HEIDER’IN DENGE KURAMI Ümit Tunç Medya ve İletişim Bilimleri Yüksek Lisans Öğrencisi

İçindekiler Giriş Tarihçe Neden Gerek Duyuldu? Amaçları Nedir? Önemi Nedir? Örnek Olaylar Sorular

Heider Kimdir? Fritz Heider, insanların davranışı açıklamada nasıl bir yöntem izlediklerini inceleyen ilk sosyal psikologdur.

Naif Psikoloji Heider, her insanın davranışı açıklamada kullandığı bir genel kuramı olduğuna inanmıştır ve buna naif psikoloji adını vermiştir.

İki Temel Gereksinim Heider’e göre insanlar atıflarda bulunarak iki temel gereksinimlerini gidermektedir: Tutarlı, dengeli bir dünya görüşüne sahip olabilmek Çevreleri üzerinde kontrol elde edebilmek.

Peki, Amaç Nedir? Bu gereksinimleri giderebilmenin bir amacı, insanların nasıl davranacaklarını öngörmektir.

Öngörülebilir Davranışlar Eğer insanların neden belirli şekillerde davrandıkları açıklanabilir ve sonrasında nasıl davranacakları öngörülebilinirse bu, insanların dünyayı daha tutarlı ve kontrol edilebilir olarak algılamalarına neden olacaktır.

Kişisel Güç ve Çevresel Güç Heider iş performansının, bireyle ilgi yetenekleri belirten “kişisel güç” ile dışsal çevrenin özelliklerini içeren “çevresel güç” arasındaki dengeye dayandığını ileri süren ilk kişidir.

Kişisel Güç Kişisel gücün kilit unsurları Yetenek Çaba

Çevresel Güç Çevresel gücün kilit unsurları: Zorluk Şans

Başarı ya da Başarısızlık Kasıtlı bir eylemin başarı ya da başarısızlığı Yetenek Çaba Zorluk Şans İlişkilerine dayanmaktadır.

Başarısızlığın Nedeni Nedir? Birey giriştiği bir işin nedenlerini ya kendinde ya da çevresinde aramaktadır.

Acaba bu açıdan bireyler arasında bir ayrım yapılabilir mi?

Başka bir deyişle, kimi bireyler giriştikleri bir işten elde ettikleri sonuçları daha çok kendilerinden, kimileri de daha çok çevrelerinden kaynaklanan etmenlere bağlamak eğiliminde olabilirler mi?

Kendi Yaşamlarını Denetleyebilme Farklılıkları Julian Rotter (1966, 1975), kişilerin kendi yaşamlarını denetleyebilme güçleri bakımından birbirlerinden farklılıklar gösterdiklerini gözlemlemiştir

Kontrol ve Kontrol Ötesi Rotter’e (1966) göre kişi, bir olayın sonucunu ya kendi kontrolü ve kavrayışı içinde ya da kontrolünün ötesinde olarak algılamaktadır.

İçsel ve Dışsal Yönelim Farkı Buna göre “içsel” yönelimli bir kişi, sonuçları yeteneği, çabası ya da becerileri ile etkileyebileceğine inanırken, “dışsal” yönelimli bir kişi ise, kontrolünün dışındaki güçlerin olayların sonuçlarını belirlediğine inanmaktadır.

İçe Dönük Ve Dışa Dönük Rotter’ın içsel-dışsal kontrol odağı ölçeği, Carl Jung’un çalışmasından gelişmiştir. “Psikolojik Tipler (1923)” eserinde Jung, kişilikteki iki karşı eğilimi tanımlamıştır: İçe dönük ve dışa dönük.

Her iki eğilimde tüm insanlarda mevcut durumda bulunurken, biri diğerine göre daha başat (asıl olarak) olarak şekillenmektedir

I-E Ölçeği (Internal–External Scale) 29 maddelik iki seçenekli ifadelerden oluşan ve içsel-dışsal düzeyini ölçmek için kullanılan bir ölçektir. Her bir cevaplayan kişinin puanı bu ölçekte, 0’dan 23’e uzanan bir potansiyel dağılıma sahiptir.

I-E Ölçeği (Internal–External Scale) Altı dolgu madde, anketin amacını maskelemede kullanılmıştır. Bu yüzden, 23 puanlı olması, aşırı derecede dışsal ve 0 puan olması ise aşırı derecede içsel puana denk düşmektedir

I-E Ölçeği (Internal–External Scale) Rotter geliştirmiş olduğu boyutun bir ucuna içten denetimlilik (internal locus of control) ve diğer ucuna da dıştan denetimlilik (external locus of control) adını vermiştir

İçsel ölçek (I - Internal Scale) Kişilerin kendi yaşamlarının kontrolüne sahip olduğuna inandıklarını gösteren boyutu ölçer.;

Dışsal ölçek (E - External Scale) Kişilerin kendi yaşamlarının kontrolüne sahip olmadıklarına inandıklarını gösteren boyutu ölçmektedir

Rotter’ın (1966) teorisinde bireylerin kontrol odağı içsel/dışsal olarak çeşitlenmektedir, fakat çeşitli araştırmalar “içsel” ve “dışsal” ayrımı, boyutlara ayırarak çalışılmasının gerektiğini öne sürmektedir.

İçten Denetimli İnsanlar 7 Üstün Özellik

İçten Denetimli İnsanlar 1- Başkalarından gelen baskılara boyun eğmeye daha az eğilimli oldukları ve kendi yargılarına daha fazla güvendikleri görülür

İçten Denetimli İnsanlar 2- Daha fazla araştırmaya ve bilgi toplamaya daha yatkındır

İçten Denetimli İnsanlar 3- Sosyal etkinliklere katılma konusunda daha isteklidir

İçten Denetimli İnsanlar 4- Daha yüksek başarma güdüsüne sahip oldukları, başarıya daha fazla önem verdikleri ve özellikle bilişsel etkinliklerde daha üstün oldukları görülür.

İçten Denetimli İnsanlar 5- Kendi davranışları için sorumluluk yüklenmeye daha eğilimlidir

İçten Denetimli İnsanlar 6- Sağlığını koruma konusunda (sigarayı bırakma, hastalıktan korunma, iyileşme vb.) daha başarılıdır

İçten Denetimli İnsanlar 7- Olumsuz olaylar karşısında daha az psikolojik çöküntüye uğradıkları tespit edilmiştir.

Sonuç Olarak Denetim odağına ilişkin araştırma sonuçları, içten denetimli bireylerin dıştan denetimlilerle karşılaştırıldığında, içinde bulundukları durumlarda çevresel uyaran ve ipuçlarını daha iyi değerlendirdiklerini, çevreleri üzerinde daha etkili ve durumlarını düzeltme girişimi açısından daha etkin olduklarını, kendilerine daha fazla güvendiklerini ortaya koymaktadır.

Sonuç Olarak Bu tip durumlarda “ben nerede hata yaptım”, “bu hatadan nasıl ders alıp fırsatlar yakalayabilirim” gibi içebakış, iç sorgu (otokritik), objektif kâr-zarar bilânçosu yapması her zaman daha faydalı olacaktır.

Sabırla Dinlediğiniz İçin Teşekkürler