Türkiyede ve Dünyada Astımın Durumu Yrd. Doç. Dr. Coşkun Öztekin

Astım vücuttaki birçok hücre ve hücre ürününün rol oynadığı, havayollarının kronik inflamatuar bir hastalığıdır.

Kronik havayolu inflamasyonu ve ilişkili bronş aşırı duyarlılığı; özellikle gece yarısı veya sabaha karşı hırıltılı/hışıltılı solunum, nefes darlığı, göğüste sıkışıklık ve öksürük nöbetlerine yol açar. Bu ataklar genellikle değişen derecelerde havayolu obstrüksiyonu ile birlikte olup; sıklıkla tedaviyle veya kendiliğinden düzelmektedir.

Astımda hava yolu morfolojisi

Astım uygun bir tedavi ile kontrol altına alınabilir Astım uygun bir tedavi ile kontrol altına alınabilir. Astımın kontrol altında olduğunun en iyi klinik göstergesi, az sayıda alevlenme veya atak yaşanmasıdır. Astım hasta ve toplum açısından yüksek maliyetli bir hastalıktır. Ancak hastalığın tedavi edilmemesi daha maliyetli bir durumdur.

Astım erişkinleri de etkileyen ancak çocukluk döneminin en sık kronik hastalığıdır. Astım prevalansı tüm dünyada giderek artmaktadır. Astım gelişiminde en büyük risk faktörleri; evde sigara içicileri ve ailede astım veya atopi hikayesidir.

Astım epidemiyolojisi Dünyada: 300 milyon kişi, (Türkiye’de: 3.5 milyon kişi) Prevalans: %1-18 Yıllık ölüm: 250 bin kişi

Sakatlığa ayarlanmış yaşam yılı DALY: Disability adjusted life years, sakatlığa ayarlanmış yaşam yılı 1 DALY: Sağlıklı olarak geçirilen 1 yılın kaybı DSÖ tarafından astımdan dolayı dünyada yılda 15 milyon sakatlığa ayarlanmış yaşam yılı kaybı olduğu bildirilmiştir. Bu rakam dünyadaki tüm hastalıklara bağlı toplam kayıpların %1’ine denk gelmektedir.

Astım Epidemiyolojisi Çocukluk dönemi 1- ISAAC Anketi (International Study for Asthma and Allergies in childhood) 2- Amerikan toraks derneğinin uyarlanan anketi 3- Aberg anketi Erişkin 1- ECRHS Anketi (Europian Community Respiratory Health Survey)

Astım prevalansı Çocuklarda: %2-15 Erişkinlerde: %2-5

Astım prevalansı ülkemizde kıyı kesimleri, şehirler, büyük metropoller ve düşük sosyoekonomik yaşam koşullarında daha sıktır. Çocuklarda erkeklerde, erişkinlerde ise kadınlarda biraz daha sıktır.

Sosyal ve ekonomik maliyet Astım hastalığı toplumu hem ekonomik hem de sosyal anlamda etkilemektedir. Tüm dünyada önemli bir okul ve işgücü kaybı nedenidir. Bu yüzden astımın topluma maliyeti hesaplanırken hastane ve tedavi giderleri yanında, hasta ve yakınlarının işgücü kayıpları ile astıma bağlı erken ölümler de göz önüne alınmalıdır. Ülkemizde bu konuda önemli boyutta veri eksiği vardır.

Ankarada erişkin astımlılarda yapılan prospektif bir çalışmada yıllık toplam maliyet; 1467 USD bulunmuştur(1). 1- Celik GE, Bavbek S, Pasaoglu G, Mungan D, Abadoglu O, Harmanci E, Misirligil Z. Direct medical cost of asthma in Ankara, Turkey. Respiration 2004;71:587-93.

Maliyet hastalığın ağırlığı ilerledikçe artmaktadır Maliyet hastalığın ağırlığı ilerledikçe artmaktadır. Üçüncü basamak sağlık merkezlerinde astım alevlenmesi başına düşen direkt maliyetin değerlendirildiği retrospektif bir çalışmada ise atak başına ortalama maliyet 291 Euro olarak hesaplanmıştır. Maliyet hafif ataklar için 128 Euro, orta ataklar için 172 Euro, ağır ataklar için ise 308 Euro Maliyet yatırılarak tedavi edilenlerde ve kontrolsüz olduğu durumlarda artmaktadır(1). 1- Bavbek S, Mungan D, Türktaş H, Mısırlıgil Z, Gemicioğlu B; ADVİSE Study Group. A cost-of-illness study estimating the direct cost per asthma exacerbation in Turkey. Respir Med 2011;105:541-8

Ankarada 183 çocuk astımlıda yapılan bir araştırmada yıllık toplam maliyet 991.7 USD olarak bulunmuştur(1). 1- Beyhun NE, Cilingiroğlu N, Sekerel. The cost of childhood asthma and its determinants in Ankara, Turkey. Turk J Pediatr 2007;49:179-88

Çocuklarda yapılan çok merkezli bir diğer çalışmada ise 12 merkezden 618 astımlı çocuğun harcamalarının analizinde yıllık toplam maliyet 1597 USD bulunmuştur. Merkezler arasında önemli farklılıklar bildirilen bu çalışmada yıllık maliyet sık hekim ziyareti, hastane yatışı, astım şiddeti, okul günü kaybı ile ilişkili bulunmuştur(1). Beyhun NE, Soyer OU, Kuyucu S et al. A multicenter survey of childhood asthma in Turkey: The cost and its determinants. Pediatr llergy Immunol 2009;20:72-80

Erişkin astımlıların poliklinik başvurularındaki maliyeti ve kaynaklarını araştıran bir diğer çalışmada allerji kliniğine ve öğretim üyelerine başvurularda daha yüksek maliyet bulunmuş; ayrıca tedavi süresi, astım şiddeti, hayat kalitesi ve son 6 ay içinde hekim başvurusu maliyetle ilişkili bulunmuştur(1). Sahin B, Tatar M. Factors affecting use of resources for asthma patients. J Med Syst 2006;30:395-403

Global Astım raporu 2014 Ülkeler, sağlık organizasyonları ve sağlık profesyonelleri için stratejik ve pratik tavsiyeler, Son astım araştırmaları, Astımın global yükü ile ilgili bilgiler Anahtar tavsiyeler verir.

