YENİ KAMU MALİ YÖNETİM VE KONTROL SİSTEMİ M. Sait ARCAGÖK

GELENEKSEL KAMU YÖNETİMİ ANLAYIŞI Merkezi planlama Merkezi yönetim ve kontrol Mevzuat odaklı-kurallara dayalı Girdi odaklı Hata aramaya odaklı, usulsüzlük ve yolsuzluğu araştıran denetim Tek taraflı ve kapalı

YENİ KAMU YÖNETİMİ ANLAYIŞI Katılımcı ve paylaşımcı Şeffaf ve hesap verebilir Stratejik planlama ve performans yönetimine dayalı Gelecek yönelimli Sonuç ve hedef odaklı Yerel ve yerinden yönetim ağırlıklı Yatay organizasyon yapısı ve yetki devri Yönetime değer katan sistem odaklı denetim

KAMU YÖNETİMİ ANLAYIŞINDA DEĞİŞİM Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun Tasarısı 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu 5393 Sayılı Belediye Kanunu 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 5176 Sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun 5070 Sayılı Elektronik İmza Kanunu

MALİ YÖNETİM VE KONTROL SİSTEMİNİN ANA UNSURLARI Performansa dayalı çok yıllı bütçe Ekonomik ve mali analizlere uygun bütçe kodlama sistemi Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun tahakkuk esaslı muhasebe Nakit planlamasına dayalı nakit yönetim sistemi Kapsamlı ve şeffaf borç yönetimi İç kontrol İç denetim Dış denetim Mali yönetim bilgi sistemi

KAMU MALİ YÖNETİM VE KONTROL SİSTEMİNDE DEĞİŞİM İç etkenler Dış etkenler Avrupa Birliğine uyum süreci 32. Fasıl Mali Kontrol IMF ve Dünya Bankası ile ilişkiler 1995 Dünya Bankası-Kamu Mali Yönetim Projesi Ocak 2002 IMF ile Stand-by Anlaşması Ağustos 2001 Dünya Bankası PEIR Raporu PFPSAL I-II Kredi Anlaşması

Merkeziyetçi Yaklaşım AB YAKLAŞIMI Merkeziyetçi Yaklaşım Güney Avrupa Modeli Kıta Avrupa’sı Modeli Fransa Modeli Napolyonik Model Francophone Model Kamu Hukuku Modeli

Adem-i Merkeziyetçi Yaklaşım AB YAKLAŞIMI Adem-i Merkeziyetçi Yaklaşım Kuzey Avrupa Modeli Anglo-Sakson Modeli Anglophone Model Nordic Model Westminster Model Yönetim Sorumluluğu Modeli

AB UYGULAMASI AB Kurumlarında Uygulama 1977 MALİ TÜZÜK DEĞİŞİM ÇALIŞMALARI Beyaz Kitap Reform Raporu Eylem Planı 2002 MALİ TÜZÜK (Yürürlük: 1.1.2003) 1605/2002 2342 2343

AB ÜLKE MODELLERİ-1 Merkeziyetçi Yaklaşım (Güney Modeli) Fransa, Portekiz ve İspanya gibi güney Avrupa ülkelerinde uygulanmaktadır Maliye Bakanlığı bütçeyi hazırlamakla kalmaz, aynı zamanda harcama öncesi kontrol yapar İdare dışından idarenin uygulama sürecine müdahale vardır Her idarenin denetçileri olmasına rağmen bütün idarelerin mali alanlardaki denetimi Maliye Bakanlığı denetçileri tarafından yapılır

AB ÜLKE MODELLERİ-2 Adem-i Merkeziyetçi Yaklaşım (Kuzey Modeli) Hollanda ve İngiltere gibi kuzey Avrupa ülkelerinde uygulanan modeldir İdarenin yönetim sorumluluğu esasına dayalıdır Her bakanlık kendi bütçesinin hazırlama, uygulama, kontrol ve raporlanmasından sorumludur Her idare mali kontrol alanında gerekli kontrol ve güvenlik önlemlerini almaktan sorumludur İç denetim her bakanlığın kendi bünyesinde yer alan denetim elemanları tarafından yapılır Ülkemizde 5018 sayılı Kanun ile hedeflenen yapıdır

AB ÜLKE MODELLERİ-3 Karma Model Almanya’da uygulanan modeldir İç ve dış denetim fonksiyonlarının birleştirilmesi ile oluşturulan karma bir model uygulanmaktadır İç denetim dış denetimin parçası olarak görülür İç denetçilerin kadroları çalıştıkları kuruluşta bulunmasına rağmen, doğrudan yüksek mahkemeye rapor sunarlar

AB MÜZAKERELERİ KAMU İÇ MALİ KONTROLÜ Yönetsel Hesapverebilirlik/Sorumluluk Mali yönetim ve kontrol sisteminin kurulması İç denetim sisteminin kurulması Raporlama Mali Yönetim ve Kontrol Görev, yetki ve sorumlulukların belirlenmesi Mali yönetim ve kontrolün uygulanması Risk analizi ve yönetimi Denetim sonuçlarının uygulanması İç Denetim Mali yönetim ve kontrol sistemini değerlendirme Öneriler Fonksiyonel bağımsızlık Merkezi Uyumlaştırma Mali yönetim ve kontrolün uyumlaştırılması İç denetimin uyumlaştırılması

