Dr. Orhan Üreyen 1. Cerrahi Kliniği 13/11/2006 ASEPSİ VE ANTİSEPSİ Dr. Orhan Üreyen 1. Cerrahi Kliniği 13/11/2006 Sağlık Sunumları: http://hastaneciyiz.blogspot.com

Hastaneler gerek konakçı organizmaların oluşumu gerekse mikrop kaynağı ve bulaşma yolları yönünden enfeksiyon için uygun ortamlardır. Birçok olumsuz etmenin bir araya gelmesi ile etken, çevre, insan arasındaki denge bozulur ve hastalık meydana gelir.

Enfeksiyona karşı vücudun savunma düzeni: 1-Deride, mukozada ve çeşitli vücut salgılarında bulunan normal flora, 2-Çeşitli organlardaki özelleşmiş yapılar, 3-Travma ve enfeksiyon gibi herhangi bir yaralanmaya karşı inflamasyon gelişimi, 4-Yabancı maddelere karşı bağışıklık gelişimi(antijen-antikor)

Enfeksiyon Vücudun patojen mikroorganizmalar tarafından işgal edilmesi, dokuların da bu mikroorganizmalara ve bunların toksinlerine karşı gösterdikleri reaksiyon olarak tanımlanır. Enfeksiyon hastalığının meydana gelebilmesi için mikroorganizma (etken), insan (konakçı) ve çevre arasındaki dengenin mikroorganizma lehine bozulması gerekir.

Vücuda giren patojen mikroorganizmaların miktarı, virülansı (hastalık yapma şiddeti), giriş yeri, enfeksiyona yakalanan organizmanın durumu, yaş ve o mikroorganizmanın daha önce alınıp alınmadığı, hastalıkların oluşumunda önemli faktörlerdir.

Hastane enfeksiyonuna etken mikroorganizmalar; Klebsiella, Escherichia coli, Pseudomonas, Salmonella, Proteus, Staphylococcu Aureus, Streptococcus Pyogenes, Enterobacter gibi gram (-) ve gram (+) bakterilerdir.

ASEPSİ Asepsi; patojen denilen hastalık yapıcı etmenlerin bir ortamda yada konakçı üzerinde bulunmamasıdır. Belirli bir alan yada kullanılacak araç-gereçleri hastalığa neden olan mikroorganizmalardan yani patojenlerden arındırma durumudur. Tıbbi asepsi ve cerrahi asepsi olmak üzere iki bölümde incelenir ( ikiye ayrılmakla birlikte bir bütündür)

Tıbbi Asepsi Bir konakçıdan bir başkasına hastalık yapan mikroorganizmaların geçmesini önlemeye çalışmak ve ortamdaki mikroorganizma sayısını azaltmaktır. Patojen mikroorganizmaların yayılmasını ve üremesini önleyerek, çevrenin güvenliğini artırmaktır( temiz teknik) Aseptik teknikler, sterilizasyon, dezenfeksiyon işlemlerini ve antisepti uygulamaları içerir.

Cerrahi Asepsi Eşyanın, çok zor olmakla beraber ortamın ve bazen cildin tümüyle mikroorganizmalardan arındırılmasıdır. Ortamdaki patojen ve nonpatojen bütün mikroorganizmaların öldürülmesidir

Cerrahi Asepsi Deri bütünlüğü bozulmuş ve steril vücut boşluklarına girilmiş hastalara bakım verildiğinde kullanılır.

DEZENFEKSIYON Bir cisim veya maddede bulunan patojen mikroorganizmaların doğrudan uygulanan fiziksel veya kimyasal etkenlerle öldürülmesi işlemine dezenfeksiyon denir. Dezenfeksiyon daha çok hastanın vücudundan çıkan salgı ve boşaltım maddelerine, patojenlerle bulaşmış hasta eşyası ve bakım gereçlerine, gerekirse hastanın yattığı odaya uygulanır.

DEZENFEKSİYON YÖNTEMLERİ 1-Fiziksel Yöntemler A. Isı ile dezenfeksiyon B. Işın ile dezenfeksiyon 2-Kimyasal Yöntemler

A) KURU ISI İLE DEZENFEKSİYON Bu uygulamada kirli pansuman, bandaj gibi artıklar yakılıp, baz düz yüzeyli metal ve cam eşya yüzü en az 2-3 saniye alev görecek şekilde dezenfekte edilebilir. Bazı cerrahi araçlara, laboratuvar pipetlerine, lamlara uygulanan bir yöntemdir

100°C'de 15-20 dakika kaynatma hemen hemen bütün patojenlerin vegetatif formlarını öldürür. Suda bozulmayan, ısıya dayanıklı ve önceden üzerindeki organik maddeleri temizlenmiş her araç kaynatma ile dezenfekte edilebilir.

B) Işınlar ile Dezenfeksiyon Bu dezenfeksiyon uygulamasında 2500 Angstrom dolaylarında dalga boyu olan ultraviyole ışınları kullanılmaktadır.

