YAPI BİLGİSİ

TÜRKÇENİN KELİME YAPISI KELİME=KÖK+YAPIM EKLERİ+ÇEKİM EKLERİ Baş – ak - lar Yağ – mur – lar - dan kök Yapım eki Çekim eki Yapım eki Çekim eki Çekim eki kök

Türkçe'de sözcükler yapı bakımından kök ve eklerden oluşur: GÖVDE EKLER Ad çekim ekleri Ad kökleri Çekim ekleri Ad gövdeleri Eylem kökleri Eylem çekim ekleri Eylem gövdeleri Yapım ekleri Addan ad türeten ekler Addan eylem türeten ekler Eylemden eylem türeten ekler Eylemden ad

I)KÖK Anlamı ve görevi olan,yapısı bozulmayan bölünemeyen en küçük sözcüklere kök denir.Kök,sözcüğün anlamlı en küçük parçasıdır. İki çeşit kök vardır: a.)Ad Kökleri:Varlıkları ve karşılayan köklerdir. taş, çirkin,çok,yaz,ben,yol,beş,kaç,ev b.)Eylem Kökleri:İş,oluş,durum,hareket bildiren köklerdir. Gül-,at-,oku-,yaz-,bil-,yol-,taş-,kaz-,kok-…

Uyarı: a.)Ad ve Eylem köklerinin dışında bir de hem adlara hem de eylemlere kök olan sözcükler vardır.Bunlara “ortak kök” denir. Bize güven duymadığını söylüyorum. ad Bugün mavi boya aldım. isim

Uyarı: b.)Bazı kökler,değişik cümlelerde farklı anlamlarda hem ad hem de eylem kökü özelliği taşır.Bunlara,”sesteş kök” denir.Bu sözcükler sadece okunuş ve yazılış olarak benzerlik taşır. Yaz mevsimi,doğaya ve insanlara canlılık verir. ad Söylediklerimi mektubuna aynen yaz. eylem

ÖRNEK: Hangi kelimenin kökü,çeşidi yönünden diğerlerinden farklıdır? A)Konak B)Uçurtma C)Yolcu D)Yetki CEVAP:C

II)GÖVDE Ad ve eylem kökleri aldıkları eklerle yeni sözcükler türetir.Sonuna ek alarak türeyen sözcüklere “gövde” denir.Gövde durumundaki sözcükler yeni anlamlar kazanır. GÖVDE:KÖK(SÖZCÜK)+YAPIM EKİ=YENİ SÖZCÜK SEV SEVGİ GÖZ GÖZ-ET-LE kök gövde gövde kök

III)EKLER Sözcüklerin kök ve gövdelerine eklenerek yeni sözcükler türeten veya sözcüklerin cümle içindeki görevini belirtmeye yarayan parçalara “ek” denir.Ekler tek başlarına anlam ifade etmez. Ekler,eklendikleri sözcüklerin son hecesindeki ünlü ve ünsüz uyumuna uyar. Ekler,görevlerine göre ikiye ayrılır: a.)Çekim Ekleri b.)Yapım Ekleri

A)ÇEKİM EKLERİ Eklendikleri sözcüklerin türlerini ve anlamlarını değiştirmeyen,cümle içindeki görevlerini belirleyen eklere “çekim ekleri” denir. Çekim ekleri olmadan cümle kurulamaz. “Kitap sevilmedik bir ülke insan sürekli yanlış yap.”Kelimeleri bir cümle özelliği göstermezler. “Kitabın sevilmediği bir ülkede insanlar sürekli yanlışlar yaparlar.”kelimeleri ancak çekim ekleri sayesinde bir cümle oluşturmuştur. Çekim ekleri 2’ye ayrılır: 1)Ad Çekim Ekleri 2)Eylem Çekim Ekleri

d.)İlgi eki (tamlayan ekleri) 1)AD ÇEKİM EKLERİ Yalnızca ad ve ad soylu sözcüklere gelir.Çekim ekleri,diğer adların adlarla ve diğer sözcüklerle ilişki kurarken aldıkları eklerdir. a.)Ad durum ekleri b.)İyelik ekleri c.)Çokluk ekleri d.)İlgi eki (tamlayan ekleri) e.)Eşitlik eki

A)Ad Durum Ekleri 1.Yalın durumu:İsim durum eklerinden herhangi birini almamış adların durumudur.Yalın haldeki adlar çokluk,iyelik ve tamlama eklerini alabilir. Dışarıda ne güzel bir ışık, ne ferahlatıcı bir esinti vardır. Durum eki almamış sözcükler cümlede özne ve belirtisiz nesne görevindedir. Zilin sesiyle çocuklar koşarak sınıftan çıktılar. Bu bahar henüz kelebek görmedim. özne Belirtisiz nesne

2)Belirtme Durumu: “Yükleme durumu “da denir.Yükleme durum eki,ad soylu sözcüklere eklenerek cümlede eylemden etkilenen varlığı (nesneyi)bildirir. Yükleme durumu ekini alan sözcükler yükleme sorulan “neyi,kimi?”sorularına yanıt olan “belirtili nesne” görevini üstlenir.

3)YÖNELME DURUMU “Yaklaşma durumu” da denir.Yönelme durum eki,yapılan işin nereye,kime yöneldiğini bildirir. Yönelme durumu eki alan sözcükler,cümlede dolaylı tümleç ve zarf tümleci olur.Ayrıca edat durumu da oluşturulabilir.Yönelme durumu bazen de ikileme kurar. ÖRNEK:Annem çocuklara kek ve süt verdi.

BULUNMA DURUMU Eylemin nerede olduğunu gösterir.Bulunma durumu eki alan sözcükler,cümlede dolaylı tümleç ve zarf tümleci olur.Bu eki alan sözcükler kimi zaman da ikileme oluşturabilir. ÖRNEK:Kıyıda köşede ne kadar parası varsa verdi.

5)Çıkma durumu: “Ayrılma durumu” da denir.çıkma durumu eki alan sözcükler,cümlede dolaylı tümleç,zarf tümleci olur edat grubu oluşturur. Örnek:Senden başka böyle düşünen yok.