KAMU MALİ YÖNETİM SİSTEMİMİZE YÖNELİK ELEŞTİRİLER-1 Mali yönetim sisteminin ve bütçenin kapsamının dar kaldığı ve bütçe dışı harcamaların arttığı Kalkınma planı ile bütçeler arasındaki bağın koptuğu Kamu kaynaklarının etkin kullanılamadığı Harcama sürecinin katı ön kontrole tabi olduğu Harcama sürecinde yetki-sorumluluk dengesinin iyi kurulamadığı Bütçe hazırlama, uygulama ve kontrol sürecinde idarelere yeterli inisiyatif tanınmadığı

KAMU MALİ YÖNETİM SİSTEMİMİZE YÖNELİK ELEŞTİRİLER-2 Sayıştay denetiminin kapsamının dar kaldığı Bütçe kod yapısının yetersiz olduğu Muhasebe sisteminin yetersiz olduğu Çağdaş kamu mali yönetim anlayışında hakim olan; stratejik planlama, çok yıllı bütçeleme, performans esaslı bütçeleme, hesap verebilirlik, mali saydamlık, etkin iç mali kontrol ilkelerinin sistemde yer almadığı Mali yönetimin otomasyon ve enformasyon sisteminin yetersiz olduğu

KAMU MALİ YÖNETİMİNDE DEĞİŞİM ÇALIŞMALARI 8. Beş Yıllık Kalkınma Planında Özel İhtisas Komisyonu Raporunda 2001, 2002, 2003 Yılları Programlarında Ulusal Programda (2001),(2003) Katılım Ortaklığı Belgesinde IMF’ye Verilen Niyet Mektuplarında Türkiye’de Saydamlığın Arttırılması ve Kamuda Etkin Yönetimin Geliştirilmesi Eylem Planında 59. Hükümet Programında Acil Eylem Planında YAPILMASI DÜŞÜNÜLEN DEĞİŞİKLİKLERE YER VERİLMİŞTİR

YENİ MALİ YÖNETİM VE KONTROL SİSTEMİNİN ANAHTAR KAVRAMLARI Yönetim Sorumluluğu Modeli Kaynakların Etkili, Ekonomik, Verimli Kullanımı Stratejik Planlama Performansa Dayalı Bütçeleme Çok Yıllı Bütçeleme Hesap Verebilirlik Mali Saydamlık Tahakkuk Esaslı Muhasebe İç Kontrol İç Denetim Geniş Kapsamlı Dış Denetim

KAMU MALİ YÖNETİM SİSTEMİNDE DEĞİŞİM 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol Kanunu Bütçe Kodlama Yapısı Muhasebe Sistemi 5217 sayılı Özel Gelir Ve Özel Ödenek Kanunu Sayıştay Kanun Teklifi

KAMU MALİ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU Mali yönetim ve bütçenin kapsamı genişletilmiştir Stratejik planlama ve performans esaslı bütçelemeye geçilmektedir Orta vadeli harcama programı çerçevesinde çok yıllı bütçelemeye geçilmiştir Hesap verebilirlik ve mali saydamlık sağlanmaktadır Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması ilkesi getirilmiştir Kamuda muhasebe birliği sağlanmış ve mali istatistiklerin yayımlanması öngörülmüştür İç kontrol sistemi kurulmaktadır İç denetim sistemi kurulmaktadır Sayıştay’ın denetim kapsamı genişletilmiştir

MALİ YÖNETİM VE BÜTÇENİN KAPSAMI GENİŞLETİLMİŞTİR-1 Genel ve katma bütçe yerine, genel bütçe kapsamındaki idareler, özel bütçeli idareler ile düzenleyici ve denetleyici kurumların bütçelerini kapsayan merkezi yönetim bütçesi hazırlanmaktadır Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri aynı mali yönetim ve kontrol sistemine tabi tutulmaktadır Bütçeler üç yıllık olarak hazırlanmaktadır İdarelerin tüm gelir ve giderleri bütçelerinde yer alacaktır

MALİ YÖNETİM VE BÜTÇENİN KAPSAMI GENİŞLETİLMİŞTİR-2 İŞ VE İŞLEMLER İTİBARIYLA KANUNUN KAPSAMI Kamu mali yönetiminin yapısı ve işleyişi Kamu bütçelerinin hazırlanması ve uygulanması Tüm mali işlemlerin muhasebesi ve raporlanması Mali kontrol

MALİ YÖNETİM VE BÜTÇENİN KAPSAMI GENİŞLETİLMİŞTİR-3 GENEL YÖNETİM SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ YÖNETİM MAHALLİ İDARELER KURUMLARI GENEL BÜTÇE ÖZEL BÜTÇE DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLAR

HESAP VEREBİLİRLİK SAĞLANMAKTADIR MALİ AÇIDAN HESAP VEREBİLİRLİK; Hükümetin, kamu idarelerinin ve mali yönetimde görevli olanların; kamu kaynaklarının elde edilmesi, yönetimi ve kullanılmasında yürüttükleri faaliyetler ile iş ve işlemleri nedeniyle hiyerarşik üstlerine, denetim ve değerlendirme yapmakla görevli kuruluşa (Sayıştay), parlamentoya ve kamuoyuna hesap vermeleridir Hesap verme sorumluluğu idari bir sorumluluktur Hesap verme sorumluluğunun gereği esas itibarıyla raporlamayla yerine getirilmektedir Bu amaçla Kanunda; Görev, yetki ve sorumlulukların açık olarak tanımlanması Kaynakların elde edilmesi, kullanılması, muhasebeleştirilmesi ve raporlanması süreçlerinin belirlenmesi Kamu idarelerinin faaliyet raporu düzenlemeleri Öngörülmüştür

