Zihinsel engel Şeyda Demir Özel Eğitim Zihinsel engel Şeyda Demir

Zeka Geriliğinin Tanımı AAMR’nin 1992 yılında yayınladığı yönergede zeka geriliği; Zeka geriliği, halihazırdaki işlevlerde önemli sınırlılıkları göstermektedir. Bu, zihinsel işlevlerde önemli derecede normal altı, bunun yanı sıra zihinsel işlevlerle ilişkili uyum becerilerinden (iletişim, özbakım, ev yaşamı, sosyal beceriler, toplum hizmetlerinden yararlanma, kendini yönlendirme, sağlık ve güvenlik, işlevsel akademik beceriler, boş zamanları değerlendirme ve iş) iki ya da daha fazlasında sınırlılıklar gösterme durumudur. Zeka geriliği 18 yaşından önce ortaya çıkmaktadır.

2002 yılında önerilen tanım ise şöyledir; Zeka geriliği, hem zihinsel işlevler hem de kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde anlamlı sınırlılıklar görülen bir yetersizlik olarak nitelendirilmektedir. Bu yetersizlik 18 yaşından önce ortaya çıkmaktadır.

Zeka geriliğinin tanımındaki beş temel varsayım Varolan işlevlerdeki sınırlılıklar, bireyin akran grubu ve kültürünü yansıtan toplumsal çevresi bağlamında dikkate alınır. Geçerli değerlendirmede, hem kültürel hem dil farklılıkları hem de iletişim, duyu, motor ve davranışsal farklılıklar göz önünde bulundurulur. Bireylerde, sınırlılıklarla güçlü yanlar birlikte bulunur.

Sınırlılıkları tanımlamanın amacı, bireyin ihtiyacı olan destek hizmetler aralıksız sağlandığında, zeka geriliği gösteren bireyin yaşam işlevlerinde ilerlemeler meydana gelecektir. Genellikle, belli bir süre içerisinde uygun destek hizmetler aralıksız sağlandığında, zeka geriliği gösteren bireyin yaşam işlevlerinde ilerlemeler meydana gelecektir.

Türkiye’de; Zihinsel öğrenme yetersizliği; zihinsel gelişim yetersizliğinden dolayı, bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde, hafif-orta-ağır düzeyde etkilenmesi durumu.

Zeka geriliğinin sınıflandırılması Nedenlere göre sınıflandırma: organik, kalıtım ve çevresel nedenlere bağlı olmasına göre (beyinde oluşan hasarın nedenine bağlı-tıp) Zeka geriliğinin ağırlık derecesine göre sınıflandırma: Psikolojik sınıflama: zeka testlerinin sonuçlarına bağlı olarak hafif (69-55ZB), orta (54-40 ZB), ağır (39-25ZB) ve çok ağır (24 ZB ve altı)

Eğitsel sınıflamada; eğitim gereksinimlerine göre sınıflama: Eğitilebilir, öğretilebilir, ağır ve çok ağır derecede gerilik. Eğitilebilir: okuma, yazma, matematik gibi temel akademik becerileri öğrenebilirler.Öğretilebilir: 1. akademik becerileri öğrenemezler 2. günlük yaşamın gerektirdiği sosyal uyum, pratik iletişim ve öz bakım becerilerini öğrenebilirler. Ağır ve çok ağır derecede gerilik gösterenler bazı basit öz-bakım becerilerini öğrenebilirler.

Bireyin gereksinim duyduğu destek hizmetlerin yoğunluğuna göre sınıflandırma Gereksinim duyulan destek hizmetler disiplinlerarası bir ekip tarafından tanımlanmakta ve sınıflandırılmaktadır. Disiplinlerarası ekip; zihinsel işlevler ve uyum becerileri, psikolojik/duygusal özellikler, fiziksel/sağlık/nedensel özellikler ve destekler olmak üzere 4 boyutun her birinde gereksinim duyulan desteklerin tür be yoğunluklarının profilini çıkarır.