Dezenfektan Madde: Dezenfektan madde patojen mikroorganizmaları ve çok dirençli olmayan diğer mikroorganizmaları tahrip eden veya virüsleri inaktive eden kimyasal madde olarak tanımlanır. Bakterilerin vejatatif şekillerini öldürür, fakat dirençli olan spor şekillerini öldürmeyebilir. Bu nedenle dezenfeksiyon yapıldığında sterilizasyon yapıldığı söylenemez. Dezenfektan madde genellikle cansız eşyaya uygulanır. Bazılarının fazla sulandırılmış eriyikleri deri antiseptiği olarak da kullanılabilir.

STERİLİZASYON Mikroorganizmaların vejetatif ve spor şekillerinin öldürülmesidir. Sterilizasyon aseptik koşullar ve işlemlerde kullanılmak üzere hazırlanan araçlara uygulanan işlemlerdir.

Sterilizasyon Yöntemleri 1-Fiziksel Yöntemler A. Isı ile sterilizasyon 1.Kuru ısı ile sterilizasyon 2.Nemli ısı ile sterilizasyon B. Işınlarla Sterilizasyon

2- Kimyasal Yöntemler A. Filtrasyon ile sterilizasyon B. Gazlarla sterilizasyon C. Kimyasal maddelerle sterilizasyon

Isı ile Sterilizasyon Isı ile sterilizasyon kuru ve nemli ısı ile yapılır. 1) Kuru ısı ile sterilizasyon: Kuru sıcak hava ile yapılır. 2) Nemli ısı ile sterilizasyon: Kuru ısıya göre daha etkilidir.

Akım halindeki su buharı ile sterilizasyon Basınç altında doymuş su buharında yapılan sterilizasyon (otoklav ) 121°C nemli sıcaklıkta 15 dakika bekletmekle her türlü materyalin steril olacağı kabul edilir.

Işınlarla sterilizasyon Sterilizasyon amacı ile en çok ultraviyole ışınları kullanılır. Ultraviyole ışınları ile sterilizasyonu sağlamak çok güçtür. Bu nedenle hastane ve laboratuvarlarda havanın, yüzeylerin ve bazı aletlerin dezenfeksiyonu ve suyun dezenfeksiyonunda kullanılır. Alfa, gama ve beta ışınları iyonize edici ışınlar ilaç sanayinde, tıpta ve besin sanayinde kullanılır.

GAZLARLA STERİLİZASYON Kimyasal maddeler ile dezenfeksiyonun özel bir şeklidir. Sterilizasyonda kullanılan başlıca gazlar ozon, formaldehit, etilen oksit, kükürt dioksit ve klordur. Günümüzde tıp ve eczacılıkta kullanılan aletler, kimyasal maddeler ile tamamen ıslanmayan veya ıslandığında bozulan eşyaların sterilizasyonu gazlarla yapılır.

ANTİSEPSİ-ANTİSEPTİK MADDE Antisepsi genellikle patojen mikroorganizmaları öldürmek veya çoğalmalarını önlemek için vücut yüzeyine yerel olarak kimyasal maddelerin uygulanmasıdır. Antiseptik, mikroorganizmalara uygulandığında preparasyonun özelliğine veya uygulama yöntemine göre üremelerini önleyerek veya öldürerek onları zararsız hale getiren, özellikle canlı dokulara uygulanabilen maddedir.

Dezenfektanlarla antiseptikler arasındaki en önemli fark, antiseptiklerin yalnızca canlı dokuya uygulanabilir olmalarıdır. İdeal bir antiseptik; mikroorganizmalara etki gösterirken deriyi, vücut dokularını ve hücrelerini tahrip etmemeli, mikroorganizmaların üremesini inhibe etmeli, deri ile temasta, kan cerahat, serum müküs veya tükürük varlığında etkisini korumalıdır.

Genel olarak; Cilt enfeksiyonlarının sağaltımında Cilt ve mukoza bütünlüğünün bozulduğu durumlarda (yara ve sıyrıklarda) enfeksiyonun önlenmesi veya enfeksiyonun sağaltımında, Cerrahi girişim alanının temizlenmesinde, Vücut boşluklarına (ağız, burum, vagen) enfeksiyonların korunma ve sağaltımına kullanılır

SIKLIKLA KULLANILAN DEZENFEKTAN VE ANTİSEPTİKLER İZOPROPİL ALKOL: % 70'lik ve daha yoğun eriyikleri etil alkolden daha güçlü bakterisit etkiye sahiptir. Alkol vegetatif bakterileri süratle öldürürse de spor, virüs ve mantar üzerine etkili değildir. Uygulandığı yerde daha güçlü vazodilatasyon yaptığından kanamaya eğilim artar.