MALİ SAYDAMLIK SAĞLANMAKTADIR Tüm gelir ve giderlerin bütçelerde yer alması Kanunda öngörülen bütçeler dışında bütçe yapılmaması Stratejik planlar, bütçeler, kamu hesapları ve mali istatistiklerin kamuoyuna açık olması Stratejik plan ve performans programı hazırlanması ve duyurulması Kamu idarelerinin kesin hesap ve faaliyet raporları düzenlemek suretiyle yetkili mercileri ve kamuoyunu bilgilendirmeleri Bakanların amaç, hedef, strateji, varlık, yükümlülük ve yıllık performans programları hakkında kamuoyunu bilgilendirmeleri İdarelerin yılın ilk altı aylık uygulama sonuçları ve ikinci altı aya ilişkin beklentiler ile faaliyetlerini kamuoyuna açıklamaları

STRATEJİK PLANLAMA VE PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME Stratejik Plan Hazırlama Kılavuzu (DPT) Performans Esaslı Bütçeleme Rehberi (Maliye Bakanlığı) Bütçelerin stratejik planlara dayandırılması Bütçelerin stratejik planlarda yer alan misyon, vizyon ve stratejik amaçlarla uyumlu olması Bütçelerin performans göstergelerine göre değerlendirilmesi Performans denetimlerinde bu göstergelerin esas alınması Faaliyet Raporu

PLANLAMA-BÜTÇELEME İLİŞKİSİ SAĞLANMIŞTIR Orta Vadeli Program Orta Vadeli Mali Plan Stratejik Plan Performans Programı Yılı ve izleyen iki yılın gelir ve gider tahminlerini içeren üç yıllık bütçe Buna göre orta vadeli harcama programı çerçevesinde planlama-bütçeleme ilişkisi kurulmaktadır

KAYNAKLARIN ETKİLİ, EKONOMİK VE VERİMLİ KULLANILMASI Kanunun amacı, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanımını sağlamaktır Stratejik plan ve performans programı: kaynağın önceliklere tahsisi Kamu maliyesinin temel ilkeleri arasında; ihtiyaçların karşılanmasında maliyet-fayda ve maliyet etkinlik analizinin yapılması yer almaktadır Bütçe ilkeleri: bütçeler, kalkınma planı ve programlarda yer alan politika, hedef ve önceliklere uygun şekilde, idarelerin stratejik plan ve performans ölçütlerine ve maliyet-fayda analizine göre hazırlanır, uygulanır ve kontrol edilir Yeni yatırım projesi tekliflerinden, maliyet-fayda ve maliyet-etkinlik analizi ile çevresel analizi içerecek şekilde yapılabilirlik etüdü bulunmayan projeler yatırım programına alınamaz

KAMUDA MUHASEBE Genel yönetim kapsamındaki tüm kamu idarelerinde aynı muhasebe sistemi kullanılacaktır Tüm mali işlemler muhasebeleştirilecektir Tüm hesapların konsolide edilebilmesi ve uluslararası karşılaştırmalar yapılabilmesi mümkün olacaktır Genel kabul görmüş muhasebe prensiplerine uygun olacaktır Yöneticilerin yönetim ihtiyaçlarına uygun bilgi üretilebilecektir Muhasebe ve raporlama standartları Kurul tarafından belirlenecektir Kamu gelir ve giderleri tahakkuk esasına göre, bütçe gelir ve giderleri nakit esasına göre muhasebeleştirilecektir Mali raporlar ve mali istatistikler uluslar arası standartlara uygun olarak hazırlanacak ve yayımlanacaktır Muhasebe hizmeti sertifikalı muhasebe yetkilileri tarafından yapılacaktır

KAMUDA MUHASEBE Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği Çerçeve hesap planı Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu

KAMUDA MUHASEBE Muhasebe sisteminde esas alınacak dokümanlar SNA 93 (Ulusal Hesap Sistemi) ESA 95 (Avrupa Muhasebe Sistemi) GFS 2001 (Devlet Mali İstatistikleri) IPSAS (Uluslararası Kamu Sektörü Muhasebe Standartları Kurulu) Kamu Muhasebe Standartları El Kitabı

MALİ İSTATİSTİKLER Genel yönetim kapsamındaki idarelerin mali işlemlerini kapsayan mali istatistikler hazırlanacak ve duyurulacaktır Merkezi yönetime ait mali istatistikler aylık, genel yönetime ait istatistikler üç aylık olarak yayımlanacaktır Mali istatistikler standartlara uygunluk,bütünlük, güvenilirlik, kullanışlılık, ulaşılabilirlik ilkelerine uygun olacaktır Mali istatistikler, hazırlanma, yayımlanma, doğruluk, güvenilirlik ve standartlara uygunluk bakımından Sayıştay tarafından değerlendirilecek ve raporlanacaktır

İÇ KONTROL İç Kontrol, idarenin amaçlarının gerçekleştirilmesine yönelik bir yönetim aracıdır İç Kontrol, idarenin amaç ve hedeflerinin gerçekleştirilmesi konusunda güvence sağlayan yönetim araçlarının bütününü ifade etmektedir İç Kontrol, aynı zamanda yönetim kontrolü olarak da adlandırılmaktadır İç Kontrol sistem ve araçları, idarenin yönetimine dayatılan kural ve uygulamalar değil, idare yönetiminin amaç ve hedefleri gerçekleştirme konusunda ihtiyaç duyduğu mekanizmalardır

İÇ KONTROL İç kontrol bir süreçtir İç kontrol bir amaç değil, idareyi hedeflerine ulaştırma amacını taşıyan bir yönetim aracıdır İç kontrol kişiler tarafından uygulanır İç kontrol sadece form, belge, el kitabı ve prosedür değil, bunların yanı sıra organizasyonu, personeli ve yönetim tarzını da kapsayan bir sistemdir