Destek Tanımlar Örnekler Seyrek Sınırlı Yoğun Yaygın Gereksinim olduğunda destek olma. Kişinin her zaman destek gereksinimi yoktur ya da kişi geçiş dönemlerinde kısa-dönemli desteğe gereksinim gösterebilir. İş kaybetme. Ağır tıbbi krizler Sınırlı Destekleme, zaman içinde tutarlı, zaman-sınırlı fakat seyrek değildir. İş eğitimi Yoğun Destekleme, en azından bazı ortamlarda (iş ya da ev gibi) düzenli katılımı (örneğin, günlük) içerir, zaman-sınırlı değildir. Uzun dönemli ev yaşamı Yaygın Destekleme farklı ortamlarda ve yaşam boyu süren tutarlı ve yüksek yoğunluktadır. Kronik tıbbi durum

Türkiye’de zeka geriliği gösteren bireylerin sınıflandırılması Hafif düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği: bireyin temel okuma yazma ve sayma becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumu Orta düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği: bireyin gecikmeli bir konuşma ve dil gelişimi, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel okuma-yazma ve sayma becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumu

Ağır düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği: bireyin ciddi biçimde konuşma ve dil gelişimi güçlüğü, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel öz bakım becerilerini öğrenmesinde ortaya çıkan gecikme durumu Klinik bakıma gereksinim nedeniyle öğrenme yetersizliği: ciddi biçimde zihinsel ve birden fazla yetersizliği nedeniyle bireyin, eğitim-öğretim kurumlarından doğrudan yararlanamama durumu

Zeka geriliğinin yaygınlığı Farklı sonuçlarla karşılaşılmaktadır. Bunun nedeni zeka geriliği için kullanılan tanım araştırmalarda benimsenen ölçüt ve uygulanan yöntemler ile örneklem grubunun cinsiyet, yaş, toplumsal özellikler ve sosyo-politik etmenlerle ilişkilidir. Yüzde 12-20 arasında. Okul çağındaki toplam nüfusun yüzde 1-3’ü. Okul çağında zeka geriliği gösterenlerin %90’ı hafif derecede, %10 ise orta, ağır ve çok ağır düzeyde

Zeka geriliğinin nedenleri ve önleme Genetik bozukluklar: kalıtım. Baskın gen ve çekinik gen bozuklukları. Çekinik gen bozuklukları Fenilketanuri: protein mekanizması bozukluğu

Galatosemi: karbonhidrat metabolizması bozukluğu

Tay-Sachs: yağ metabolizması bozukluğu Kretenizm: tiroid hormonunun salgılanmaması Mikrosefali: kafatası bozukluğu

Kromozom bozuklukları Down sendromu: normal bir insanda 46 kromozom bulunur. 21. kromozomda Down sendromu yanlış bölünme veya 3’ bölünme sonucu oluşur. Genellikle ağır ve orta derecede zeka geriliği

Fragile X sendromu: erkeklerde daha sık görülür Fragile X sendromu: erkeklerde daha sık görülür. Orta ve ileri derecede zeka geriliği. Alışılmadık ses kalitesi, düzensiz ritm, anlamada güçlük, ses tekrarları, ekolali (başkalarının konuşmalarını ya da konuşma seslerini kontrolsüz şekilde tekrarlama)

Doğum öncesi nedenler: annenin böbrek rahatsızlığı, şeker hastalığı, gebelikte alınan ilaçlar, yüksek dozda radyasyon, yetersiz beslenme, alkol, Rh faktörü uyuşmazlığı (kan uyuşmazlığı) Doğum anı nedenler: erken, geç ve zor doğumlar, doğum anında alınan enfeksiyonlar, doğum sırasında forseps, vakum kullanılması, bebeğin oksijensiz kalması (anoxia)

Doğum sonrası nedenler: kafa travması, beyin tümörleri, menenjit, ansefalit gibi enfeksiyon hastalıkları, kurşun ve civa zehirlenmesi, açlık ve yetersiz beslenme, bazı yiyeceklerdeki katkı maddeleri, boğmaca, suçiçeği, kızamık Çevresel nedenler: Hafif derecede zeka geriliği gösteren çocukların %75’inde geriliğin yoksul çevre koşulları, yetersiz öğrenme ortamları gibi nedenlere bağlı olduğu kaynaklarda belirtilmektedir.

