Karahanlılar’da Eğitim Kurumları Ve Özellikleri

Türkler 10. y.y’da Karahanlılar döneminde kitleler halinde Müslüman olmuşlardır .

Türklerin Müslümanlığı kolay benimseme sebepleri Türklerde var olan Müslümanlığın doğası Tek Tanrı Düşüncesi Allah inancı Savaşçı Ruh Cihat Anlayışı Yoksullara Yardım Sadaka Kurban Kurban Bilim Anlayışı Bilim Aşkı

TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ BENİMSEMELERİNİN EĞİTİM ANLAYIŞLARINA ETKİSİ 1) Düzenli, planlı, güçlü bir eğitim-öğretim kurumu medreselerin ortaya çıkışı

2) İslam Dünyasında Arap, İranlı v. b 2) İslam Dünyasında Arap, İranlı v.b. düşünürler eğitim-öğretim konularında eserler yazmışlar Türkler düşünür ve eğitimcileri hem bunlardan etkilenmiş hem de bu görüşlere katkıda bulunmuşlardır.

3) Düşünürler, din adamları v 3) Düşünürler, din adamları v.b aracılığıyla Türk toplumu yeni din ve değerler bakımından eğitilmiştir. 4) Alp insan tipinin özelliklerine yenileri de eklenerek “Gazi” ve “Veli” insan tipi ortaya çıkmış.

5) Türkler İslamiyet’in bilimi üstün tuttuğunu görmüş 5) Türkler İslamiyet’in bilimi üstün tuttuğunu görmüş. Bilime gereken önemi vermişlerdir.

6) Batıya ilerledikçe Araplar ve İranlılarla ilişkiler artmış buna bağlı olarak aydınların dili üzerinde Arapça ve Farsça etkili olmuş ancak halkın dili bu etkiden uzak kalmıştır. Fakat orta ve yüksek öğretim dili ile bilim dili Arapça olmuştur. 7) Türkler İslamiyet’e geçerken Arap yazısını da almışlardır.

KARAHANLILAR 840’ta Uygur Devleti sona erince,Uygurlar ve başka toplumlar Karahanlı Devleti’ni kurdular ve 930’lu yıllarda “SATUK BUĞRA HAN” zamanında müslüman oldular.

Devlet 11. yüzyılda ikiye ayrıldı. Doğu Karahanlı Devleti Başkenti: Kaşgar En Ünlü Hükümdarı: Hasan Buğra Han Yıkılış Tarihi: 1130 Batı Karahanlı Devletinin başkenti: Semerkant En ünlü hükümdarlarından biri: Ebü İshak İbrahim’dir. Yıkılış Tarihi: 1212

İç Asya Müslüman Türkleri ve Karahanlı’larda Eğitimin Temel Özellikleri Bu toplumların Müslüman olmaları ve yerleşik hayata geçmeleri onların eğitimini olumlu yönde etkileyen iki temel etken olmuştur. Bu toplumların devlet adamları eğitim-öğretim ve bilimin gelişmesine önem vermişleridir. Medreseler kurulmuş ve yaygınlaştırılmıştır. Farabi,İbni Sina gibi dünya eğitim ve bilim tarihi için önemli isimler yetişmiştir. Eğitim tarihimizde, “eğitim bilimi”ne ilişkin ilk görüşler başta Farabi olmak üzere bu düşünürler tarından ileri sürülmüştür.

Karahanlı’larda Eğitim, Medreseler ve Öğretim Medreseler, İslam Eğitim Tarihinde mescitlerin öğretim için yetersiz kalması gibi sebeplerle ortaya çıkmıştır. Bu kurumların ortaya çıkışında Uygur Budist kurumlarının etkisi olduğu da düşünülmektedir. İlk medreselerin Orta Asya İslam kentlerinde ortaya çıktığı düşünülür.

Karahanlılar’da başlıca medreseler Taşkent, Yarkent, Buhara, Kaşgar, Semerkant,Balasagun gibi önemli kentlere kurmuşlardır. Bu şehirler bilim, kültür ve sanat merkezi halini almışlardır.

Bu Eğitsel ve Kültürel Zenginliği Sağlayan Bazı Türkler ve Uzmanlık Alanları Şöyledir; Farabi, Belhli Ebu Zeyd: Felsefe,Eğitim v.s. Biruni:Tabiiyat İbni Sina : Tıp,Felsefe,Eğitim

Ebu Süleyman Mehmet, Ebü Hayr İbni Baba : Tıp Musa Kardeşler, Buzicanlı Ebuvefa, Türkoğlu Ebulfadl, Ebü Belze: Matematik. Belhli Ebü Maşer, Ferganeli İbni Kesir: Astronomi, Geometri.

Türkçe ile Türk kültürünün en eski ve en önemli eserlerini veren isimler arasında Balasagunlu Yusuf, Kaşgarlı Mahmut, Ahmet Edip ve Ahmet Yesevi sayılabilir.

Karahan hükümdarlarının bilimseverliği ülkede bilim adamlarının çoğalması için uygun bir ortam oluşturdu.Karahan hükümdarları ülkenin her yerinde medreseleri yaygınlaştırmaya çalışmışlardır. Bunun bilim sevgisinin yanı sıra 2 sebebi daha vardı. Türk boylarının yeni inanışlarını pekiştirme , Medreselerden Şiilere karşı Sünni –Hanefi inançları pekiştirme konusunda yararlanma. Buğra Kara Han Ebu İshak İbrahim’in Semerkant’ta kurduğu bir medresenin vakıf belgesi günümüze kadar ulaşmıştır.

Peki medreselerin yapısı ve işleyişi nasıldı? Medrese bilim ve din adamları için toplantı yeri, Bir camisi, Çalışma Odaları, Kütüphanesi, Edeb öğretmeni için bir odası, Öğrenciler için küçük odaları, Avlusu, Bahçesi olan bir yapıydı.

Medreselerde çalışan başlıca kişiler olarak, Medreselerde görevlilere maaş verildiği gözlenmektedir. Ayrıca Karahanlı’larda BURSLU ÖĞRENCİ sistemine geçildiği de karşımıza çıkmaktadır. Medreselerde çalışan başlıca kişiler olarak, Hanifi Müderris, Kuran öğreten öğretmen, Öğrencilere burs dağıtan biri, İki hademe, Bekçi, KÜTÜPHANECİ sıralanabilir. Medreselerde ihtiyacı olanları doyurma, kurban sadaka, özel dini günlerdeki yardımlara para ayrıldığı bilinmektedir. Bu kurumun Sünni-Hanifi öğrencilere hizmet verdiği belirtilmektedir. Ancak şiilerde kendi mesheplerinin propagandasını yapmak için Darüllim denen okullar kurmuşlardır.

Hazırlayan Etem Can DOĞAN Ömer KILINÇER