Uluslararası Gelişmeler İÇ KONTROL Uluslararası Gelişmeler COSO Modeli (Treadway Commission) CoCo (Cica Kriterleri-Kanada Modeli) Turnbull Report,(İngiltere) King Report (Güney Afrika) INTOSAI (Uluslararası Yüksek Denetim Kuruluşları Birliği) Avrupa Birliği

İÇ KONTROLÜN BİLEŞENLERİ Kontrol ortamı Risk değerlendirme Kontrol faaliyetleri Bilgi ve iletişim Gözetim

İÇ KONTROLÜN BİLEŞENLERİ-1 Kontrol Ortamı Bütünlük ve etik değerler Organizasyon yapısı Mesleki yeterlik Görev, yetki ve sorumlulukların açık bir şekilde belirlenmesi Yetki devirlerinin uygun bir şekilde belirlenmesi Üst yönetimin gözetimi Etkili insan kaynakları politika ve uygulamaları

İÇ KONTROLÜN BİLEŞENLERİ-2 Risk Değerlendirme Kurum hedeflerinin gerçekleşmesini engelleyen önemli risklerin tespiti, analizi ve bunlara uygun yanıtlar verilmesini belirleme sürecidir Kurum hedeflerin açık, tutarlı, anlaşılabilir, ölçülebilir şekilde belirlenmesi Birimlerin ve kişilerin performansının izlenmesi Risklerin belirlenmesi Risk analizi ve önlemlerin belirlenmesi

İÇ KONTROLÜN BİLEŞENLERİ-3 Kontrol faaliyetleri Kontrol sisteminin belgelendirilmesi İşlemlerin belgelendirilmesi İşlemlerin süresinde ve eksiksiz kaydedilmesi Hesapların mutabakatı Uygun yetki devirleri ve onay prosedürleri Görevler ayrılığı ilkesi Önleyici, tespit edici ve düzeltici kontrol faaliyetlerinin uygulanması

İÇ KONTROLÜN BİLEŞENLERİ-4 Bilgi ve iletişim İdarenin yöneticisi, birim başkanları ve çalışanlarına doğru ve güvenilir bilginin uygun bir formatta periyodik olarak verilmesi Uygun, vaktinde, güncel, doğru ve erişilebilir İç iletişim için gerekli mekanizmalar Dış iletişim için gerekli mekanizmalar

İÇ KONTROLÜN BİLEŞENLERİ-5 İzleme İç kontrolün değerlendirilmesi İç denetim sonuçları Sürekli izleme Konuya özgü değerlendirmeler Raporlama eksiklikleri

COSO PİRAMİDİ İzleme Kontrol Faaliyetleri Bilgi ve iletişim Risk Değerlendirme Kontrol Ortamı Bilgi ve iletişim

Bilgilerin güvenilirliği COSO KÜBÜ İşlemlerin etkinliği ve etkililiği Mevzuata uygunluk Bilgilerin güvenilirliği Faaliyet B İzleme Bilgi ve iletişim Faaliyet A Kontrol faaliyetleri Birim B Risk değerlendirme Unité A Birim A Kontrol ortamı

COSO KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ ÇERÇEVESİNİN UNSURLARI İç Çevre Hedeflerin Belirlenmesi YARDIMCI İŞ BİRİMİ Etkinliklerin Tanımlanması BÖLÜM Risk Değerlendirmesi KURUM DÜZEYİNDE Riske Cevap Verme Kontrol Faaliyetleri Bilgilendirme ve İletişim izleme

5018 SAYILI KANUNDA İÇ KONTROL 5018 sayılı Kanun “Beşinci Kısım” 5018 sayılı Kanun Md 55-67 İç kontrol; idarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, mali bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan mali ve diğer kontroller bütünüdür

5018 SAYILI KANUNDA İÇ KONTROL İç Kontrolün Amacı: Kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetilmesini Kamu idarelerinin kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun olarak faaliyet göstermesini Her türlü mali karar ve işlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluğun önlenmesini Karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir rapor ve bilgi edinilmesini Varlıkların kötüye kullanılması ve israfını önlemek ve kayıplara karşı korunmasını sağlamak

İÇ KONTROL SORUMLULUĞU Üst yöneticiler: Sistem kurma ve gözetim Harcama yetkilileri: Uygulama ve ön mali kontrol Mali hizmetler birimi: Sistemin kurulması, standartların uygulanması çalışmaları ve ön mali kontrol Muhasebe yetkilileri: Ödeme kontrolü, kayıtların usulüne ve standartlara uygunluğu ve saydamlık Gerçekleştirme görevlileri: Uygulama

ÜST YÖNETİCİLERİN İÇ KONTROL SORUMLULUĞU İdarede iç kontrol standartlarının ve iç kontrol ile ön mali kontrol alanında yapılan düzenlemelerin uygulanmasını sağlamak İş ve işlemlere yönelik süreç akış şemaları hazırlatmak Görev, yetki ve sorumlulukları açık bir şekilde belirlemek Görevlerin bilgili ve yeterli personel tarafından yürütülmesini ve personelin yeterli eğitim almasını sağlamak Kontrol prosedürlerini belirlemek İdarede uygun bir iletişim ağı oluşturmak Kontrol listeleri ve öz değerlendirme formları oluşturmak İç kontrol güvence beyanını düzenlemek

İÇ KONTROL GÜVENCE BEYANI-1 Güvence Beyanı Verecek Olanlar Üst yöneticiler Bütçeyle ödenek tahsis edilen harcama yetkilileri Mali hizmetler birimi yöneticisi