Zeka geriliği gösteren bireylerin özellikleri Öğrenme özellikleri Dikkat: ilişkili ipuçlarına dikkat etmede güçlük, yeni ipuçlarına dikkat etmekten çok daha önceden bildikleri belirgin ipuçlarına odaklanma, iyi öğrendikleri becerileri akranları ile aynı ustalıkta yapabilirler. Ayırt etme sorunlarını azaltmak için, eğitimlerinde üç-boyutlu nesneler kullanmak, becerileri kolaydan zora sıralamak, yeni olumlu ve olumsuz uyaranlar sağlamak, yanlış yapmaktan kaçınmak, dikkati ilişkili beceriye çekmek, ilişkili beceriye dikkat çekmek için ortam yaratmak önerilebilir.

Bellek: kısa süreli bellek zayıflıkları, hatırlamada güçlük Bellek: kısa süreli bellek zayıflıkları, hatırlamada güçlük. Uzun süreli belleğe aktarabildikleri bilgileri unutmaz ve tekrarlayabilirler. Genelleme ve transfer: öğrenilen becerilerin yeni durumlara aktarımı (transfer) ve genelleme problemleri. Dil: dil edinim düzeyinde sorunlar ve edinim yavaşlığı, ancak dil edinme süreçleri akranlarıyla aynıdır. Gecikmiş konuşma sık görülür. Orta ve ağır düzeyde zeka geriliklerinde bazen dil ve konuşma ikinci bir yetersizlik durumunu oluşturur.

Fiziksel özellikleri Kendi akranları ile aynı fiziksel gelişim özelliklerini gösterirler. Zeka geriliğinin düzeyi arttıkça fiziksel problemler de artmaktadır. Mikrosefali, hidrosefali, Down Sendromu gibi durumlarda da fiziksel özellikler farklılşır.

Zeka geriliği gösteren çocukların tanılanması Tanı hekim tarafından konulduktan ve gerekli tıbbi müdahale yapıldıktan sonra, çeşitli disiplin alanlarında oluşan bir ekip ve çocuğun ebeveynlerinin katılımı ile çocuğun ihtiyacı olan özel eğitim hizmetleri belirlenir ve planlanır. Ekibin yararları Zeka geriliği gösterip göstermediğine karar vermek Uygun eğitim programı geliştirmek ve uygulayabilmek için çocuğun eğitsel gereksinimlerini belirlemek

Uyum beceri alanları (uyum beceri ölçekleri kullanılır) Zeka testleri Uyum beceri alanları (uyum beceri ölçekleri kullanılır) Özbakım, ev yaşamı, sosyal beceriler, toplum kaynaklarını kullanma, kendini yönlendirme, sağlık ve güvenlik, işlevsel akademik beceriler, serbest zaman, iş

Uyum beceri ölçekleri, genel uyum becerilerini ya da bireyin yeterliklerini belirli alanlarda derinliğine değerlendirmeyi hedeflemektedir. Genel zeka geriliği tanılanmasında, bireyin yeterlilikleri ise bireyin gereksinimlerine uygun program geliştirilmesinde kullanılır.

Bu alanda çalışanların uygun ölçeklerin seçiminde aracın Hangi grup ya da gruplar için hazırlanmış olduğunu İşlevsel amaçlarının ne olduğunu Hangi uyum becerilerini kapsadığını Uygulanacak ölçü aracının değerlendirilen bireyin aynı yaş grubundaki toplumsal çevresine ilişkin normları içerip içermediğini göz önünde bulundurması gerekmektedir.