ülkeler Astım yükünü azaltmak için araştırmalara ve girişimlere destek vermelidir. Ülkelerde astım inhaler ilaçları uluslar arası kalite standartlarına uygun olmalıdır. Özellikle düşük sosyoeknomik düzeydeki ülkeler başta olmak üzere ülkeler kaliteli ve standartlara uygun ilaçları kesintisiz bir şekilde sunmayı halkına taahhüt etmelidir

Sağlık profesyonelleri astımla ilgili eğitimleri yeteri kadar almış olmalıdır. Sağlıkla ilgili kuruluşlar astım yönetimini organize edebilmelidir. Sigara tüketimini azaltma ile ilgili politikaları güçlendirmelidir. Sağlıklı beslenme teşvik edilmeli, besinlerdeki kimyasallardan ve sigara dumanından uzak durulması sağlanmalıdır. Ülkeler astımın ekonomik maliyetlerini ölçmelidir. (işgücü kaybı ile birlikte)

Sağlık otoriteleri Astım yönetimi ve maliyetinin azaltılması için ulusal stratejiler ve aksiyon planları geliştirmeliler. Ulusal astım yönetim rehberleri hazırlamalıdır. Astımla ilgili politika ve araştırmaları içeren kurslar için sağlık profesyonellerini cesaretlendirmelidirler. Astıma dair ölümleri kayıt altına almalıdırlar.

Global Rehberler GINA: The global strategy for asthma management and prevention guidelines GOLD: The global initiative for chronic obstructive lung disease guideline ARIA: The allergic rhinitis and its impact on asthmaguideline

20 yıl öncesinde 1. basamakta astım başta olmak üzere kronik respiratuar hastalıkların yönetimi eksikti, tanılar geç ve eksik veriliyordu. Bu kanıta dayalı yöntemler birinci basamakta hastaların yönetiminde iyileştirme sağlamakta mıdır?

Bir çok Avrupa ülkesinde 1 Bir çok Avrupa ülkesinde 1. basamak hekimleri çoğu durumda akciğer hastalıklarını tedavi edebilmektedir. Örneğin İngiltere ve Hollanda’da hastaların %85’i birinci basamak hekimi ve hemşiresi tarafından yönetilebilmektedir. http://www.thepcrj.org/journ/view_article.php?article_id=129&volissue=12

Ancak GINA başkanı Paul O’Byrne, KOAH ve rinit gibi astım yönetiminin de hala istenen düzeyde olmadığını söylemektedir. Örneğin İngiltere kaynaklı bir çalışmada, astım ölümlerinin %80’inin aslında önlenebilir olduğu ortaya çıkmıştır. Astımdan ölenlerin 2/3’sinde hastaların tedavilerinin rehberlere uygun yapılmadığı çıkmıştır. (1) 1-Harrison B, Stephenson P, Mohan G, Nasser S. An ongoing Confidental Enquity into asthma deaths in the Eastern Region of the UK, 2001- 2003. Prim Cere Resp J 2005; 14(6):303-13.

Bununla birlikte klinik rehberler sonuçta birinci basamakta efektif ve başarılı olmuştur. Finlandiyada astım uygulama proğramı, aile hekimlerinin diagnostik ve terapötik davranışlarını değiştirmiş ve astım morbidite ve mortalitesini azaltmıştır(1). 1-Haathella T, Kaluka T, Koskela K, Erhola m, Laitinen LA. Asthmaprogramme in Finland: a community problem needs community solutioan. Thorax 2001;56:806-14.

12 yılık bir prevalans çalışmasında aile hekimlerinin Alman astım rehberleri ile eğitilmiştir. Böylece aile hekimlerinin Alman çocuklarının astım durumlarını tanı ve tedavi yeteneklerinde anlamlı değişiklikler kaydedilmiştir(1,2). Bu değişiklikler sadece gelişmiş ülkelerde değil Latin Amerika gibi ülkelerde de görülmüştür(3). 1-Mommers M, Gielkens-Sijstermans C, Swaen GMH, van Schayck CP. Trends in prevalance of respiratory symptoms and treatment in Dutch children over a 12-year period:results from the consecutive survey. Thorax 2005;60(2):97-9 2-Van Schayck CP, Smit HA. The prevalence of asthma in children a reversing trend in the Netherlands? Eur Respir J 2005;26:647-50. 3-Fischer GB, Camargos PA, Mocelin HT. The burden of asthma in children: a Latin American perspective. Paediatr Respir Rev 2005;6(1):8-13.

sonuçta Hava yollarının kronik bir inflamasyonu olan astımın tüm dünyada prevalansı artmaktadır. Tedavisi yüksek maliyet gerektiren astım tedavi edilmediğinde çok daha büyük bir maliyete ve okul ve iş gücü kaybına yol açmaktadır. Global astım raporu ve global rehberlerin birinci basamakta kullanılması astım morbidite ve mortalitesini azaltmaktadır.