İÇ KONTROL GÜVENCE BEYANI-2 Güvence Beyanının Kapsamı Tahsis edilen kaynakların planlanmış amaçlara ve iyi mali yönetim ilkelerine uygun olarak kullanıldığı Uygulanan iç kontrol sisteminin işlemlerin yasallık ve düzenliliği konusunda yeterli güvenceyi sağladığı Bilgilerin doğruluğu

İÇ KONTROLÜN BİR UNSURU OLARAK ÖN MALİ KONTROL Ön Mali Kontrol: İdarelerin gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerine ilişkin mali karar ve işlemlerin; idarenin bütçesi, bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, ayrıntılı harcama programı, finansman programı, merkezi yönetim bütçe kanunu ve diğer mali mevzuat hükümlerine uygunluğu ve kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması yönlerinden yapılan kontroldür

ÖN MALİ KONTROLÜN NİTELİĞİ Danışma ve önleyici niteliktedir Bağlayıcı değildir Harcama yetkilileri ve gerçekleştirme görevlilerinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz

ÖN MALİ KONTROLDE YENİ YAPI Harcama Birimleri Mali Hizmetler Birimi Merkezi Uyumlaştırma Birimi

ÖN MALİ KONTROLDE YENİ YAPININ FONKSİYONLARI Süreç Kontrolü Harcama Birimleri Mali Hizmetler Birimi Taahhüt ve Sistem Kontrolü Standart ve Yöntem/Uyumlaştırma Merkezi Uyumlaştırma Birimi

MALİ HİZMETLER BİRİMİNDE ÖN MALİ KONTROL Taahhüt evrakı ve sözleşmeler, ödenek gönderme belgeleri, ödenek aktarmaları, kadro dağılımları, seyahat kartı, seyyar görev tazminatı, geçici işçi pozisyonları, yan ödeme cetvelleri, sözleşmeli personelin sözleşmeleri, yurt dışı kira katkısı gibi bazı mali işlemler zorunlu ön mali kontrole tabi tutulmuştur. Ön mali kontrole tabi tutulacak diğer mali karar ve işlemler idarelerince belirlenecektir.

ÖN MALİ KONTROLDE İDARELERCE YAPILACAK DÜZENLEMELER Usul ve Esaslarda yer alan işlemler dışındaki kontrole tabi olacak işlemler idare tarafından belirlenecektir Bu işlemler tür, tutar ve konu itibarıyla belirlenecektir Bu düzenlemeler üst yönetici onayı ile yürürlüğe konulur Bu düzenlemeler Maliye Bakanlığına bildirilir

ÖN MALİ KONTROLDE GÖREVLER AYRILIĞI İLKESİ Harcama yetkilisi ile muhasebe yetkilisi görevi aynı kişide birleşemez Mali hizmetler biriminde ön mali kontrol görevini yürütenler mali işlem sürecinde görev alamazlar

İÇ KONTROLE İLİŞKİN DÜZENLEMELER 5018/55,56,57,58,60 İç Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar Strateji Geliştirme Birimlerinin Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik Harcama Yetkilileri Hakkında Genel Tebliğler 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun e-bütçe Say2000i Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları

İÇ DENETİM IIA (İç Denetçiler Enstitüsü) 1941 yılında New York’ta kurulmuştur İç denetime ilişkin standart ve etik kuralların belirlenmesi ve “en iyi uygulama” örneklerinin yaygınlaştırılması konularında katkılarda bulunmaktadır

İÇ DENETİM INTOSAI (Uluslararası Yüksek Denetim Kuruluşları Örgütü) Birleşmiş Milletlere ya da Birleşmiş Milletlerin uzmanlık kuruluşlarına üye ülkelerin yüksek denetim kuruluşlarının bir teşkilâtıdır 1953 yılında kurulmuştur Türk Sayıştay’ı INTOSAI üyesidir Amacı; yüksek denetleme kurumları arasındaki ilişkileri geliştirerek güçlendirmektir

İÇ DENETİM ISACA (Bilgi Sistemleri Denetimi ve Kontrolü Derneği) 1969’da Los Angeles’da kurulmuştur 100’den fazla ülkede 35,000’den fazla üyeye sahip, yaklaşık 60 ülkede temsilcilikleri bulunmaktadır Yayımladığı bilgi sistemleri denetimi ve bilgi sistemleri kontrolü standartları genel kabul görmüştür

İÇ DENETİM COSO COSO, mali raporlamanın; (The Committee of Sponsoring Organisations of the Treadway Commission) COSO, mali raporlamanın; iş ahlakı, etkili iç kontroller ve kurumsal yönetim aracılığıyla kalitesinin artırılmasını amaç edinmiş gönüllü kuruluşların bir araya gelmesi ile 1985 yılında kurulmuştur COSO iç kontrol modelini geliştirmiştir

İÇ DENETİM “İç denetim, kurumun faaliyetlerine değer katmak ve bunları geliştirmek amacıyla tasarlanmış bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetidir İç denetim; risk yönetimi, kontrol ve yönetim süreçlerinin etkililiğini, sistematik ve disiplinli bir yaklaşımla değerlendirip geliştirerek kurumun hedeflerine ulaşmasına yardımcı olur” (IIA)