Bu alanda çalışanların uygun ölçeklerin seçiminde aracın; Hangi grup ya da gruplar için hazırlanmış olduğunu İşlevsel amaçlarının ne olduğunu, Hangi uyum becerilerini kapsadığını, Uygulanacak ölçü aracının değerlendirilen bireyin aynı yaş grubundaki toplumsal çevresine ilişkin normları içerip içermediğini göz önünde bulundurması gerekmektedir.

Zeka geriliği gösteren çocukların okulöncesi eğitimi ve önemi Ailelere de hizmet vermek Toplumsal ortamlarında uygun davranış ve beceriler sergilemelerinde, topluma kabul ve katılımlarında, normal akranları ile aynı eğitim ortamlarından yararlanmalarında

Zeka geriliği gösteren çocukların okulöncesi dönemde eğitimleri için öneriler Aileye zeka geriliği gösteren çocuğun farklılıklarını anlama bağlamında tüm insanların farklılıkları olduğunu görmeleri için yardım ve fırsat sağlayın. Anne babaya, aile ve komşu ortamlarında zeka geriliği gösteren çocuk ile normal akranları arasında arkadaşlık ilişkilerini kurulması ve geliştirilmesinde yardım edecek fırsatlar yaratması için cesaret verin (birlikte parka gitme, piknik vb.)

Anne babanın dikkatini, çocukları ile diğer akranları arasındaki farklılıklardan çok benzerliklere çekin. Çocuklarının eğitimlerinin planlanması sürecine aktif olarak katılmaları için aileleri cesaretlendirin. Böylece programın sorumluluğunu sizinle birlikte taşıyacaklardır. Aileleri okulda gönüllü çalışan bir gruba ya da okulda görev alacakları etkinliklere yönlendirerek diğer velilerle kaynaştırın.

Öğrenciniz zeka geriliği tanısı ile gelmiş olsa bile onun bireysel yetenekleri ve güçlü yanları üzerinde odaklaşın. Öğretmeyi hedeflediğiniz beceri ve davranışları küçük basamaklara ayırın. Önce bu küçük basamakları öğretmeyi hedefleyin. Basit olan beceri basamaklarını ya da becerileri öğretmekle işe başlayın sonra daha karmaşık becerilere doğru ilerleyin.

Örneğin nesne, kişi ve olayları öğretirken hem işitsel hem görsel uyaranlar sağlayın. İlk öğrenme aşamasında çok tekrar sağlayın, tamamen edindiğinden emin olduktan sonra daha karmaşık becerilerin öğretimine geçin. Doğru davranış ve beceriler gösteren diğer normal akranlarını olduğu kadar zeka geriliği gösteren öğrencinizin de doğru tepki ve davranışlarını ödüllendirerek başarılı yaşantılar sağlayın.

Zeka geriliği gösteren bir çocuğun okulda öğrendiklerini eve transfer etmesi çok önemlidir. Bunu sağlamak için aileye gerekli bilgi verin ve daha fazla tekrarda bulunmasına fırsat sağlayın. Zeka geriliği gösteren çocuğun sınıfa ve programa tam katılımını sağlamak için okuldaki diğer personeli bilgilendirin. Öğretmenleri, diğer personeli ve gönüllüleri okulöncesi ortamlarda çocuğa başarılı yaşantılar yaratma girişiminde bulunmaya davet edin ve destekleyin.

Eğitim önerileri Erken eğitim ve kaynaştırma Aile danışmanlığı (aile ile işbirliği, ailenin eğitime aktif katılımı) Tanı ne olursa olsun bireysel yeterlilikleri ve güçlü olduğu alanlara odaklanma Hedeflerin küçük basamaklara ayrılması Hedeflerin basitten karmaşığa doğru sıralanması

Eğitimde farklı uyaranlar sağlanması Eğitimde tekrar yer verilmesi Okul personelini bilgilendirme