimidir. Firma ne üreteceğine, hangi üretim yöntemini kullanacağına, malları nasıl satacağına karar veren bir üretim birimidir.

DEVLET Devlet, içinde irili ufaklı binlerce birim olan resmi bir otoritedir. Belediyelerin en küçük karar birimlerinden devletin üst kademelerine kadar uzanan karar birimleri devletin ekonomik, sosyal vb. amaçlarına yönelik kararlar alır ve harcamalarda bulunur.

Kaynakların Etkin Kullanımı Ekonomide kaynaklar sınırlı oldukları için mal ve hizmet üretiminde, insanlar tercihler yapmak zorundadır. Tercihlerin yapılması da maliyetlerin (fırsat maliyetlerinin) varlığını ifade eder.

Fırsat (Alternatif) Maliyeti Bir kararın fırsat maliyeti, o kararın alınmasıyla vazgeçilmek zorunda kalınan bir sonraki en iyi fırsattır (alternatiftir). Örneğin ?...

Üretim Olanakları Eğrisi Bir ekonomide eldeki sınırlı kaynaklar ve teknoloji düzeyi ile üretilebilecek maksimum mal ve hizmet bileşenlerini (kombinasyonlarını) gösteren eğridir. Üretim olanakları eğrisi belirli bir dönemde ekonomide var olan üretilebilecek nihai mal ve hizmetlerin değişik bileşimlerini ortaya koyar.

Üretim Olanakları Eğrisi Ekonomide belirli bir dönemde eldeki kaynaklarla üretilebilecek mal ve hizmet miktarının bir sınırı vardır. Ayrıca arzulanan bir malın üretimindeki artış diğer bir malın üretiminden vazgeçilmesiyle gerçekleşir. O halde bir fırsat maliyeti söz konusudur.

Üretim Olanakları Eğrisi Ekonomide sadece Tereyağ ve Televizyon üretildiğini varsayalım. Buna göre, sahip olunan kaynakların tümüyle tereyağı veya televizyon ya da bu ikisinin bir bileşimi üretilebilir. Tüm bu söylenilenleri grafik üzerinde de gösterebiliriz.

Üretim Olanakları Eğrisi Tereyağ C M E D B Televizyon

Üretim Olanakları Eğrisinin Kayması Tereyağ Televizyon

FİYAT MEKANİZMASI TALEP ve ARZ

TALEBİN TANIMI Talebin kelime anlamı “istek, arzu” dur. Bir gereksinimin ekonomik anlamda talep sayılabilmesi için bu gereksinimin satın alma gücü ile desteklenmesi gerekmektedir.

Talebin Tanımı Ekonomik anlamda talep belirli bir malın belirli bir zamanda, diğer faktörler değişmemek kaydıyla (ceteris paribus), çeşitli fiyatlardan tüketicilerin bu maldan satın almak istedikleri miktarlardır. Bu durumda talep ile fiyat arasındaki ilişki incelenmektedir.

Talep Fonksiyonu Bir mal ve hizmetin talebi sadece onun fiyatına bağlı değildir. Talebi etkileyen birçok faktör bulunmaktadır.

Talep Fonksiyonu Buna göre A malının talep miktarını; Şeklinde yazabiliriz.Burada; Mt(a) : a malının talep miktarı Fa : a malının fiyatı Fr : a malına rakip malların fiyatı Ft : a malını tamamlayıcı malların fiyatı Gt : tüketici gelirini T : tüketici tercihlerini N : nüfusu Gd: gelir dağılımını göstermektedir. Fb : fiyat beklentisi

Fa: Eğer a malının fiyatı yükselirse (tüketicinin gelirinin bu mala karşı satın alma gücü düşeceğinden) talep edilen miktar azalacaktır. Tersine eğer a malının fiyatı düşerse talebi artacaktır.

Fr : Eğer a malına rakip malların fiyatı düşerse tüketici a malının rakibi olan mallları talep edecek, a malına olan talep azalacaktır. Ft : A malını tamamlayan malların fiyatı yükselirse, a malına olan talep azalacaktır. Gt : tüketicinin geliri arttığı zaman a malına olan talep artacaktır.

T : Tüketicinin zevk ve tercihi, ülkeye, zamana, tüketicinin içinde bulunduğu sosyal sınıfa, modaya ve reklamlara göre değişebilmektedir. N : tüketici nüfusu arttığı zaman a malının talebi de artacaktır. Gd : Ülkedeki gelir dağılımı adaletli ise toplam tüketim artar, dolayısıyla bu artıştan a malı da üzerine düşen payı alır. Fb : Tüketicinin a malının gelecekteki fiyatı ile ilgili beklentileri de a malının bu günkü tüketimini etkiler. Örneğin fiyatın artacağı tahmin ediliyorsa bugünkü tüketim artar.

Talep Çizelgesi Bir malın belirli fiyattan talebi, bu fiyattan satın alınan miktarını oluşturmaktadır. Talep çizelgesi ise, malın çeşitli fiyatlardan talep edilen miktarlarını ifade etmektedir. Bu çizelgeye bakarak, fiyat değişmeleri karşısında talebin nasıl değiştiği görülmektedir.