İÇ DENETİM TANIMINDAKİ TEMEL KAVRAMLAR -1 Nesnel güvence sağlama İdare içerisinde etkin bir iç kontrol sisteminin var olup olmadığına faaliyetlerin etkili, ekonomik, verimli ve mevzuata uygun bir şekilde gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğine idarenin risk yönetimi, iç kontrol sistemi ve işlem süreçlerinin etkin bir şekilde işleyip işlemediğine üretilen bilgilerin doğru ve tam olup olmadığına varlıklarının korunup korunmadığına dair idare içine ve dışına makul güvencenin verilmesidir Danışmanlık faaliyeti İdarenin hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik faaliyetlerinin ve işlem süreçlerinin sistematik ve düzenli bir biçimde değerlendirilmesi ve geliştirilmesine yönelik önerilerde bulunulmasıdır

İÇ DENETİM TANIMINDAKİ TEMEL KAVRAMLAR -2 Risk; Kurum hedeflerine ulaşılmasını olumsuz etkileyebilecek her türlü durum veya olaydır Risk Yönetimi; Kurum hedeflerine ulaşılmasını olumsuz etkileyebilecek her türlü riskin; - tanımlanması, - gerçekleşme olasılığı ve olumsuz etkilerinin ölçülmesi ve, - uygun iç kontrol yöntemleriyle azaltılmasını içeren sistematik bir yönetim biçimidir

İÇ DENETİM TANIMINDAKİ TEMEL KAVRAMLAR -3 Risk Odaklı Denetim Risk odaklı denetimde amaç, denetim kaynaklarının riskin etki ve olasılık bileşiminin en yüksek olduğu alanlara yoğunlaşmasıdır Risk odaklı denetim Denetim kaynaklarının sınırsız olmadığı, Denetlenecek birim faaliyetlerinin farklı risklerle karşı karşıya olduğu, Denetlenecek birim faaliyetlerinin göreceli olarak farklı önem derecesine sahip olduğu, varsayımlarına dayanır

İÇ DENETİM ALANI İç kontrol süreçlerinin denetimi Kurum içinde üretilen bilgi ve raporların tamlığı, doğruluğu ve güvenilirliği, Operasyonların etkinliği ve verimliliği, Mevzuata uygunluk, Kurum varlıklarının korunması, Risk yönetimi süreçlerinin denetimi Yönetsel süreçlerin denetimi

İÇ DENETİMİN UNSURLARI Kontrol süreçlerini değerlendirmek: İdarenin amaçlarına ulaşmasını sağlayacak uygun bir iç kontrol yapısının oluşturulması ve sürdürülmesi için değerlendirmeler yapmak ve önerilerde bulunmak Risk yönetim süreçlerini değerlendirmek: Risklerin belirlenmesi, analiz edilmesi, sınıflandırılması ve gerekli önlemlerin alınması konularında idarenin uygulama ve izleme kapasitesini değerlendirmek ve önerilerde bulunmak Yönetim süreçlerini değerlendirmek: Hesap verme sorumluluğunu güçlendirmek amacıyla, idarenin kurumsal yapısı ve yönetim süreçlerinin etkililiğini değerlendirmek ve önerilerde bulunmak

İÇ DENETİM TÜRLERİ -1 Uygunluk denetimi: Kamu idarelerinin faaliyet ve işlemlerinin ilgili kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uygunluğunun incelenmesidir Performans denetimi: Yönetimin bütün kademelerinde gerçekleştirilen faaliyet ve işlemlerin planlanması, uygulanması ve kontrolü aşamalarındaki etkililiğin, ekonomikliğin ve verimliliğin incelenmesi ve değerlendirilmesidir Mali denetim: Gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin hesap ve işlemlerin doğruluğunun; mali sistem ve tabloların güvenilirliğinin incelenmesi ve değerlendirilmesidir

İÇ DENETİM TÜRLERİ -2 Bilgi teknolojisi denetimi: Denetlenen birimin elektronik bilgi sistemlerinin sürekliliğinin ve güvenilirliğinin incelenmesi ve değerlendirilmesidir Sistem denetimi: Denetlenen birimin faaliyetlerinin ve iç kontrol sisteminin; organizasyon yapısına katkı sağlayıcı bir yaklaşımla analiz edilmesi, eksikliklerinin tespit edilmesi, kalite ve uygunluğunun araştırılması, kaynakların ve uygulanan yöntemlerin yeterliliğinin ölçülmesi suretiyle incelenmesi ve değerlendirilmesidir

DENETİMDE DEĞİŞİM Günümüzde iç denetim; AB Komisyonu, IMF, Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler, NATO, OECD, Avrupa Merkez Bankası gibi uluslararası kuruluşlar tarafından gerek uygulanan, gerekse üye ülkelere referans olarak gösterilen bir denetim sistemidir Ülkemiz uygulamasına 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile girmiştir

5018 SAYILI KANUNDA İÇ DENETİM -1 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 63, 64, 65, 66 ve 67 nci maddelerinde; İç denetimin tanımı ve unsurları, İç denetçinin görevleri, İç denetçinin nitelikleri ve atanması, İç Denetim Koordinasyon Kurulu ve bu Kurulun görevleri düzenlenmiştir

5018 SAYILI KANUNDA İÇ DENETİM -2 5018 sayılı Kanunda iç denetim; Sertifikalı iç denetçiler tarafından, Genel kabul görmüş iç denetim standartlarına uygun olarak gerçekleştirilen, İç denetim birimi tarafından hazırlanan ve üst yönetici tarafından onaylanan risk odaklı denetim plan ve programlarına göre yapılan, Fonksiyonel bağımsızlık ilkesine uygun olarak yürütülen, Mali ve mali olmayan tüm işlemleri kapsayan, bir faaliyet olarak uluslararası tanımına da uygun bir şekilde tanımlanmıştır