ETİL ALKOL: Vegetatif bakterilere bakterisit etkilidir. %95'lik Etil alkol tüberkilosiddir. Antiseptik olarak % 70'lik solüsyonu kullanılır. Alkolün gerek sporisit etkisinin olmayışı, gerekse cerahat ve kan pıhtılarına nüfus edemeyişi nedeniyle aletlerin sterilizasyonda kullanılmaz. En az 10 dk. % 70'lik alkolle tutulan termometreler bu yolla dezenfekte edilebilir Eğer tam nem sağlanabilirse iki dakika içinde cilt üzerindeki bakteri sayısını % 90'a yakın bir oranda azaltır.

Alkol proteinleri çökeltmesi nedeniyle açık yarada ve mukozada kullanılmamalıdır. Mercekli aletleri bozduğu, polietilenli plastik tüpleri sertleştirdiği ve metalleri paslandırdığı için alkol dezenfektan olarak tercih edilmez.

BENZALKONYUM KLORİD (Zefiran): Antiseptik ve dezenfektan olarak kullanılır. Gram pozitif ve bazı gram negatif bakterilere bakteriostatik etkilidir. Zefiran günümüzde kullanılması önerilmeyen bir solüsyondur. Sabunlar ile etkilerinin inaktive oluşu, ayrıca lastik, plastik ve pamuk gibi maddelerin de üzerine absorbe olması ile temasta etkinliklerini kaybetmeleri dezavantajdır. Zefiran mikroorganizmalarla kontaminasyona eğilimlidir. Geçmiş yıllarda kontakt lenslerin saklanmasında kullanılmışsa da, kornea ülserlerine yol açması nedeni ile kullanımı terk edilmiştir

POVİDON-İYODİN (Batikon-Betadin) Geniş spektrumlu bir antiseptiktir. Sporlara da etkili olduğu bilinmektedir. Batikon; preoperatif cilt temizliğinde, ortopedik girişimlerde, vagina lavajında, yanık tedavisinde kullanılır.

HEKSAKLOROFEN (Fayzoheks-Soluheks) Antiseptik bir solüsyondur. Etkisi bakteriostatiktir Deri ve el antisepsisi için el kremlerine veya sabunlara katılır. % 3 oranında hekzaklorofen içeren solüsyonlar preoperatif cilt temizliğinde kullanılır. Heksaklorofenin en önemli özelliği ciltten absorbe olmasıdır. .

MERBROMİN (Mersol): Bakteriostatik özelliği olan bir antiseptiktir, % 2'lik solüsyonu cilt için, % 1'lik solüsyonu ise mukozalara kullanılabilir.

GÜMÜŞ NİTRAT: Gümüşün yerel antibakteriyel etkisi eskiden beri bilinmektedir. Gümüş nitrat geniş bir bölgeye uygulandığında vücuttan klorür ve sodyum kaybına neden olur. Mukozaya uygulanmasında irritan etki yapar. Ayrıca gümüş nitratın yakıcı (kostik) etkisinden yararlanarak küçük yaralar tedavi edilebilir. Bu amaçla % 94.5 AgNO3 ve % 5 AgCl2 içeren özel kalemler kullanılır

FORMALDEHİT Güçlü bir dezenfektandır. Gaz halindedir. Formaldehitin gaz halindeki buharlarının inhalasyonu gözde ve solunum sisteminde irritasyon yapar. Cilde uygulandığında duyarlılık reaksiyonları oluşur. Formaldehit gazının ticarette formal veya formalin ismi ile tanınan % 40 oranındaki sudaki doymuş eriyiği kullanılır. Cerrahi aletlerin sterilizasyonunda ve korunmasında % 2-8'lik solüsyonu kullanılır.

KLORHEKSİDİN (Savlon, Hibiskrab) SAVLON: % 1.5'lik klorheksidin ve % 15'lik Setrimit maddelerinin karışımı olan antiseptik ve dezenfektan özellikte bir solüsyondur. Toksik değildir. Gram (-) ve gram (+) bakterilere bakterisit etkilidir. Antiseptik ve dezenfektan olarak 1/100'lük solüsyonu önerilir. 990 mililitre (ml) suya 10 ml. Savlon ilave edilir. Kirli aletlerin dezenfeksiyonunda 1/ 30'luk solüsyonu önerilir ki bu da 965 ml distile suya 35 ml savlon ilavesi ile hazırlanır.

% 0.5-1'lik oranında dezenfektan olarak kullanılabilir. SODYUM HİPOKLORİT: % 0.5-1'lik oranında dezenfektan olarak kullanılabilir. Özellikle hepatit ve AİDS virüslerine etkili olduğu gösterilmiştir. RIVANOL: Toz şeklindedir. Koklara etkilidir. Sudaki 1/1000'lik çözeltisi ağız, boğaz mukozası ve yaralar için antiseptik olarak kullanılır.

GLUTARALDEHİT (Cidex): Endoskopik aletlerin, kauçuk ve plastik gibi aletlerin sterilizasyonu için kullanılır. Glutaraldehit ciltte temas dermatiti yaptığından antiseptik olarak kullanılmaz. Sağlık Sunumları: http://hastaneciyiz.blogspot.com