Talep Eğrisi Talep eğrisi ise, tüketicinin, herhangi bir maldan talep ettiği miktar ile o malın fiyatı arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir. Yani tüketicinin belirli fiyatlardan herhangi bir malı talep ettiği noktaların birleştiği bir eğridir.

Talep Çizelgesi Bileşimler Gömleğin Fiyatı (TL) Talep Edilen Miktar (Adet) A 10 14 B 20 12 C 30 D 40 8 E 50 6 F 60 4 G 70 2

Tüketici Talep Eğrisi

Piyasa Talep Eğrisi Bir tüketicinin bir mal veya hizmete karşı olan talebine bireysel talep denir. Genellikle bir malın birden fazla alıcısı olduğundan, bu alıcıların bireysel taleplerinin toplamını gösteren eğriye piyasa talep eğrisi denir.

Piyasa Talebi Çizelgesi Bileşimler Fiyat X Tüketicisinin Talebi Y Tüketicisinin Talebi Piyasa Talep Miktarı A 16 18 34 B 10 14 15 29 C 20 12 8 D 30 5 E 40 3 11 F 50 6 G 60 4 H 70 2

Piyasa Talep Eğrisinin Elde Edilişi 70 70 70 FİYAT 50 50 50 2 6 16 18 2 6 34 MİKTAR Bireysel talep eğrilerinin yatay toplamı piyasa talep eğrisini verir.

Talep Kanunu ve İstisnaları Talep eğrileri genellikle sol yukarıdan sağ aşağıya doğru inen yani negatif eğimli eğrilerdir. Bu durum bir malın fiyatı düştüğünde talep edilen miktarın arttığını ifade eder. Bu duruma talep kanunu denir. Ancak talep eğrisinin pozitif eğimli olduğu bazı mallarda vardır. Bu istisnai durum ikiye ayrılmaktadır.

Giffen Paradoksu Giffen malları da denilen bu paradoks, XIX. yy’da, İrlanda’da fakir işçilerin temel gıda maddeleri olan patates taleplerini inceleyen Henry Giffen tarafından ortaya konmuştur.

Giffen Paradoksu Giffen paradoksu, düşük gelir düzeyinde bulunan tüketicilerin, ekmek, patates, zeytin gibi temel ihtiyaçlarını karşılayan tüketim mallarının fiyatları arttığında bu malların talebinin düşmesi yerine artması durumunu ifade eder.

Snobizm Etkisi (Veblen Paradoksu) İlk defa Thorstein Veblen tarafından ortaya atılmıştır. Talep kanununa istisna oluşturan bu etkinin temelinde, marka malları kullanarak tüketicinin kendini bir üst sosyal sınıfa koyması yatmaktadır.

Snobizm Etkisi (Veblen Paradoksu) Bazı tipik tüketiciler, marka malların fiyatı arttığında talep ettikleri miktarları azaltmak yerine aksine kaliteli mallar diye talep miktarlarını daha da artırmaktadırlar.

Tersine Talep Eğrisi Görüldüğü gibi tersine talep eğrisi, daha sonra göreceğimiz arz eğrisi ile aynı şekildedir. Ancak bu arz eğrisi ile karıştırılmamalıdır. Fiyat Miktar

Talep Değişmesi ve Talep Miktarının Değişmesi Tek bir talep eğrisi üzerinde bir noktadan başka bir noktaya hareket ve talebin değişmesi farklı kavramlardır. Genellikle talep arttı ya da azaldı ifadesi ile talep edilen miktar arttı ya da azaldı ifadeleri birbirleri ile karıştırılmaktadır.

Talep Değişmesi ve Talep Üzerinde Hareket Aslında talep arttı ya da azaldı denildiğinde talep değişmesinden (kaymasından) söz edilirken; talep edilen miktar arttı ya da azaldı denildiğinde talep eğrisi üzerinde herhangi bir noktadan başka bir noktaya geçildiği kastedilmektedir.

Talep Değişmesi Talep eğrisinin tamamıyla sağa ya da sola doğru kaymasını ifade etmektedir. Talep eğrisi sağa doğru kaydığı zaman talepte bir artış, sola doğru kaydığı zaman ise talepte bir düşüşten söz edilir.

Talep Değişmesi (Talep artış ve azalışı) Fiyat Talep arttığında ya da azaldığında şekildeki gibi talep eğrilerinde kaymalar yaşanır. Bu duruma örnek olarak tüketicinin geliri artarsa talep eğrisi sağa doğru kayar. Artış Azalış A B F1 C T2 T1 T3 M3 M1 M2 Miktar

Talep Edilen Miktardaki Değişme Talep Eğrisi Üzerinde Hareket Fiyat Talep edilen miktardaki değişme, şekilde de görüldüğü gibi, aynı talep eğrisi üzerinde bir noktadan başka bir noktaya geçiş şeklinde gerçekleşmektedir. Bu durum, malın her fiyat seviyesinde farklı talep miktarlarına işaret etmektedir. A F1 B F2 M1 M2 Miktar

Arzın Tanımı Arz, diğer şartlar sabitken, belli bir zamanda, belli bir piyasada, üreticilerin değişik fiyat düzeylerinden satmaya hazır oldukları mal ve hizmet miktarlarıdır.