İÇ DENETİME İLİŞKİN DÜZENLEMELER -1 5018 sayılı Kanunda iç denetimle ilgili hükümlere yer verilmiştir 5436 sayılı Kanunla 5018 sayılı Kanunda değişiklik yapılarak; İç denetim tanımı değiştirilmiş, İç kontrol tanımı değiştirilmiş, İç denetim faaliyet olarak tanımlıyken, “birim başkanlığı kurulabilir” ifadesi eklenmiş, İç denetçi atamasının, bakanlıklar ve bağlı idarelerde üst yöneticinin önerisi üzerine Bakan tarafından yapılması sağlanmıştır

İÇ DENETİME İLİŞKİN DÜZENLEMELER - 2 İç denetime ilişkin yönetmelikler yayımlanmıştır İDKK Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (Ekim 2005) İç Denetçi Adayları Belirleme, Eğitim ve Sertifika Yönetmeliği (Ekim 2005) İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (Temmuz 2006) Mali yönetim ve kontrol sistemimizin uluslararası standartlar ve AB normlarıyla uyumlaştırılması için Türkiye ve Fransa Maliye Bakanlıkları arasında bir Eşleştirme Projesi gerçekleştirilmiştir (2005-2006) İç denetim için “Bilgisayar Destekli Denetim Araç ve Teknikleri” (CAAT) yazılımı ihale edilmiştir (Ocak 2006) Eşleştirme Projesi kapsamında 15 yararlanıcı idareye (250 katılımcı) temel ve ileri düzey eğitim verilmiştir (2006) Eşleştirme Projesi kapsamında pilot iç denetimler yapılmıştır Üst yöneticilere yönelik bilgilendirme toplantıları yapılmıştır

İÇ DENETİME İLİŞKİN DÜZENLEMELER - 3 İç denetçilere yapılacak “ek ödeme” için Kararname yayımlanmıştır (05.08.2006) 190 sayılı KHK kapsamındaki idarelere iç denetçi kadrolarının tahsisi için Kararname yayımlanmıştır (06.08.2006) Mahalli İdarelerde iç denetçi kadrolarının ihdası için Kararname yayımlanmıştır (05.10.2006) İç Denetçi Atama Usulü Hakkında Tebliğler yayımlanmıştır (08.09.2006-30.12.2006) İç denetçi eğitim programı hazırlanmıştır (Şubat-Nisan 2007)

İÇ DENETİME İLİŞKİN DÜZENLEMELER - 4 Üst yönetici rehberi, İç denetçi etik kuralları, İç denetim standartları, İç denetim birim yönergesi, yayımlanmış İç denetim kurulum rehberi, İç denetçilerin ortak çalışma usulü hakkında rehber, İç denetim rehberi, İç denetim plan-programı hazırlama rehberi, İç denetim raporlama standartları, Risk değerleme rehberi, İç denetim kalite güvence rehberi, İç denetçiler için IT denetimi rehberi taslakları hazırlanmıştır

Dış denetim organı: Sayıştay Dış denetimin kapsamı genişletilmiştir DIŞ DENETİM Dış denetim organı: Sayıştay Dış denetimin kapsamı genişletilmiştir Genel yönetim kapsamındaki idareler Merkezi yönetim kapsamındaki idareler Sosyal güvenlik kurumları Mahalli idareler

DIŞ DENETİM Dış denetimin amacı: Genel yönetim kapsamındaki idarelerin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, yönetimin mali faaliyet, karar ve işlemlerinin; Kanunlara Kurumsal amaç, hedef ve planlara Uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine raporlanmasıdır

DIŞ DENETİM Genel kabul görmüş denetim standartları dikkate alınarak; Mali denetim: Kamu idaresi hesapları ve bunlara ilişkin belgeler esas alınarak mali tabloların güvenilirliği ve doğruluğu Uygunluk denetimi: Kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin mali işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğu Performans denetimi: Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi, faaliyet sonuçlarının ölçülmesi ve performans bakımından değerlendirilmesi

DIŞ DENETİM Dış denetim sonucunda; mali denetim, uygunluk denetimi ve performans denetimine ilişkin olarak düzenlenen raporlar idareler itibarıyla konsolide edilir ve bir örneği ilgili kamu idaresine verilerek üst yönetici tarafından cevaplandırılır Sayıştay, denetim raporları ve bunlara verilen cevapları dikkate alarak düzenleyeceği dış denetim genel değerlendirme raporunu TBMM’ne sunar

DIŞ DENETİM Dış denetçi-iç denetçi ilişkisi Güven ve işbirliği Denetimin etkinliğinin artırılması Denetim raporlarından yararlanma 5018/68 “Dış denetim sırasında, kamu idarelerinin iç denetçileri tarafından düzenlenen raporlar, talep edilmesi halinde Sayıştay denetçilerinin bilgisine sunulur” İç denetim standardı “2050-İç denetim birimi yöneticisi diğer iç ve dış denetçilerle mevcut bilgileri paylaşmalı ve faaliyetleri bunlarla eşgüdüm içinde yürütmelidir”

AKTÖRLER Bakan Üst Yönetici Harcama Yetkilisi Mali Hizmetler Birimi Gerçekleştirme Görevlileri Muhasebe Yetkilileri İç Denetçiler

YÖNETİM VE KONTROL SÜRECİNDE YETKİLİLER-1 BAKAN: Hükümet politikalarının uygulanmasından Bütçelerin hazırlanması ve uygulanmasından Diğer bakanlıklarla koordinasyon ve işbirliğinden Kaynakların kullanımından Kamuoyunun bilgilendirilmesinden Sorumludur

YÖNETİM VE KONTROL SÜRECİNDE YETKİLİLER-2 ÜST YÖNETİCİ: KAMU İDARESİ BÜTÇESİNİN SORUMLUSU ÜST YÖNETİCİDİR ÜST YÖNETİCİLER; İdarelerinin stratejik planlarının ve bütçelerinin hazırlanması ve uygulanmasından Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan Mali yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi ve izlenmesinden Bu Kanunda belirtilen görev ve sorumluluğun yerine getirilmesinden bakana karşı, mahalli idarelerde ise meclislerine karşı sorumludurlar.

YÖNETİM VE KONTROL SÜRECİNDE YETKİLİLER-3 HARCAMA YETKİLİSİ: Bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin üst yöneticisi harcama yetkilisidir. Harcama yetkilisi harcama talimatı verir ve ödeme emrini imzalar HARCAMA YETKİLİLERİ; -Harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına uygun olmasından -Harcama talimatlarının kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından -Ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından Sorumludurlar

YÖNETİM VE KONTROL SÜRECİNDE YETKİLİLER-4 MALİ HİZMETLER BİRİMİ; Kamu idaresinin bütçesini hazırlamak Stratejik plan ve performans programı çalışmalarını koordine etmek Bütçe işlemlerini yapmak ve bütçe kayıtlarını tutmak Genel bütçe kapsamı dışındaki idarelerde muhasebe hizmetini yürütmek İç kontrol sisteminin kurulmasını sağlamak Ön mali kontrol yapmak İdare faaliyet raporunu hazırlamak Bütçe uygulama sonuçlarına ilişkin verileri derlemek ve raporlamak Mali istatistikleri hazırlamak Harcama yapılması ve gelir toplanmasına ilişkin mali işlemleri yürütmek Kesin hesabı hazırlamak

YÖNETİM VE KONTROL SÜRECİNDE YETKİLİLER-5 GERÇEKLEŞTİRME GÖREVLİLERİ: Harcama talimatı üzerine; İşin yaptırılması Mal veya hizmetin alınması Teslim almaya ilişkin işlemlerin yapılması Belgelendirilmesi Ödeme için gerekli belgelerin hazırlanması görevlerini yürütürler

YÖNETİM VE KONTROL SÜRECİNDE YETKİLİLER-6 MUHASEBE YETKİLİSİ: Ödeme belgelerinde yetkililerin imzası İlgili mevzuatında sayılan belgelerin tamam olması Maddi hata bulunup bulunmadığı Hak sahibinin kimliği yönlerinden kontrol yapar, ödemeyi gerçekleştirir ve muhasebe kayıtlarını tutar

SİSTEMİN İŞLEYİŞİ UYGULAMA Stratejik Plan Misyon Vizyon Stratejik amaçlar Stratejik hedefler Performans Programı Öncelikler Performans hedefleri Faaliyet/projeler Kaynak ihtiyacı Performans Göstergeleri İdare Bütçesi Harcama birimleri Kaynak tahsisi Temel performans göstergeleri UYGULAMA Faaliyet Raporu Faaliyet/proje sonuçları Performans hedef ve gerçekleşmeleri Performans göstergeleri hedef ve gerçekleşmeleri Sapma ve nedenleri Öneriler Denetim ve Değerlendirme İç ve Dış Denetim TBMM/Yerel Meclis Hesapverme sorumluluğu

MALİ YÖNETİM VE KONTROL SİSTEMİNİN ORGANİZASYONEL YAPISI MALİYE BAKANLIĞI İÇ DENETİM İÇ KONTROL MERKEZİ UYUMLAŞTIRMA MERKEZİ UYUMLAŞTIRMA BİRİMİ BİRİMİ KAMU İDARESİ İÇ DENETİM BİRİMİ MALİ HİZMETLER BİRİMİ

İÇ KONTROL MERKEZİ UYUMLAŞTIRMA Yönetim sorumluluğu çerçevesinde her idare kendi iç kontrol sisteminden sorumlu olmakla birlikte, merkezi uyumlaştırma birimi; İç kontrol sistemi için mevzuatı oluşturmak, İkincil ve üçüncül düzey düzenlemeleri yapmak, Standartları belirlemek, İdarelerde uygulanan sistemleri izlemek, Uygulama farklılığını gidererek uyumlaştırmak, İdareleri yönlendirmek, İyi uygulama örneklerini yaygınlaştırmak, Koordinasyon, rehberlik, eğitim fonksiyonlarını yürütmek suretiyle ülkenin iç kontrol sistemini kurmakla görevlidir

İÇ DENETİM MERKEZİ UYUMLAŞTIRMA Denetim ve raporlama standartlarını belirlemek Risk değerlendirme yöntemlerini geliştirmek İç denetçilerin eğitim programlarını düzenlemek İç denetim raporunu hazırlamak Etik kuralları belirlemek Kalite güvence programını düzenlemek ve bu kapsamda iç denetim birimlerini değerlendirmek Yolsuzluk ve usulsüzlüklerin önlenmesi konusunda önerilerde bulunmak Program dışı özel denetim yaptırılması amacıyla idarelere önerilerde bulunmak İç denetçiler ile üst yöneticiler arasındaki anlaşmazlığın giderilmesine yardımcı olmak Kamu idarelerinin denetim birimleriyle işbirliğini sağlamak

Mali Yönetim ve Kontrol Yapısı ÜST YÖNETİCİ Mali Hizmetler Birimi İç Denetim Birimi Muhasebe Birimi Harcama Birimi Harcama Birimi Harcama Birimi Harcama sonrası Denetim Mali Yönetim Kontrol İç Kontrol