Arz Fonksiyonu Arz edilen miktar ile o malın arz edilmesini sağlayan faktörler arasındaki matematiksel ilişkiyi gösteren fonksiyona arz fonksiyonu denir. Ma (x) =f (Fx,Fö,Fü,T,V,S,B,…) Ma (x) : x malının arz miktarını ifade etmektedir. Fonksiyonda yer alan diğer ifadeler ise;

Fx : x malının fiyatı Fö : öteki malların fiyatı Fü : üretim faktörlerinin fiyatı T : üretim teknolojisi V : vergiler S : sübvansiyonlar B : gelecekle ilgili beklentileri göstermektedir.

Fx : Eğer x malının fiyatı yükselirse arz edilen miktar artacaktır. Fö : Öteki malların fiyatları artarsa o malların arzı artacak, dolayısıyla x malının arzı azalacaktır. Diğer malların fiyatının artması üretim faktörlerinin o mallara yönelmesine neden olacak, dolayısıyla x malının arzı azalacaktır.

Fü : Üretim faktörlerinin fiyatında meydana gelecek artışlar, üretim maliyetini artırarak kar oranının düşmesine neden olacak ve dolayısıyla da arz miktarını azaltacaktır. T : Teknolojik gelişme, üretim maliyetlerini düşüreceği ve üretim miktarını artıracağı için x malının arzı teknolojik gelişme ile birlikte artacaktır.

V : devletin mal üzerinden alacağı vergiler, malın maliyetini artıracağından arzında daralmalara neden olacaktır. S : Sübvansiyonlar, vergilerin tersine üretimde maliyetleri düşürücü bir destek sağlayarak arzın artmasına neden olacaklardır. B: Geleceğe dair fiyat beklentileri arzın bugünkü durumunu değiştirecektir.

Arz Çizelgesi ve Arz Eğrisi Arz çizelgesi, bir malın çeşitli fiyat düzeylerinde arz edilen miktarlarını gösterir. Arz eğrisi ise, üreticinin herhangi bir maldan arz ettiği miktar ile fiyatı arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

Arz Çizelgesi ve Arz Eğrisi Üreticinin rasyonel davranışı gereği, fiyat ile arz miktarı arasında doğru yönlü bir ilişki vardır. Yani malın fiyatının yükselmesi karşısında üretici de malın arz miktarını artıracaktır.

Arz Çizelgesi Bileşimler X malının fiyatı X malının arzı A 100 B 200 2 B 200 2 C 300 4 D 400 6 E 500 8 F 600 10 G 700 12

Arz Eğrisi Fiyat Miktar 100 200 2 700 14 500 8

Piyasa Arz Çizelgesi Bileşimler Bilgisayar Fiyatı A Firması Arz Miktarı B Firması Arz Miktarı Piyasa Arz Miktarı A 800 1 B 900 7 8 C 1000 11 3 14 D 1100 15 5 20 E 1200 19 26

Piyasa Arz Eğrisinin Elde Edilişi Piyasa arz eğrisi firmaların arz eğrilerinin yatay toplamından oluşmaktadır. FİYAT MİKTAR

Arz Artış ve Azalışı Arz artış ve azalışından bahsedildiğinde bu arz eğrisinin kendisinin yerinin değiştiği anlamına gelir. Fiyat A3 A2 A1 azalış artış F1 M3 M1 M2 Miktar

Arz Edilen Miktarın Değişmesi Arz Eğrisi Üzerinde Hareket Arz edilen miktarda bir değişmeden bahsediliyorsa, bunun grafiksel yansıması, aynı arz eğrisi üzerinde bir noktadan başka bir noktaya geçilmesi şeklinde olacaktır. Fiyat F2 F1 M1 M2 Miktar

Piyasa Fiyatının Oluşumu Bir malın fiyatı, o malı satın almak isteyenlerle (tüketiciler) satmak isteyenlerin (üreticiler) piyasada karşı karşıya gelmesiyle oluşur.

Piyasa Fiyatının Oluşumu Arz ve talep piyasada karşılaştığı zaman, arz edilen miktarla talep edilen miktarı birbirine eşit kılan fiyat piyasa fiyatı olarak adlandırılır.

Değişen Fiyatlarda Arz ve Talep Miktarları Fıstığın Fiyatı Talep Miktarı Arz Miktarı Fazlalıklar Fiyatın yönü 1.0 20 Talep Fazlası Artma 1.5 18 3 2.0 16 6 2.5 14 9 3.0 12 DENGE 3.5 10 15 Arz Fazlası Azalma 4.0 8 4.5 21 5.0 4 24

Arz Fiyat 5 3 1.5 Talep 3 4 12 18 24 Miktar